 |
| Red army soldiers raising the soviet flag over the reichstag in berlin, germany, april 30, 1945, photo taken by vladimir grebnev. - Sovfoto |
Του Timofey Bordachev, διευθυντή προγράμματος της Λέσχης Βαλντάι - Russia Today / Παρουσίαση Freepen.gr
Η τύχη των ουκρανικών εδαφών βρίσκεται πλέον στο επίκεντρο της αντιπαράθεσης μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης. Ωστόσο, υπάρχουν όλο και περισσότεροι λόγοι να πιστεύουμε ότι η τρέχουσα αντιπαράθεση είναι μόνο η αρχή μιας νέας φάσης στις σχέσεις, οι οποίες ποτέ δεν ήταν ιδιαίτερα φιλικές. Αρκετοί παράγοντες συμβάλλουν στην επιστροφή της Ρωσίας και της Δύσης στη συνήθη ρουτίνα της συστημικής αντιπαράθεσης που συνεχίζεται εδώ και αιώνες: η ανικανότητα των Αμερικανών και των συμμάχων τους να αναγνωρίσουν τη μείωση της δύναμής τους να επηρεάζουν τις τύχες του κόσμου, η γενική κρίση της παγκόσμιας οικονομίας της αγοράς και η ίδια η ανεξαρτησία της Ρωσίας, η οποία παραμένει πρόκληση για τις ΗΠΑ και τη Δυτική Ευρώπη.
Ποια μορφή θα πάρει αυτή η αντιπαράθεση μένει να φανεί. Σίγουρα δε θα είναι σαν τον Ψυχρό Πόλεμο, όταν η Ανατολή και η Δύση χωρίζονταν από το λεγόμενο Σιδηρούν Παραπέτασμα. Είναι επίσης απίθανο να είναι τόσο κομψή όσο ήταν τον 18ο και 19ο αιώνα: Οι σημερινοί καιροί είναι πιο πεζοί. Αλλά μπορούμε να είμαστε σχετικά σίγουροι ότι ένα σημαντικό μέρος της σχέσης θα είναι μια πολύ διαφορετική ανάγνωση των ιστορικών γεγονότων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων για τα οποία φαίνεται να υπάρχει ελάχιστη πραγματική βάση για διαφωνία. Βλέπουμε ήδη παραδείγματα αυτού σε κάθε στροφή, σε γελοίο βαθμό - όπως η πρόσφατη δήλωση ενός ηλικιωμένου Αμερικανού πολιτικού πως οι ΗΠΑ απελευθέρωσαν την Ουκρανία από τον ναζισμό κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Κατά μία έννοια, διαφορετικοί λαοί έχουν διαφορετικές ιστορίες, και είναι εξαιρετικά σπάνιο μεμονωμένα γεγονότα του παρελθόντος να αντιμετωπίζονται πανομοιότυπα σε διαφορετικές πλευρές των κρατικών συνόρων. Η ιστορία είναι η ερμηνεία των γεγονότων, ο προσδιορισμός της σημασίας του καθενός από αυτά και η τοποθέτηση των συγκεκριμένων γεγονότων στη γενική πορεία που ακολούθησε ένα κράτος καθ' όλη τη διάρκεια της ύπαρξής του. Αυτοί που γράφουν σχολικά βιβλία και επιστημονικές μονογραφίες αποφασίζουν οι ίδιοι ποια γεγονότα αξίζουν να γίνουν ιστορικά γεγονότα. Και το κάνουν με βάση τις δικές τους εκτιμήσεις, οι οποίες μπορεί να είναι πατριωτικές ή υποταγμένες στην τρέχουσα πολιτική κατάσταση. Αλλά σε κάθε περίπτωση, όταν η ιστορία γράφεται ανεξάρτητα, είναι αναπόφευκτα κρατική ιστορία.
Η ιστορία μπορεί να ενώσει τους λαούς μόνο σε δύο περιπτώσεις. Πρώτον, όταν αποτελούν μέρος ενός ενιαίου κράτους-πολιτισμού και μοιράζονται ένα κοινό ιστορικό πεπρωμένο. Αυτό είναι χαρακτηριστικό των πολυεθνικών χωρών, και μερικές φορές επιμένει ακόμη και όταν στη θέση τους αναδύονται νέα ανεξάρτητα κράτη. Μια κοινή ιστορία ενώνει διαφορετικούς λαούς εντός της Ρωσίας, της Κίνας, της Ινδίας και των ΗΠΑ.
Δεύτερον, η ιστορία ενώνει όταν τα θεμελιώδη συμφέροντα και οι αξίες των τυπικά ανεξάρτητων δυνάμεων συμπίπτουν. Σε αυτή την περίπτωση, τα συμφέροντα έρχονται πρώτα, επειδή παρέχουν μια σταθερή υλική βάση για την ενότητα στις σχέσεις με τον έξω κόσμο. Οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης, παρ' όλη τη σημερινή ασήμαντη θέση τους στις παγκόσμιες υποθέσεις, είναι πρώην αποικιακές "αυτοκρατορίες". Επομένως, είναι σημαντικό και φυσικό για τους Γάλλους, τους Βρετανούς, τους Ολλανδούς ή τους Ισπανούς να αναπτύξουν μια κοινή αντίληψη της ιστορίας τους και των σημαντικότερων γεγονότων σε αλληλεπίδραση με άλλα έθνη. Περπατούν αυτό το μονοπάτι μαζί, είτε για να γιορτάσουν τις γεωγραφικές ανακαλύψεις είτε για να αντιμετωπίσουν τα εγκλήματα του αποικιακού παρελθόντος.
Για τη Ρωσία και τη Δύση, και οι δύο παράγοντες -η ενότητα του πολιτικού πολιτισμού και τα κοινά συμφέροντα- δε λειτούργησαν σχεδόν ποτέ. Η αντιπαράθεσή τους άρχισε κυριολεκτικά αμέσως μετά την οριστική απόκτηση της κυριαρχίας του ρωσικού κράτους στα τέλη του 15ου αιώνα. Η Ρωσία διαμορφώθηκε ως ανεξάρτητη δύναμη, ξεχωριστή από την υπόλοιπη Ευρώπη, και η μοίρα της δεν εξαρτήθηκε ποτέ από την εσωτερική ευρωπαϊκή πολιτική. Ο ρωσικός πολιτικός πολιτισμός βασίζεται στην ιδέα της ανεξαρτησίας και οι μεγαλύτερες απειλές για την αξία αυτή προέρχονταν πάντα από τη Δύση. Εκεί, με τη σειρά της, η θεμελίωση του πολιτικού πολιτισμού βασίζεται στην ιδέα της δικής της ανωτερότητας. Στην περίπτωση αυτή, η πρόκληση ήταν πάντα η Ρωσία, η οποία, ενώ αναγνωρίζει τα πολιτιστικά και τεχνικά επιτεύγματα της Δύσης, δεν θέλησε ποτέ να τα μετατρέψει σε αναγνώριση της κυριαρχίας της. Αρκετές απόπειρες να επιβληθεί αυτό στη Ρωσία κατέληξαν σε δραματικές ήττες για τους Δυτικοευρωπαίους, μετά τις οποίες η δύναμή μας μόνο αυξήθηκε.
Τα τακτικά συμφέροντα συνέπιπταν μερικές φορές. Έτσι, όταν η πολιτική αντιπαράθεση ήταν λιγότερο έντονη, οι διαφορετικές ερμηνείες της ιστορίας έμειναν σε δεύτερη μοίρα. Υπήρξε ακόμη και μια περίπτωση στα μέσα του περασμένου αιώνα, όταν η Ρωσία και ορισμένες δυτικές χώρες πολεμούσαν έναν κοινό εχθρό με τη μορφή της Γερμανίας του Χίτλερ. Και αυτό κατέστησε μάλιστα δυνατή τη δημιουργία μιας κοινής εκδοχής για το πώς βλέπουμε τα επιμέρους γεγονότα. Στη συνέχεια, τα ενδιαφέροντα συγκλίνουν τόσο έντονα, ώστε μια σχετικά ομοιόμορφη ανάγνωση των γεγονότων του 1939-1945 διήρκεσε για ένα εκπληκτικά μεγάλο χρονικό διάστημα: μέχρι σήμερα. Ακόμα και τότε, ωστόσο, οι αναγνώσεις των επιμέρους λεπτομερειών διέφεραν, συχνά αρκετά σημαντικά. Ειδικά από τη στιγμή που η Δυτική Ευρώπη έχασε την ανεξαρτησία της μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και αναγκάστηκε να αποδεχτεί την αμερικανική εκδοχή της ιστορίας. Αυτή η διαδικασία δεν ήταν στιγμιαία: αλλά στην εποχή μας παίρνει μια όλο και πιο οριστική μορφή.
Τώρα ακόμη και η μερική ενότητα στην κατανόηση των ιστορικών γεγονότων ανήκει στο παρελθόν. Μπαίνουμε σε μια άλλη περίοδο, όπου η ερμηνεία τους παίζει όλο και πιο σημαντικό ρόλο στην εσωτερική εδραίωση τόσο για εμάς όσο και για τη Δύση. Δεδομένου ότι η Ρωσία, όπως και ολόκληρη η ΕΣΣΔ, ήταν ο νικητής στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η θεμελιώδης σημασία του είναι αδιαμφισβήτητη στην ιστορία μας. Καθώς ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπης υπέστη ταπεινωτική ήττα σε αυτόν τον πόλεμο, θα πρέπει να μας εκπλήσσει ιδιαίτερα το γεγονός πως οι προσπάθειες σταθεροποίησης από τη δυτική πλευρά βασίζονται στην άρνηση της σημασίας των γεγονότων του 1939-1945; Για τους Αμερικανούς, ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος είναι σημαντικός όχι επειδή νικήθηκε ο φασισμός, αλλά επειδή πέτυχαν σχεδόν αδιαμφισβήτητη παγκόσμια κυριαρχία. Οι ερμηνείες της ιστορίας αποδεικνύονται έτσι εντελώς διχαστικές όσον αφορά τη σύγχρονη διεθνή πολιτική.
Σήμερα, όλοι οι παγκοσμίως σημαντικοί πολιτισμοί διανύουν μια περίοδο προσαρμογής σε βαθιές κοινωνικές, οικονομικές και, κατά συνέπεια, πολιτικές αλλαγές. Δεν υπάρχουν έτοιμες συνταγές, ο καθένας μαθαίνει από τη δική του εμπειρία. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η ιστορία είναι σημαντική για εμάς ως πηγή κατανόησης της φύσης της κρατικής μας υπόστασης. Κατά μία έννοια, γίνεται μία από τις πηγές της ανάπτυξης - δίνοντας μια κατανόηση της πορείας του κράτους μέσα από την ιστορική του εμπειρία. Πράγμα που σημαίνει ότι θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να μοιραστεί, αν είναι καν με οποιονδήποτε τρόπο δυνατό. Ως εκ τούτου, πρέπει να συνηθίσουμε το γεγονός πως - στη Ρωσία και στη Δύση - η κατανόηση ακόμη και των πιο γνωστών γεγονότων της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας ιστορίας θα είναι διαφορετική.
Το ερώτημα παραμένει: Πόσο σημαντική είναι μια κοινή ιστορική μνήμη για το μέλλον της διεθνούς τάξης στην Ευρώπη; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα δεν είναι ακόμη σαφής. Από τη μία πλευρά, η σταθερότητα των σχέσεων ασφαλείας και ο σεβασμός των σημαντικότερων συμφερόντων του άλλου δεν απαιτούν μια προσεκτική ματιά στο παρελθόν. Από την άλλη πλευρά, η άρνηση όσων είναι σημαντικά για τους γείτονες έρχεται η ίδια σε σύγκρουση με τα συμφέροντα και τις αξίες τους. Η Ρωσία το έχει ήδη βιώσει αυτό με τις προσπάθειες της Δύσης να επιβάλει τη δική της εκδοχή για βασικά γεγονότα της ιστορίας μας. Είναι πιθανό, ωστόσο, το παρελθόν να αποδειχθεί ο μόνος τομέας δημόσιου ενδιαφέροντος στον οποίο η Ρωσία και η Δύση δεν θα μπορέσουν να καταλήξουν σε συμβιβασμό στο μέλλον. Θα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για μια τέτοια προοπτική, αναγνωρίζοντας παράλληλα τη σημασία και την εγκυρότητα του οράματός μας.
Αυτό το άρθρο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά από το Russia in Global Affairs, μεταφρασμένο και επιμελημένο από την ομάδα του RT