 |
| pixabay / ErikaWittlieb |
Του Murad Sadygzade, Προέδρου του Κέντρου Μελετών Μέσης Ανατολής, Επισκέπτη Λέκτορα, Πανεπιστήμιο HSE (Μόσχα) - Russia Today / Παρουσίαση Freepen.gr
Ο πρώτος μήνας του 2024, όπως και τα προηγούμενα χρόνια, σημαδεύτηκε από περαιτέρω κλιμάκωση στη Μέση Ανατολή. Αυτή τη φορά, στις 12 Ιανουαρίου, οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο διεξήγαγαν στρατιωτική επιχείρηση κατά των Χούθι στην Υεμένη. Η Ουάσινγκτον χρησιμοποίησε μαχητικά αεροσκάφη και πυραύλους κρουζ Tomahawk για να πλήξει περιοχές που ελέγχονταν από το κίνημα, σκοτώνοντας πέντε μαχητές των Χούτι και τραυματίζοντας έξι.
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν δήλωσε πως η επιχείρηση ήταν η απάντηση σε "πρωτοφανείς επιθέσεις των Χούθι σε διεθνή θαλάσσια σκάφη στην Ερυθρά Θάλασσα", οι οποίες περιελάμβαναν πλήγματα με βαλλιστικούς πυραύλους κατά πλοίων. Ο Αμερικανός ηγέτης δήλωσε ότι τα πλήγματα είχαν αμυντικό χαρακτήρα.
Η επίθεση του συνασπισμού ΗΠΑ-Ηνωμένου Βασιλείου καταδικάστηκε από τους Χούθι, οι οποίοι ορκίστηκαν να προβούν σε αντίποινα. Ο εκπρόσωπος του κινήματος, Mohammed Abdulsalam, δήλωσε ότι τα πλήγματα ήταν "κατάφωρη επιθετικότητα" και πως "δε θα μείνουν αναπάντητα". Αυτό προκάλεσε επίσης ανησυχίες για το ενδεχόμενο μιας ευρύτερης περιφερειακής σύγκρουσης. Οι Χούθι υποστηρίζονται από το Ιράν, το οποίο έχει κατηγορηθεί ότι τους παρέχει όπλα και εκπαίδευση. Οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους ανησυχούν πως οι Χούτι θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν αυτά τα όπλα για να επιτεθούν σε αμερικανικά συμφέροντα στην περιοχή.
Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που οδήγησαν στην αντιπαράθεση μεταξύ της Δύσης και των Χούθι είναι η κλιμάκωση της παλαιστινιακής-ισραηλινής σύγκρουσης στη Γάζα. Οι Χούθι δήλωσαν την πλήρη υποστήριξή τους στους Παλαιστίνιους ήδη από τις πρώτες ημέρες της ισραηλινής επιχείρησης. Η διάρκεια και η ένταση της σύγκρουσης με τη Χαμάς οδηγεί στην επέκταση της γεωγραφίας της σύγκρουσης και στην εμπλοκή νέων συμμετεχόντων - αρχικά ομάδων πληρεξουσίων και στο μέλλον ενδεχομένως ολόκληρων χωρών.
Υπάρχουν διάφοροι άλλοι παράγοντες που θα μπορούσαν να συμβάλουν σε μια ευρύτερη περιφερειακή σύγκρουση στη Μέση Ανατολή. Ένας από αυτούς είναι ο συνεχιζόμενος εμφύλιος πόλεμος στην Υεμένη και η επέμβαση υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας, ο οποίος διαρκεί επτά χρόνια και έχει προκαλέσει ανθρωπιστική κρίση. Ένας άλλος είναι η αντιπαλότητα μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν, οι οποίες ανταγωνίζονται για επιρροή στην περιοχή. Παρόλα αυτά, είναι πολύ νωρίς για να πούμε ότι ένας περιφερειακός πόλεμος στη Μέση Ανατολή είναι αναπόφευκτος - αλλά κάθε περιφερειακή κλιμάκωση, συμπεριλαμβανομένων των επιθέσεων των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου κατά των Χούτι, θα μπορούσε να τον φέρει ένα ακόμη βήμα πιο κοντά.
Ποιοι είναι οι Χούθι και από πού προέρχονται;
Οι Χούθι, ή όπως αυτοαποκαλούνται, το κίνημα Ansar Allah, είναι μια στρατιωτικοπολιτική ομάδα που εδρεύει κυρίως στη βόρεια Υεμένη. Εμφανίστηκαν το 1994 και πήραν το όνομά τους από τον ιδρυτή της ομάδας Χουσεΐν Μπαντρεντίν αλ Χούτι, πολιτικό, ιεροκήρυκα και διοικητή πεδίου.
Το ίδιο το κίνημα Ansar Allah είναι μια ένωση ορεινών φυλών στα σύνορα με τη Σαουδική Αραβία. Ανήκουν στους Zaydis, μια μουσουλμανική σιιτική μειονότητα. Στην Υεμένη, το ένα τρίτο του πληθυσμού αυτοπροσδιορίζεται ως Zaydis, δηλαδή σχεδόν 10 εκατομμύρια άνθρωποι. Αλλά δεν είναι όλοι οι Ζαϊντί προσκείμενοι στους Χούτι. Σε αντίθεση με τους "παραδοσιακούς" σιίτες, η αίρεση Zaydi δεν πιστεύει στον "κρυμμένο Ιμάμη Μαχντί" που υποτίθεται ότι θα εμφανιστεί πριν από το τέλος του κόσμου. Ο ιδρυτής του κινήματος των Χούτι τάχθηκε υπέρ της "θρησκευτικής αναγέννησης" και της "επιστροφής στις ρίζες του Ισλάμ" μέσω του Κορανίου, το οποίο δεν απαιτεί ερμηνεία. Ταυτόχρονα, οι Χούθι δεν αποδέχονται τον ουαχαμπισμό, ένα συντηρητικό ρεύμα του σουνιτικού Ισλάμ, το οποίο ασκούν οι γείτονές τους στη Σαουδική Αραβία.
Όταν δημιουργήθηκε το κίνημα Ανσάρ Αλλάχ, ο αλ-Χούθι είχε ήδη εμπλακεί σε κοινωνικές και πολιτικές δραστηριότητες και ήταν μέλος της Συνέλευσης των Αντιπροσώπων από την περιοχή Marran της επαρχίας Saada. Το 2004, ο Αλ-Χούθι επέκρινε έντονα τις αρχές της Υεμένης, οι οποίες, κατά τη γνώμη του, ξεπουλήθηκαν στις ΗΠΑ, καθώς "έκλεισαν τα μάτια" στις ενέργειες του συνασπισμού υπό την ηγεσία της Ουάσινγκτον στο Ιράκ το 2003. Αποχωρώντας από την αντιπολίτευση, αυτοανακηρύχθηκε ιμάμης και ανακοίνωσε τη δημιουργία εμιράτου στα εδάφη που ελέγχει το κίνημα. Έτσι, το 2004 ξεκίνησε ο εμφύλιος πόλεμος στην Υεμένη. Οι σιίτες που ζούσαν στο βόρειο τμήμα της χώρας ζήτησαν αυτονομία, υποστηρίζοντας ότι πολεμούσαν εναντίον της διεφθαρμένης κυβέρνησης της σουνιτικής πλειοψηφίας. Οι αντάρτες διακήρυξαν τον στόχο τους να αναδημιουργήσουν το θεοκρατικό κράτος που καταργήθηκε ως αποτέλεσμα της επανάστασης του 1962.
Το 2009, οι Σαουδάραβες βοήθησαν τις αρχές της Υεμένης να καταστείλουν την εξέγερση των Χούθι. Η συμφωνία κατάπαυσης του πυρός υπογράφηκε το 2010. Στη συνέχεια, η κυβέρνηση της Υεμένης παραδέχθηκε ότι ο αιματηρός αγώνας με τους Χούθι είχε μετατραπεί σε ανθρωπιστική καταστροφή για τους κατοίκους της βόρειας Υεμένης. Το 2012, ο πρώτος πρόεδρος της Υεμένης, Αλί Αμπντάλα Σάλεχ, παραιτήθηκε κατά τη διάρκεια των επαναστάσεων της Αραβικής Άνοιξης. Οι Χούτι ενώθηκαν τακτικά με τον Σάλεχ - αυτό τους βοήθησε να καταλάβουν την πρωτεύουσα Σαναά στα τέλη του 2014, ξεκινώντας τον σημερινό εμφύλιο πόλεμο. Στη συνέχεια ανέτρεψαν τον νέο πρόεδρο, Αμπντ αλ-Ραχμάν Μανσούρ αλ-Χάντι, ο οποίος τέθηκε σε κατ' οίκον περιορισμό και στη συνέχεια διέφυγε από τη χώρα στη Σαουδική Αραβία.
Η εξόριστη κυβέρνηση του Αλ-Χάντι απευθύνθηκε στους συμμάχους της στην περιοχή - τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα - με αίτημα να ξεκινήσουν στρατιωτική επιχείρηση κατά των ανταρτών Χούθι. Η επέμβαση του αραβικού συνασπισμού (στον οποίο συμμετείχαν επίσης το Μπαχρέιν, το Κουβέιτ, η Ιορδανία, το Σουδάν, η Σενεγάλη, η Αίγυπτος, το Κατάρ και το Μαρόκο) με την υποστήριξη των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου και του Πακιστάν διήρκεσε από το Μάρτιο του 2015 έως τον Απρίλιο του 2022.
Ο παραλυτικός αποκλεισμός της Υεμένης ξεκίνησε το 2015, όταν πολεμικά πλοία της Σαουδικής Αραβίας περικύκλωσαν τη χώρα στο πλαίσιο της στρατιωτικής τους επέμβασης. Αρχικά, μετά από μια απειλή πυραύλων των Χούτι προς τη Σαουδική Αραβία, οι δυνάμεις του συνασπισμού έκλεισαν όλα τα σύνορα το 2017, προκαλώντας διεθνή κατακραυγή. Σύντομα άνοιξαν εν μέρει τα λιμάνια υπό την πίεση του ΟΗΕ, επιτρέποντας κάποια ανθρωπιστική βοήθεια, ενώ αρνήθηκαν πως ο επίσημος αποκλεισμός συνεχίστηκε.
Παρά τον ισχυρισμό αυτό, τα εγκεκριμένα από τον ΟΗΕ πλοία εξακολουθούσαν να αντιμετωπίζουν καθυστερήσεις από τα σαουδαραβικά πλοία. Αυτή η περιορισμένη ροή βασικών αγαθών τροφοδότησε το χειρότερο συνεχιζόμενο λιμό στον κόσμο, ενδεχομένως και τον πιο θανατηφόρο στην πρόσφατη ιστορία. Η ανθρωπιστική κρίση είναι σκληρή: ο ΠΟΥ ανέφερε σχεδόν 500.000 ύποπτα κρούσματα χολέρας το 2017 και η οργάνωση Save the Children εκτιμά ότι 85.000 παιδιά πέθαναν από πείνα μεταξύ 2015 και 2018.
Η διαδικασία διευθέτησης των συγκρούσεων ξεκίνησε το 2022, αλλά μόλις τον Απρίλιο του 2023, μετά από μακρές διαπραγματεύσεις μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και των Χούθι, που έλαβαν χώρα στο Ομάν, κατέστη δυνατό να συμφωνηθεί μια "μακροπρόθεσμη κατάπαυση του πυρός" και η έναρξη της πολιτικής διευθέτησης υπό την αιγίδα του ΟΗΕ. Οι συμφωνίες συνεπάγονταν τον απεγκλωβισμό των δρόμων και την άρση των περιορισμών στη διέλευση πλοίων στο λιμάνι της Χοντέιντα.
Σήμερα, οι Χούτι ελέγχουν 14 από τις 22 επαρχίες της Υεμένης (κυρίως στα βόρεια και δυτικά), τις ακτές της Ερυθράς Θάλασσας και τις μεγάλες πόλεις, ενώ κατέχουν τη Σαναά. Η διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση της Υεμένης, μέχρι πρόσφατα, βρισκόταν στο εξωτερικό, στο Ριάντ. Όμως μέλη της κυβέρνησης και του κοινοβουλίου έχουν αρχίσει να επιστρέφουν στο Άντεν, την προσωρινή πρωτεύουσα στο νότιο τμήμα της Υεμένης.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η θετική "τεκτονική αλλαγή" στις διαπραγματεύσεις πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των συμφωνιών για την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας, οι οποίες υλοποιήθηκαν με πρωτοβουλία του Κινέζου προέδρου Σι Τζινπίνγκ, καθώς και με τη μεσολάβηση του Ομάν και του Ιράκ. Οι Χούθι αυτοαποκαλούνται μέρος του "άξονα αντίστασης" προς το Ισραήλ, τις ΗΠΑ και τη Δύση γενικότερα. Επικεφαλής του "άξονα" είναι το Ιράν - θεωρείται ο κύριος στρατιωτικός σύμμαχος των Χούθι.
Η Δύση διαφυλάσσει την ευημερία της
Η κλιμάκωση της παλαιστινο-ισραηλινής σύγκρουσης μετά την 7η Οκτωβρίου 2023 οδήγησε σε μια ακόμη "κινητοποίηση" του κινήματος Ansar Allah ως μέρος του "άξονα αντίστασης". Οι Χούθι κήρυξαν τον πόλεμο στο Ισραήλ και έριξαν τις πρώτες βολές στις 19 Οκτωβρίου 2023 - εκείνη την ημέρα, Αμερικανοί αξιωματούχοι δήλωσαν πως το αντιτορπιλικό USS Carney, που επιχειρούσε στην Ερυθρά Θάλασσα, κατέρριψε τρεις πυραύλους κρουζ εδάφους και πολλά μη επανδρωμένα αεροσκάφη που κατευθύνονταν προς το Ισραήλ και είχαν εκτοξευθεί από την Υεμένη. Συνολικά στις 100 ημέρες που έχουν περάσει από την έναρξη της σύγκρουσης στη Γάζα, οι Χούθι έχουν εκτοξεύσει πάνω από 300 πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη κατά του Ισραήλ, τα περισσότερα από τα οποία καταρρίφθηκαν από δυνάμεις του αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού που έχουν αναπτυχθεί στη Μεσόγειο και την Ερυθρά Θάλασσα.
Τις πρώτες ημέρες της κλιμάκωσης, οι Χούθι δήλωσαν επίσης ότι ήταν έτοιμοι να στείλουν 40.000 εθελοντές για να πολεμήσουν στο πλευρό των Παλαιστινίων εναντίον του Ισραήλ. Ωστόσο, ήταν προφανές πως τα σχέδια αυτά δεν θα πραγματοποιούνταν, καθώς οι Χούτι δεν είχαν τη δυνατότητα να μεταφέρουν τους μαχητές. Δεν θα τους επιτρεπόταν να περάσουν από το έδαφος της Σαουδικής Αραβίας και της Ιορδανίας και η χωρητικότητα του στόλου τους δν θα ήταν αρκετή- η προσπάθεια να χρησιμοποιήσουν θαλάσσιες οδούς θα προκαλούσε πιθανότατα άμεση σύγκρουση με πολεμικά πλοία των ΗΠΑ που επιχειρούν στην περιοχή.
Στις 19 Νοεμβρίου, η Ansar Allah κατέλαβε το Galaxy Leader, ένα φορτηγό πλοίο που συνδέεται με το Ισραήλ και στο οποίο επέβαιναν 25 άτομα. Πριν από το περιστατικό, ο εκπρόσωπος των Χούτι, Yahya Sarea, ανακοίνωσε την πρόθεση της ομάδας να επιτεθεί σε πλοία που ανήκουν και λειτουργούν σε ισραηλινές εταιρείες ή φέρουν ισραηλινή σημαία. Ο Sarea κάλεσε επίσης τις χώρες να αποκλείσουν τους πολίτες τους από τα πληρώματα τέτοιων πλοίων. Νωρίτερα, ο αλ-Χούτι απείλησε με περαιτέρω επιθέσεις εναντίον ισραηλινών συμφερόντων, συμπεριλαμβανομένων πιθανών στόχων στην Ερυθρά Θάλασσα και στο στενό Bab el-Mandeb. Στην ομιλία του τόνισε την ικανότητα της ομάδας να εντοπίζει ισραηλινά πλοία σε αυτές τις περιοχές και να τους επιτίθεται.
Οι επιθέσεις σε πλοία και οι κατασχέσεις άρχισαν να έχουν σημαντικό αντίκτυπο στα κέρδη των δυτικών εταιρειών, οι τιμές των ασφαλειών αυξήθηκαν και ορισμένοι μεταφορείς αποφάσισαν να στραφούν σε νέες διαδρομές γύρω από την Ερυθρά Θάλασσα και το Στενό Bab el-Mandeb. Η απειλή για τη θαλάσσια ασφάλεια στην περιοχή και ο περιορισμός των προμηθειών προς το Ισραήλ οδήγησαν στην έναρξη της πολυμερούς.