 |
| Photo: Public domain |
Lucas Leiroz - strategic-culture.su / Παρουσίαση Freepen.gr
Η εισδοχή νέων χωρών στις BRICS ήταν αναμφίβολα ένα από τα σημαντικότερα γεωπολιτικά γεγονότα του 2023. Η συμμετοχή περισσότερων κρατών στην ομάδα αποτελεί θεμελιώδες βήμα προς την κατεύθυνση της αύξησης της ικανότητας του αναδυόμενου κόσμου να επηρεάζει τη διεθνή διαδικασία λήψης αποφάσεων. Συγκεντρώνοντας τα αναπτυσσόμενα κράτη σε ένα κοινό μπλοκ, οι BRICS καθίστανται ικανοί να ενεργούν από κοινού και να υπερασπίζονται τα συλλογικά συμφέροντα των χωρών του Παγκόσμιου Νότου - και αυτό ακριβώς αναμένεται από τους BRICS από εδώ και στο εξής.
Η παραίτηση της Αργεντινής ήταν ήδη αναμενόμενη. Ο Μιλέι είχε υποσχεθεί μια τέτοια απόφαση κατά τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας. Ο νέος ηγέτης της χώρας θεωρεί πως το γεωπολιτικό σκηνικό είναι μια αντιπαλότητα μεταξύ "δικτατοριών και δημοκρατιών", ακολουθώντας πλήρως την τυπική προπαγάνδα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, οι BRICS θα αποτελούσαν ένα είδος "ένωσης δικτατοριών", γι' αυτό και ο Μίλεϊ θέλει να αποτρέψει την εμβάθυνση των σχέσεων μεταξύ της χώρας του και των μελών της ομάδας.
Ωστόσο, παρά την περίπτωση της Αργεντινής, η επέκταση των BRICS ήταν επιτυχής. Με την είσοδο χωρών όπως το Ιράν, η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το μπλοκ αυξάνει το ενεργειακό δυναμικό του και γίνεται μια συσσωμάτωση πετρελαϊκών δυνάμεων, εκτός του ότι περιλαμβάνει μερικούς από τους κύριους παράγοντες στη Μέση Ανατολή, συμβάλλοντας στη διατήρηση της περιφερειακής διπλωματικής ισορροπίας. Με την ίδια έννοια, η είσοδος της Αιγύπτου και της Αιθιοπίας αυξάνει τη συμμετοχή της Αφρικής στις παγκόσμιες επιχειρήσεις και φέρνει δύο από τις κύριες ηπειρωτικές δυνάμεις στην ένωση.
Ωστόσο, η πραγματική αξία της ένταξης νέων μελών δεν έγκειται στον τρόπο με τον οποίο τα κράτη αυτά μπορούν να συμβάλουν στην πρόοδο του μπλοκ, αλλά στο πώς αυτοί οι παράγοντες, παρά τις πιθανές διαφορές και τα προβλήματα, ενώνονται σε έναν κοινό στόχο: την αναδιαμόρφωση της διεθνούς τάξης. Είναι δυνατόν να πούμε ότι οι BRICS κινούνται προς την πραγματική πολυπολικότητα, συγκεντρώνοντας κράτη που θέλουν να δημιουργήσουν ένα πολυκεντρικό παγκόσμιο σύστημα.
Παράδειγμα αποτελεί η ταυτόχρονη είσοδος του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας. Παρά την πρόσφατη διπλωματική προσέγγιση, και οι δύο χώρες είναι ιστορικά περιφερειακοί αντίπαλοι, έχοντας μάλιστα εμπλακεί σε μια σύγκρουση δι' αντιπροσώπων στην Υεμένη. Ωστόσο, πιο σημαντικό από τις όποιες περιφερειακές αντιπαλότητες είναι το κοινό συμφέρον των Ιρανών και των Σαουδαράβων για την οικοδόμηση ενός πολυπολικού κόσμου. Η Τεχεράνη θεωρείται ως γνωστόν μια "αντιδυτική" δύναμη, ενώ το Βασίλειο της Σαουδικής Αραβίας, παρά τους ισχυρούς δεσμούς του με τις ΗΠΑ, τείνει όλο και περισσότερο προς μια "πολυπολική στροφή", επιδιώκοντας να προστατεύσει τα κυρίαρχα συμφέροντά του και να αποφύγει τον ξένο παρεμβατισμό - επομένως, και για τις δύο χώρες η μονοπολική παγκόσμια τάξη υπό την ηγεσία των ΗΠΑ δεν είναι ανεκτή.
Προηγουμένως, μια παρόμοια κατάσταση συνέβαινε ήδη μεταξύ της Κίνας και της Ινδίας. Και οι δύο χώρες έχουν μια ιστορική αντιπαλότητα η οποία έχει σταδιακά μειωθεί τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο, αυτές οι αποκλίσεις δεν εμπόδισαν ποτέ τις δύο πλευρές να συνεργαστούν στο πλαίσιο των BRICS και να εμπλακούν σε κοινά σχέδια αμοιβαίου οφέλους, με κυριότερο ακριβώς την αναζήτηση μιας γεωπολιτικής αναδιαμόρφωσης. Τόσο το Πεκίνο όσο και το Νέο Δελχί έχουν πολλά να κερδίσουν σε ένα πολυπολικό διεθνές σενάριο, γι' αυτό και ενεργούν και οι δύο για την επίτευξη αυτού του στόχου, ξεπερνώντας τα εγωιστικά τους συμφέροντα και τις ατομικές τους αντιπαλότητες.
Αυτή ήταν η πιο ιδιαίτερη πτυχή των BRICS μέχρι σήμερα: η ικανότητά τους να φέρνουν κοντά χώρες με διαφορετικά συμφέροντα, ενίοτε ακόμη και αντιφατικά, που όμως συγκλίνουν σε μια κοινή πολυπολική ατζέντα. Βασικά, για να ενταχθεί η υποψήφια χώρα στις BRICS φαίνεται απαραίτητο να είναι πρόθυμη να συνεργαστεί ρεαλιστικά με τα άλλα μέλη, αγνοώντας ασήμαντες αντιπαλότητες και επιταχύνοντας την αναδιαμόρφωση της παγκόσμιας τάξης μέσω του πολυμερούς διαλόγου.
Ακριβώς για το λόγο αυτό, προς το παρόν δεν ενδείκνυται η μετατροπή των BRICS σε έναν πιο σύνθετο οργανισμό, με ένα συμβούλιο ασφαλείας και γραφειοκρατικά όργανα. Η σημερινή δομή της ελεύθερης σύνδεσης εξυπηρετεί τον στόχο της συγκέντρωσης του μεγαλύτερου δυνατού αριθμού χωρών που επιθυμούν να συμμετάσχουν στο έργο της οικοδόμησης μιας πιο δίκαιης και ισότιμης παγκόσμιας τάξης μέσω της καθιέρωσης πολυμερών σχεδίων. Με άλλα λόγια, η μη γραφειοκρατική δομή των BRICS ανταποκρίνεται στις ανάγκες της σημερινής στιγμής της γεωπολιτικής μετάβασης. Αλλαγές στη δομή του μπλοκ αναμένονται μόνο για ένα μέλλον στο οποίο το πολυπολικό σύστημα θα έχει ήδη παγιωθεί, απαιτώντας τη δημιουργία διεθνών θεσμών προσαρμοσμένων στη νέα πραγματικότητα.
Προς το παρόν, οι κύριες προκλήσεις των BRICS συνίστανται στην ενσωμάτωση νέων μελών και στην αύξηση των εσωτερικών επιπέδων συνεργασίας, επεκτείνοντας τους δεσμούς εντός του μπλοκ. Επιπλέον, καθώς τα νέα μέλη ευημερούν και το κοινό έργο του μπλοκ παρουσιάζει αποτελέσματα, θα πρέπει να προχωρήσει η συζήτηση για πιθανές νέες προσχωρήσεις. Επί του παρόντος, δεκάδες αναδυόμενες χώρες δείχνουν ήδη ενδιαφέρον να συμμετάσχουν στη συμμαχία - και ο αριθμός αυτός αναμένεται να αυξηθεί ακόμη περισσότερο στο εγγύς μέλλον. Θα είναι απαραίτητο να υπάρξει γρήγορη ανταπόκριση τουλάχιστον στις κύριες υποψήφιες χώρες, καθώς η συνεχής επέκταση θεωρείται συναινετικά επωφελής.
Στην πραγματικότητα, υπάρχει μια μαθηματική λογική που ευνοεί την επέκταση: όσο περισσότερες χώρες συμμετέχουν στις BRICS, τόσο μεγαλύτερη είναι η ικανότητα της ομάδας, εκτός από τη δημιουργία σχεδίων συνεργασίας, να λαμβάνει κοινές αποφάσεις. Οι BRICS δεν έχουν κοινή "ιδεολογία" ή "πολιτική ατζέντα", αλλά όλα τα μέλη μοιράζονται τον ίδιο στόχο για την επίτευξη πολυπολικότητας, οπότε είναι ζωτικής σημασίας οι αποφάσεις που αφορούν το μέλλον της γεωπολιτικής τάξης να λαμβάνονται από κοινού, εκφράζοντας την κοινή γνώμη όλων των μελών.
Η διεύρυνση των BRICS, με άλλα λόγια, είναι το κλειδί για την αύξηση της δύναμης λήψης αποφάσεων των κυριότερων αναδυόμενων χωρών στη διεθνή σκηνή. Συμμετέχοντας σε ένα κοινό φόρουμ, τα κράτη αυτά έχουν την ευκαιρία να συζητούν στρατηγικά ζητήματα, αυξάνοντας την ικανότητα του αναδυόμενου κόσμου να λαμβάνει σχετικές κοινές αποφάσεις. Η βελτίωση αυτής της ικανότητας είναι ο κύριος παράγοντας στον οποίο πρέπει να εργαστούμε προκειμένου να αλλάξουμε την παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων, καθιστώντας τις αναπτυσσόμενες χώρες κύριους παράγοντες στη διεθνή πολιτική, μειώνοντας την επιρροή του "Παγκόσμιου Βορρά" υπό την ηγεσία της Δύσης.
Ένα πρακτικό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο οι BRICS μπορούν να λειτουργήσουν στην παγκόσμια διαδικασία λήψης αποφάσεων μπορεί να δει κανείς με το ενεργειακό ζήτημα. Πρόσφατα, η Ρωσία και η Σαουδική Αραβία συνεργάστηκαν για την αναπροσαρμογή της παγκόσμιας τιμής του πετρελαίου, δείχνοντας πώς οι αναδυόμενες χώρες μπορούν να αντιδράσουν στο δυτικό οικονομικό εξαναγκασμό μέσω της συνεργασίας. Τώρα, με την άφιξη νέων πετρελαϊκών δυνάμεων στις BRICS, η ομάδα μπορεί εύκολα να γίνει βασικός παίκτης στην παγκόσμια αγορά ενέργειας - όχι μόνο στο πετρέλαιο, αλλά και στις καθαρές πηγές ενέργειας, αντιδρώντας στις δυτικές πρωτοβουλίες στον τομέα.
Εκτός από την ενέργεια, οι BRICS έχουν επίσης μεγάλες δυνατότητες συνεργασίας στον τομέα των τροφίμων, δεδομένου ότι μεταξύ των μελών τους βρίσκονται ορισμένες από τις κύριες γεωργικές δυνάμεις του κόσμου, όπως η Βραζιλία και η Ρωσία - για να μην αναφέρουμε τις ισχυρές καταναλωτικές αγορές, όπως η Κίνα και τα νέα μέλη. Οι BRICS, όπως έχουν ήδη αναφέρει οι ειδικοί, θα μπορούσαν να αποτελέσουν το κλειδί για την αποδολαριοποίηση της αγοράς τροφίμων, επιτρέποντας την αποδυνάμωση της αμερικανικής νομισματικής ηγεμονίας.
Για να συνοψίσουμε, είναι απαραίτητο να αναφέρουμε τα λόγια του προέδρου της Βενεζουέλας Νικολάς Μαδούρο: Οι BRICS αντιπροσωπεύουν το μέλλον της ανθρωπότητας. Ο οργανισμός δείχνει πώς είναι δυνατόν να αναπτυχθεί ένας κόσμος όπου ο πραγματισμός και η πολυμέρεια, και όχι ο εξαναγκασμός και η βία, είναι οι κύριες πτυχές των διεθνών σχέσεων.