 |
| afd.de |
Με πραγματικά κακές ιδέες, μπορείτε συχνά να κάνετε δύο σχετικές ερωτήσεις. Πρώτον, γιατί δεν θα λειτουργήσει; Δεύτερον, γιατί θα ήταν επιβλαβής αν λειτουργούσε; Αυτός ο κανόνας ισχύει στη Γερμανία, όπου η πραγματικά κακή ιδέα της απαγόρευσης του κόμματος Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) γίνεται σήμερα αντικείμενο μεγάλης συζήτησης.
Tarik Cyril Amar, ιστορικός από τη Γερμανία που εργάζεται στο Πανεπιστήμιο Koç της Κωνσταντινούπολης, με αντικείμενο τη Ρωσία, την Ουκρανία και την Ανατολική Ευρώπη, την ιστορία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, τον πολιτισμικό Ψυχρό Πόλεμο και την πολιτική της μνήμης - Russia Today / Παρουσίαση Freepen.gr
Το υπόβαθρο αυτής της συζήτησης είναι απλό. Το AfD ιδρύθηκε πριν από μια δεκαετία και έχει καθιερωθεί ως μόνιμο χαρακτηριστικό του πολιτικού τοπίου. Ένα λαϊκιστικό δεξιό κόμμα (περίπου συγκρίσιμο, για παράδειγμα, με το αυστριακό FPÖ), συγκεντρώνει πολιτικούς και ψηφοφόρους από ένα ευρύ φάσμα θέσεων. Στο AfD, το φάσμα αυτό κυμαίνεται από πολύ σταθερά συντηρητικό έως ακροδεξιό.
Το AfD είναι ακόμα συγκριτικά μικρό, αλλά σημαντικό. Με σήμερα λίγο πάνω από 40.000 μέλη, κατέχει 78 από τις 736 έδρες στην Μπούντεσταγκ, το κεντρικό κοινοβούλιο στο Βερολίνο. Είναι σημαντικό πως εκπροσωπείται επίσης καλά στα 14 από τα 16 περιφερειακά κοινοβούλια, όπου καταλαμβάνει 242 έδρες από τις 1898 (για όλα τα περιφερειακά νομοθετικά σώματα μαζί). Όσον αφορά τον αντίκτυπό της στις εθνικές συζητήσεις, ξεκάθαρα ξεπερνάει κατά πολύ αυτό το ποσοτικό βάρος.
Το πιο σημαντικό, ωστόσο, είναι ότι το AfD βρίσκεται σε άνοδο, τόσο σε κεντρικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Εάν οι Γερμανοί ψήφιζαν τώρα για την Bundestag - και άρα στην πραγματικότητα για την καγκελαρία - το AfD θα έβγαζε 23%. Αυτό μπορεί να συγκριθεί με το παραδοσιακό κεντροαριστερό SPD, που ηγείται της άτυχης κυβέρνησης συνασπισμού, με 14%. Όλα τα κόμματα του κυβερνητικού συνασπισμού (SPD, Πράσινοι και το αγοραίο φιλελεύθερο FDP) συγκεντρώνουν μαζί μόλις 31% αποδοχή.
Σε περιφερειακό επίπεδο, η εικόνα είναι σε μεγάλο βαθμό η ίδια, με ιδιαίτερα έντονη πρόοδο του AfD στην περιοχή της πρώην Ανατολικής Γερμανίας. Για το κρατίδιο του Βρανδεμβούργου, για παράδειγμα, μια δημοσκόπηση εμφανίζει το AfD να προηγείται με 28%, κερδίζοντας με ευκολία τόσο τους συντηρητικούς του κυρίαρχου CDU (18%) όσο και το SPD (17%). Προσθέτοντας το κακό στο χειρότερο, ο συμπρόεδρος του AfD Τίνο Κρουπάλλα ξεπερνά και τον καγκελάριο του SPD Όλαφ Σολτς στην κλίμακα προσωπικής δημοτικότητας, η οποία είναι ομολογουμένως χαμηλός πήχης, καθώς ο Σολτς έχει καταφέρει να γίνει ένας από τους πιο αντιπαθείς Γερμανούς πολιτικούς όλων των εποχών.
Δεν είναι λοιπόν περίεργο που ο ανεπαρκώς καταρτισμένος και κάπως υστερικός υπουργός Οικονομίας της Γερμανίας, ο Ρόμπερτ Χάμπεκ, στο κεφάλι του οποίου όλη η Ρωσία φαίνεται να ζει χωρίς ενοίκιο, έχει δημόσια παραισθήσεις πως το AfD θέλει να κάνει τη Γερμανία σαν τη Ρωσία. (Η ειρωνεία είναι, βέβαια, ότι με το δικό του κακοδιαχειρισμένο υπουργικό χαρτοφυλάκιο του Χάμπεκ, αρκετοί Γερμανοί θα ήταν ευπρόσδεκτοι να έχουν τους ρυθμούς ανάπτυξης της Ρωσίας).
Μια τέτοια ρητορική, καθώς και η χρονική στιγμή κατά την οποία διατυπώνεται η ιδέα της απαγόρευσης του AfD, προδίδει το γεγονός ότι η προσπάθεια εκλαΐκευσης της ιδέας της απαγόρευσης του AfD αποτελεί καιροσκοπική απάντηση στην αυξανόμενη εκλογική του επιρροή, η οποία φυσικά δεν μπορεί να παραδεχθεί ανοιχτά. Έτσι, οι υπέρμαχοι της απαγόρευσης υποστηρίζουν πως το AfD είναι ένα εξτρεμιστικό κόμμα.
Όμως, κρίσιμο εδώ είναι ότι ο εξτρεμισμός έχει μια συγκεκριμένη, νομικά (και στενά) καθορισμένη έννοια. Σύμφωνα με το γερμανικό Σύνταγμα (άρθρο 21.2), το Συνταγματικό Δικαστήριο (και μόνο αυτό το δικαστήριο) μπορεί να απαγορεύσει ένα κόμμα όταν αυτό θέτει ουσιαστικά σε κίνδυνο τη συνταγματική τάξη της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας ή την ίδια την ύπαρξή της. Μια σημαντική και συχνά παραγνωρισμένη προειδοποίηση, είναι πως δεν αρκεί ένα κόμμα να επιδεικνύει εχθρότητα προς τη συνταγματική τάξη. Η απαγόρευση αποτελεί επιλογή μόνο εάν το κόμμα το πράττει με "ενεργό-μαχητικό, επιθετικό τρόπο", όπως το θέτει το Υπουργείο Εσωτερικών της Γερμανίας.
Μόνο δύο κόμματα έχουν ποτέ απαγορευτεί, ένα ακροδεξιό το 1952 και ένα ακροαριστερό το 1956. Άλλες απόπειρες απαγόρευσης κομμάτων (ή για την ακρίβεια, του ίδιου κόμματος) έχουν επίσης αποτύχει δύο φορές: Το 2003 και ξανά το 2017, το Συνταγματικό Δικαστήριο αρνήθηκε να θέσει εκτός νόμου το πολύ ακροδεξιό NPD (Nationaldemokratische Partei Deutschlands).
Να γιατί η προσπάθεια απαγόρευσης του AfD είναι μια κακή ιδέα με την έννοια ότι είναι απίθανο να λειτουργήσει:
Σε γενικές γραμμές, σύμφωνα με την αρχή του Parteienprivileg (προνόμιο των κομμάτων), το γερμανικό δίκαιο δυσκολεύει ευτυχώς την απαγόρευση των κομμάτων. Για να ικανοποιηθεί τόσο το καταστατικό δίκαιο όσο και το ερμηνευτικό προηγούμενο πρέπει να πληρούνται δύο βασικά κριτήρια: Ένα κόμμα πρέπει αποδεδειγμένα να αγωνίζεται κατά της συνταγματικής τάξης της Γερμανίας και να έχει επίσης πραγματικές πιθανότητες επιτυχίας.
Το δεύτερο κριτήριο είναι ο λόγος για τον οποίο, το 2017, το Συνταγματικό Δικαστήριο δεν απαγόρευσε το NPD, παρόλο που το πρόγραμμά του είναι ανοιχτά εξτρεμιστικό σε φασιστικό επίπεδο. Με απλά λόγια, το Δικαστήριο έκρινε πως το NPD είναι επαρκώς κακόβουλο αλλά όχι αρκετά σημαντικό για να απαγορευτεί.
Λαμβάνοντας υπόψη το AfD, οι αντίπαλοί του θα μπορούσαν βέβαια να υποστηρίξουν ότι έχει πραγματική επιρροή και πρόκειται να έχει περισσότερη. Αλλά οι εχθροί του AfD θα είχαν και πάλι πολύ πιο δύσκολο έργο από ό,τι με το NPD: Ενώ το πρόγραμμα του NPD είναι σαφές σχετικά με τις πολιτικές που είναι κατά κύριο λόγο ασυμβίβαστες με το γερμανικό σύνταγμα, αυτό δε συμβαίνει με το AfD. Από προγραμματική άποψη, είναι ένα λαϊκιστικό-δεξιό κόμμα (για το οποίο, με πλήρη αποκάλυψη, δεν αισθάνομαι καμία συμπάθεια), αλλά δεν αμφισβητεί ουσιαστικά το γερμανικό σύνταγμα. Εάν μια υπόθεση απαγόρευσης βασιζόταν αποκλειστικά στα προγράμματα των κομμάτων, η προσπάθεια απαγόρευσης του AfD θα ήταν μάταιη.
Ωστόσο, τέτοιες περιπτώσεις εξαρτώνται και από ένα άλλο είδος αποδεικτικών στοιχείων. Για να τεθεί εκτός νόμου ένα πολιτικό κόμμα απαιτείται μεγάλος όγκος ενοχοποιητικού υλικού του τύπου που μόνο οι υπηρεσίες ασφαλείας μπορούν να συλλέξουν. Για να το θέσουμε ωμά, πριν ελπίσετε πως θα απαγορεύσετε ένα κόμμα, πρέπει να το κατασκοπεύσετε - πολύ - και μάλιστα με μυστικούς πράκτορες μέσα στο κόμμα. Αυτή είναι, παρεμπιπτόντως, η πραγματική σημασία των γερμανικών υπηρεσιών εσωτερικής ασφάλειας (στα περιφερειακά ομόσπονδα κρατίδια και σε ομοσπονδιακό επίπεδο) που κατηγοριοποιούν επίσημα το AfD ως, στην ουσία, ύποπτο. Αυτή η κατηγοριοποίηση λέει λίγα πράγματα για τις πιθανότητες οποιασδήποτε διαδικασίας απαγόρευσης. Αυτό που πραγματικά σημαίνει είναι ότι οι κατάσκοποι μπορούν να πιάσουν δουλειά.
Είναι αυτό το ζήτημα -το ερώτημα αν το AfD λέει συστηματικά ψέματα για την πραγματική του φύση και τις προθέσεις του- που έκανε τις πρόσφατες αποκαλύψεις για τουλάχιστον μία μυστική συνάντηση με άλλους εκπροσώπους της ακροδεξιάς τόσο ηχηρές. Οι συζητήσεις εκεί περιελάμβαναν συνωμοτικά σχέδια για απελάσεις, συμπεριλαμβανομένων των κατόχων γερμανικών διαβατηρίων (που ευφημίζονται ως "παλιννόστηση"), κάτι που έρχεται σε άμεση αντίθεση με το Σύνταγμα. Ωστόσο, ακόμη και τέτοιες συναντήσεις, από μόνες τους, δεν αρκούν για την απαγόρευση.
Αλλά και εδώ υπάρχει ένα μειονέκτημα για τους υποστηρικτές μιας προσπάθειας απαγόρευσης. Εάν ένα από τα τρία θεσμικά όργανα (το κοινοβούλιο, η ομοσπονδιακή συνέλευση και η κυβέρνηση) που είναι νομικά εξουσιοδοτημένα να πράξουν κάτι τέτοιο, όντως κινήσει μια διαδικασία ενώπιον του Συνταγματικού Δικαστηρίου, τότε όλοι οι μυστικοί πράκτορες θα πρέπει να απενεργοποιηθούν αμέσως. Πράγματι, το γεγονός πως οι πράκτορες εξακολουθούσαν να είναι ενεργοί στο εσωτερικό του NPD ήταν αυτό που απέτρεψε την πρώτη προσπάθεια απαγόρευσης κατά του κόμματος αυτού το 2003.
Τώρα προσθέστε το γεγονός ότι τέτοιες υποθέσεις διαρκούν χρόνια και προκύπτει ένα παράδοξο αποτέλεσμα. Η έναρξη της διαδικασίας θα απελευθέρωνε το AfD από τις παρεμβάσεις της εσωτερικής ασφάλειας, τουλάχιστον επίσημα, και με την έννοια ότι κανένα στοιχείο από τυχόν συνεχιζόμενη κατασκοπεία δε θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί εναντίον του.
Το γεγονός ότι οι υποθέσεις απαγόρευσης αργούν τόσο πολύ να εκδικαστούν σημαίνει επίσης πως δεν υπάρχει καμία πιθανότητα να αντιμετωπιστεί η σημερινή άνοδος του AfD μέσω της απαγόρευσης. Οποιαδήποτε απαγόρευση θα ήταν πολύ αργά για να έχει αντίκτυπο, για παράδειγμα, στις επερχόμενες περιφερειακές και ομοσπονδιακές εκλογές. Πράγματι, αν μια υπόθεση απαγόρευσης ξεκινούσε τώρα, θα επέτρεπε πιθανώς μόνο στο AfD να επωφεληθεί παίζοντας το χαρτί του θύματος.
Και τέλος, υπάρχει ένα ακόμη παράδοξο αποτέλεσμα μιας προσπάθειας απαγόρευσης. Εάν (όταν) αποτύχει, στη νομική θεωρία, το Συνταγματικό Δικαστήριο θα κρίνει απλώς ότι δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία για την απαγόρευση. Αλλά στην πολιτική πραγματικότητα, το AfD θα παρουσιάσει ένα τέτοιο αποτέλεσμα ως απόδειξη ότι είναι όσο πιο καθαρό γίνεται. Μαντέψτε ποια ιστορία θα είχε μεγαλύτερη απήχηση στους ψηφοφόρους.
Αυτό μας φέρνει στη δεύτερη οπτική γωνία υπό την οποία η προσπάθεια απαγόρευσης του AfD είναι κακή ιδέα. Στην απίθανη περίπτωση μιας επιτυχημένης απαγόρευσης, οι αλυσιδωτές επιπτώσεις στη γερμανική πολιτική θα ήταν εξαιρετικά επιζήμιες. Πρώτον, πολλοί ψηφοφόροι θα θεωρούσαν την απαγόρευση ως φάουλ, ως κατάχρηση μιας δυνατότητας έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση ενός πολιτικού ανταγωνιστή. Και θα είχαν δίκιο. Διότι, ακόμη και αν υποθέσουμε τα χειρότερα για το τι πραγματικά είναι και τι θέλει το AfD, πρέπει να εφαρμόσουμε τον ίδιο σκεπτικισμό και σε όσους θέλουν να το απαγορεύσουν και στα κίνητρά τους.
Δεύτερον, το ζήτημα αποτελεί ένα εγχειρίδιο της πόλωσης. Όπως δείχνει μια νέα δημοσκόπηση, το 42% των Γερμανών θα καλωσόριζε την κίνηση μιας υπόθεσης απαγόρευσης. Πόσοι είναι κατά; Επίσης 42%. Καλή τύχη.
Τρίτον, οι πολιτικοί που απαρτίζουν το AfD και οι ψηφοφόροι που συντάσσονται με το κόμμα, προφανώς δεν θα εξαφανιστούν απλά. Αντιθέτως, θα προσπαθούσαν να αναδιοργανωθούν και να ξεκινήσουν από την αρχή. Και η εμπειρία της απαγόρευσης θα τους απομάκρυνε περισσότερο από το πολιτικό σύστημα. Και δεδομένου πως το AfD δεν είναι ένα μικρό κόμμα με ελάχιστο αριθμό ψηφοφόρων, το αποτέλεσμα αυτό θα ήταν ιδιαίτερα επιζήμιο.
Τέλος, η συνολική νομιμοποίηση -με την πρακτική έννοια της κύριας αποδοχής από πολλούς πολίτες- των υπόλοιπων κομμάτων της Γερμανίας, ιδίως εκείνων που συμμετείχαν σε μια εκστρατεία απαγόρευσης κατά του AfD, θα μειωνόταν περαιτέρω. Κατά ειρωνικό τρόπο, τα ίδια τα κόμματα που ισχυρίζονται ότι καταπολεμούν τον αρχόμενο αυταρχισμό, θα γίνονταν αντιληπτά όχι μόνο πως χρησιμοποιούν αυταρχικές τακτικές, αλλά ότι το κάνουν για εγωιστικούς και ανέντιμους σκοπούς. Και με καλό λόγο.
Είναι αυτό ένα δίλημμα; Ίσως. Μπορεί να επιλυθεί με την απαγόρευση του AfD; Όχι, σίγουρα όχι.