 |
| pixabay / Ralphs_Fotos |
Είτε πολλοί από εμάς στη Ρωσία είναι έτοιμοι να το παραδεχτούν είτε όχι, η θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη διεθνή πολιτική θα καταστεί αναπόφευκτα ένα σημαντικό ζήτημα τόσο θεωρητικής όσο και πρακτικής σημασίας. Για τις μεγάλες δυνάμεις, ο επείγων χαρακτήρας αυτού του ζητήματος καθορίζεται από το τι συνδέουν με τη Δυτική Ευρώπη στα δικά τους σχέδια και, κατά συνέπεια, από το πού είναι πιθανό να απογοητευτούν. Στην περίπτωση των ΗΠΑ, η στρατηγική σημασία του μπλοκ καθορίζεται από την ικανότητά του να περιορίσει τη Ρωσία με μερική τουλάχιστον αυτοδυναμία.
Του Timofey Bordachev, Διευθυντή Προγράμματος της Λέσχης Βαλντάι - Russia Today / Παρουσίαση Freepen.gr
Για την ίδια τη Ρωσία, η ΕΕ είναι ένας δυνητικός "αδύναμος κρίκος" στον ενιαίο συνασπισμό της Δύσης, με επικεφαλής τις ΗΠΑ, ο οποίος απειλεί τα συμφέροντα και την επιβίωση του ρωσικού κράτους. Παρόμοια θέση έχει και η Κίνα, οι αρχές της οποίας αναμένουν επίσης ότι η αμερικανική επιρροή στην Ευρώπη θα μειωθεί με την πάροδο του χρόνου, επιτρέποντας στο Πεκίνο να διατηρήσει την πρόσβαση σε ορισμένες δυτικές τεχνολογίες και αγορές ενόψει ενός αναπόφευκτου "διαζυγίου" με τους Αμερικανούς. Από την άποψη της Ινδίας, η ΕΕ είναι λιγότερο απαιτητικός εταίρος από τις ΗΠΑ για τον εκσυγχρονισμό της ινδικής οικονομίας και την επίλυση ορισμένων από τις προκλήσεις της εθνικής της ανάπτυξης.
Ταυτόχρονα, είναι δύσκολο να μιλήσουμε για γνήσια συμπάθεια προς τους Δυτικοευρωπαίους εκ μέρους οποιουδήποτε από τους παγκόσμιους εταίρους τους. Υπό αυτές τις συνθήκες εξωτερικής πολιτικής, οι ηγετικές χώρες της ΕΕ βρίσκονται αντιμέτωπες με την προοπτική να μετατραπούν σταδιακά σε παραμεθόρια εδάφη, τα οποία όλοι οι αντίπαλοι παγκόσμιοι παίκτες θα τα θεωρούν απλώς ως βάση πολιτικών ή οικονομικών πόρων. Το ερώτημα είναι αν οι Δυτικοευρωπαίοι μπορούν να σταματήσουν να κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση και, κυρίως, αν πρέπει να επιδείξουν περισσότερο ατομικισμό στις παγκόσμιες υποθέσεις.
Με λόγια, όπως γνωρίζουμε, οι προθέσεις των ηγετικών χωρών της ΕΕ (με πρώτες και καλύτερες τη Γερμανία και τη Γαλλία) δεν έχουν αλλάξει πολύ σε σχέση με τα "χρυσά" χρόνια της ανάπτυξης του ανεξάρτητου στρατηγικού σχεδίου της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Όπως στις δεκαετίες του 1990 και του 2000, το Βερολίνο και το Παρίσι μιλούν με διαφορετική ένταση για την επιθυμία τους να διαδραματίσουν ανεξάρτητο ρόλο στις παγκόσμιες υποθέσεις. Αλλά ακόμη και οι ίδιοι παραδέχονται πως οι πιθανότητες υλοποίησης τέτοιων σχεδίων έχουν πλέον μειωθεί σοβαρά. Και μπορεί σύντομα να καταστεί σαφές ότι η Δυτική Ευρώπη θα βρεθεί πράγματι στην κατάσταση που ανταποκρίνεται περισσότερο στις προβλέψεις των μεγαλύτερων σκεπτικιστών. Με άλλα λόγια, η πραγματική θέση της ΕΕ στην παγκόσμια πολιτική συμβαδίζει όλο και περισσότερο με το πώς θα μπορούσαμε να τη δούμε από την άποψη αφηρημένων εκτιμήσεων για τη σχέση της με τις ΗΠΑ και την ικανότητά της να ενεργεί ανεξάρτητα.
Ωστόσο, αυτό περιπλέκεται από διάφορους σημαντικούς παράγοντες. Πρώτον, η Γαλλία, ως η ηγετική πολιτική δύναμη στην ηπειρωτική Δυτική Ευρώπη, εξακολουθεί να διατηρεί τη θέση της ως μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Αυτό τη θέτει σε τυπική αντιστοιχία με τους βασιλείς της διεθνούς κοινότητας. Δεύτερον, το οικονομικό βάρος και δυναμικό της ΕΕ είναι εξαιρετικό. Η Γερμανία παραμένει μια από τις κορυφαίες οικονομικές δυνάμεις στον κόσμο. Τρίτον, οι εκπρόσωποι της Δυτικής Ευρώπης συμμετέχουν στις εργασίες των περισσότερων μεγάλων διεθνών οργανισμών και κατέχουν ηγετικές θέσεις στη διαμόρφωση της ατζέντας τους. Όλα αυτά, και πολλά άλλα, δεν μας επιτρέπουν να αντιμετωπίζουμε το μπλοκ με περιφρόνηση. Και μας αποτρέπει από το να διαγράψουμε την ΕΕ εντελώς και να αντιμετωπίζουμε τα μέλη της ως απλούς κατώτερους εταίρους των ΗΠΑ.
Η τελευταία άποψη, ωστόσο, έχει σοβαρούς λόγους. Η δραματική έκβαση του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, που οδήγησε στην ανάδυση της σημερινής διεθνούς τάξης, δεν ήταν μόνο το τέλος της Δυτικής Ευρώπης ως παγκόσμιας δύναμης, αλλά οδήγησε επίσης στην απώλεια της ικανότητας των κρατών της να καθορίζουν τα ίδια την εξωτερική τους πολιτική. Μπορούμε να πούμε πως όλες οι δυτικοευρωπαϊκές χώρες υπέστησαν σοβαρή στρατιωτική ήττα ως αποτέλεσμα των γεγονότων του 1939-1945, ακόμη και αν ήταν μεταξύ των τυπικών νικητών, όπως στην περίπτωση της Γαλλίας. Με εξαίρεση τη Βρετανία και την ΕΣΣΔ, όλα τα μεγάλα ευρωπαϊκά κράτη υπέστησαν στρατιωτική ήττα - δεν υπήρχαν νικητές ανάμεσά τους.
Η κατάρρευση του αποικιακού συστήματος τις επόμενες δεκαετίες ήταν ήδη συνέπεια της δραματικής υποβάθμισης της Ευρώπης στην παγκόσμια κατάταξη. Έχοντας χάσει βασικά δικαιώματα σε σχέση με τη δική τους θέση, οι ευρωπαϊκές αποικιακές αυτοκρατορίες δεν μπορούσαν πλέον να διατηρήσουν την κυριαρχία τους πάνω σε άλλους λαούς. Η διαδικασία αυτή ήταν σταδιακή και σε ορισμένες περιπτώσεις μετριάστηκε από ορισμένες μορφές νεοαποικιακής εξάρτησης. Ωστόσο, όπως μπορούμε να δούμε από το παράδειγμα της γαλλικής επιρροής στην Αφρική, οι αντικαταστάσεις του αποικιακού καθεστώτος που προέκυψαν στις δεκαετίες του 1960 και του 1970 δεν μπορούσαν παρά να είναι προσωρινές μορφές, που αναπόφευκτα ακολουθήθηκαν από την πλήρη απώλεια του ελέγχου από τους πρώην κυρίους.
Ακόμη και η Μεγάλη Βρετανία, που δεν ηττήθηκε αλλά αντίθετα αποδυναμώθηκε σημαντικά από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, επηρεάστηκε σοβαρά. Η κορυφαία οικονομική δύναμη της περιοχής, η Γερμανία, έχασε ακόμη και την τυπική κυριαρχία επί της εξωτερικής της πολιτικής. Η Γαλλία πάλεψε για λίγο, αλλά από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 κινήθηκε σταδιακά προς την παραίτηση από τον ανεξάρτητο ρόλο της στην παγκόσμια πολιτική. Το φινάλε ήταν η επιστροφή της χώρας στις στρατιωτικές δομές του ΝΑΤΟ πριν από 15 χρόνια, μετά την οποία και ο γαλλικός αμυντικός σχεδιασμός ενσωματώθηκε στο σύστημα υπό την ηγεσία των ΗΠΑ.
Ως αποτέλεσμα, μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 2000, είχαν δημιουργηθεί όλες οι προϋποθέσεις για να ξεχαστούν εντελώς τα όνειρα για μια ανεξάρτητη ΕΕ στις παγκόσμιες υποθέσεις. Η τελευταία προσπάθεια αποκατάστασης της κυριαρχίας στην εξωτερική πολιτική ήταν η γαλλογερμανική παρέμβαση κατά των αμερικανικών σχεδίων για το Ιράκ το 2002-2003. Δεν οδήγησε όμως σε κανένα ικανοποιητικό για αυτούς αποτέλεσμα. Το υπόλοιπο συμπλήρωσαν οι σχεδόν μόνιμες οικονομικές δυσκολίες μετά την κρίση του 2008-2009 και η κρίση των πολιτικών συστημάτων στην πλειονότητα των κρατών της ΕΕ, που ξεκίνησε ταυτόχρονα.
Συνοψίζοντας, μπορούμε να πούμε πως οι ενέργειες των κρατών της ΕΕ σε συνθήκες οξείας κρίσης στις σχέσεις με τη Ρωσία το 2021-2022 ήταν ήδη αρκετά συμβατές με την πραγματική θέση του μπλοκ ως μάλλον μη αυτάρκη εταίρου των ΗΠΑ και ως εδαφικής βάσης για την υλοποίηση των στρατηγικών σχεδίων ενός από τους πραγματικούς νικητές, μαζί με τη Μόσχα, στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Και θα ήταν κάπως αφελές να θρηνήσουμε για το γεγονός ότι οι ηγέτες των ηγετικών χωρών της ΕΕ, καθώς και τα θεσμικά της όργανα, παραδόθηκαν πλήρως στα γεγονότα που δεν μπορούσαν να ελέγξουν. Η σοβαρότητα της αναδυόμενης κρίσης - ουσιαστικά μια στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και ΗΠΑ με τη μεσολάβηση της Ουκρανίας - δεν άφηνε περιθώρια για ελιγμούς εξωτερικής πολιτικής στην κλίμακα που είχαν στη διάθεσή τους οι Δυτικοευρωπαίοι κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου 1949-1991.
"Πολύ περισσότερο που η ίδια η ουκρανική κρίση ήταν σε κάποιο βαθμό το αποτέλεσμα της απώλειας κάθε δυνατότητας στρατηγικής ανεξαρτησίας της ηπειρωτικής Ευρώπης".
Όπως είδαμε παραπάνω, αυτό συνέβη στο πλαίσιο μιας σταδιακής διαδικασίας που συνδύαζε τις συνέπειες των γεγονότων των μέσων του περασμένου αιώνα και την αποτυχία των προσπαθειών για την οικοδόμηση μιας πραγματικής πολιτικής ένωσης στη βάση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, παράλληλα με τη διεύρυνση των μελών της ΕΕ και τη δημιουργία μιας κοινής οικονομικής πολιτικής μέσω χρηματοπιστωτικών μέσων εντός της ζώνης του ευρώ.
Περαιτέρω απόδειξη αυτού είναι η συγκεκριμένη συμπεριφορά των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, τα οποία μετά τον Φεβρουάριο του 2022 λειτούργησαν απλώς ως ο οικονομικός βραχίονας του ΝΑΤΟ. Αν οι δυτικοευρωπαίοι ηγέτες έμοιαζαν τόσο ανήμποροι στις αρχές του περασμένου έτους, αυτό δεν οφειλόταν στην ανικανότητά τους. Ο πραγματικός λόγος για την ανικανότητά τους να σταματήσουν τη διολίσθηση της ηπείρου στη χειρότερη κρίση από τα μέσα του 20ού αιώνα, και την επακόλουθη υποταγή τους στην πολιτική των ΗΠΑ έναντι της Ρωσίας, είναι ότι το μπλοκ έχει ξεμείνει από επιλογές αυτονομίας.
Είναι πλέον στο χέρι μας να δούμε πόσο σοβαρές θα είναι οι συνέπειες αυτής της διαδικασίας, η οποία έφτασε στο τελικό της στάδιο το 2022. Σε αντίθεση με τη Βρετανία, η ΕΕ είναι πολύ μεγάλη και ποικιλόμορφη για να ξεπεραστεί πλήρως από την αμερικανική επιρροή. Οι δυτικοευρωπαϊκές εταιρείες έχουν την κλίμακα να διατηρούν ανεξάρτητους δεσμούς με τις ρωσικές και κινεζικές αγορές. Οι μεγάλες χώρες της ΕΕ ακολουθούν τα συμφέροντά τους και βρίσκονται σε διπλή θέση: στρατηγικά υποτάσσονται πλήρως στην Ουάσινγκτον, αλλά ταυτόχρονα απολαμβάνουν ένα βαθμό αυτονομίας στις επαφές τους σε θέματα εξωτερικής πολιτικής.
Ως αποτέλεσμα, οι δυτικοευρωπαϊκές χώρες μπορεί κυριολεκτικά να "επιπλέουν" σε μια κατάσταση στην οποία οι αντίπαλοι της Αμερικής στην παγκόσμια σκηνή διατηρούν την επιρροή τους, αλλά δε θα είναι πλέον σε θέση να λαμβάνουν αποφάσεις μόνες τους. Αυτό θα μετατρέψει την ΕΕ σε αρένα ανταγωνισμού μεταξύ άλλων δυνάμεων. Και δεν είναι ακόμη σαφές πώς μια τέτοια κατάσταση θα επηρεάσει την ικανότητα των κρατών μελών της να ανταποκριθούν στα συμφέροντα των πολλών ανταγωνιστών για την προσοχή τους.
* Αυτό το άρθρο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά από το Valdai Discussion Club, μεταφρασμένο και επιμελημένο από την ομάδα RT.