 |
| pixabay / stokpic |
Του Timofey Bordachev, διευθυντή προγράμματος της Λέσχης Βαλντάι - Russia Today / Παρουσίαση Freepen.gr
Τα κύρια γεγονότα της διεθνούς πολιτικής το 2023 έδειξαν ότι η προέλευση των σημερινών θεμελιωδών αλλαγών είναι φυσιολογικά και οι κύριες διεργασίες είναι εποικοδομητικές. Γι' αυτό και το περασμένο έτος θα θεωρηθεί από τους μελλοντικούς ιστορικούς ως το τέλος της περιόδου κατά την οποία η νέα πραγματικότητα έγινε αντιληπτή με τρόμο και η αρχή μιας περιόδου κατά την οποία αναπτύχθηκε μια εποικοδομητική στάση απέναντί της. Με άλλα λόγια, ήταν το 2023 που πολλοί από εμάς συνειδητοποίησαν επιτέλους ότι η κατάρρευση της προηγούμενης διεθνούς τάξης δεν αποτελεί καταστροφή, αλλά αντίθετα επιφέρει σημαντικά οφέλη για την ανάπτυξη ολόκληρου του κόσμου.
Επειδή η ίδια η φύση της διεθνούς πολιτικής διαμορφώνεται πάνω σε τραγωδίες, οι πολιτικές αυτές θα συνοδεύονται πάντα από τις αναταραχές και τη φρίκη του πολέμου. Αλλά κάπως συσκοτισμένα από όλα τα δράματα που παρακολουθούμε τώρα, αναδύονται σταδιακά τα χαρακτηριστικά της ισορροπίας που θα αποτελέσει τη βάση μιας σχετικά ειρηνικής και δίκαιης τάξης πραγμάτων στο μέλλον.
Πολύ περισσότερο που ορισμένα από τα χαρακτηριστικά αυτής της νέας πραγματικότητας έχουν ήδη γίνει ορατά.
Είναι ιδιαίτερα θετικό ότι η συμπεριφορά των δυνάμεων που ενεργούν ως φορείς της δεν είναι ούτε καταστροφική για τα θεμέλια των διακρατικών σχέσεων ούτε αποσκοπεί στην υποδαύλιση στρατιωτικών αντιπαραθέσεων μεγάλης κλίμακας. Μεταξύ αυτών των χαρακτηριστικών της νέας διεθνούς τάξης, μπορούν να εντοπιστούν ορισμένα από τα σημαντικότερα.
Πρώτον, η ανάδυση της δημοκρατικής πολυπολικότητας, που συμβολίζεται από το μπλοκ των BRICS.
Δεύτερον, η σταδιακή διάβρωση του μονοπωλίου μιας μικρής ομάδας κρατών σε διάφορους τομείς της παγκόσμιας οικονομίας.
Τρίτον, η αναβίωση της δραστηριότητας της εξωτερικής πολιτικής από έναν μεγαλύτερο αριθμό χωρών, τον οποίο ορίζουμε ως παγκόσμια πλειοψηφία: μια ομάδα κρατών που δε θέτουν στον εαυτό τους επαναστατικά καθήκοντα, αλλά επιδιώκουν να ενισχύσουν την ανεξαρτησία τους στις παγκόσμιες υποθέσεις και να καθορίσουν το μέλλον τους.
Όλα αυτά τα ζωηρά φαινόμενα της παγκόσμιας πολιτικής το 2023 δείχνουν ότι η πολιτική αλλαγή -για να χρησιμοποιήσουμε έναν ορισμό από το βιβλίο του Βρετανού ιστορικού Edward H. Carr "The Twenty Years' Crisis: 1919-1939"- είναι πολύ πιο πιθανή από την επαναστατική αλλαγή, η οποία πάντα οδηγούσε την ανθρωπότητα σε παγκόσμιους πολέμους. Και τώρα βλέπουμε πως ακόμη και οι πιο συντηρητικές δυνάμεις στις διεθνείς υποθέσεις, ενωμένες σε στρατιωτικοπολιτικά μπλοκ με επικεφαλής τις Ηνωμένες Πολιτείες, είτε κινούνται προς την αναθεώρηση της τάξης πραγμάτων υπό την οποία είχαν προνομιακή θέση, είτε δίνουν αμυντικές μάχες που έχουν ως σκοπό να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για μελλοντικές διαπραγματεύσεις. Στην περίπτωση των δυνάμεων της προόδου, με επικεφαλής την ομάδα BRICS, ο αγώνας για αλλαγή χαρακτηρίζεται επίσης από ελπίδες για αναθεώρηση της διεθνούς τάξης πραγμάτων, αλλά όχι από την αποφασιστική καταστροφή της. Αυτό επιτρέπει στον παρατηρητή να είναι συγκρατημένα αισιόδοξος για το κοινό μας μέλλον.
Η ομάδα BRICS προέκυψε σε μια εποχή που η κυριαρχία των ΗΠΑ και των στενότερων Ευρωπαίων συμμάχων τους στις παγκόσμιες υποθέσεις ήταν σχεδόν πλήρης, όταν μπορούσαν να ενεργούν ως οι κύριοι διανομείς των παγκόσμιων οφελών και, το σημαντικότερο, όταν η κατάσταση αυτή ήταν σε κάποιο βαθμό αποδεκτή από άλλα κράτη.
Αυτό είναι ένα άλλο φαινόμενο της διεθνούς τάξης, την οποία τώρα αποχαιρετάμε, και του τρόπου με τον οποίο συμβαίνει. Ποτέ άλλοτε η αδικία που έχει επιδειχθεί σε βάρος των συμφερόντων της πλειονότητας των χωρών του κόσμου δεν αντισταθμίστηκε τόσο αποτελεσματικά από τα οφέλη που έχουν προκύψει σχεδόν για όλους από την παγκοσμιοποίηση. Θα μπορούσε μάλιστα να πει κανείς ότι η κατάσταση πραγμάτων που μας είναι γνωστή ως φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη ήταν, ως προς τη φύση και το περιεχόμενό της, μια μεταβατική φάση μεταξύ της απόλυτης τυραννίας των ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών του 19ου αιώνα και της νέας διεθνούς τάξης που μόλις τώρα αναδύεται. Και έρχεται ακριβώς ως απάντηση στην αναπόφευκτη διαδικασία της ανάδυσης ενός πλήθους κυρίαρχων κρατών.
Οι χώρες που σχημάτισαν τους BRICS το 2006 είχαν αρχικά ως στόχο να αυξήσουν την επιρροή τους στις παγκόσμιες υποθέσεις και να διαμορφώσουν την παγκόσμια ανάπτυξη προς το δικό τους συμφέρον. Δεν είχαν ως στόχο να καταστρέψουν την υπό την ηγεσία των ΗΠΑ παγκόσμια τάξη και δεν έχουν ακόμη καταλήξει σε ένα τόσο φιλόδοξο πρόγραμμα. Το κύριο χαρακτηριστικό αυτής της ένωσης -η κυρίαρχη ισότητα των συμμετεχόντων της- τη διέκρινε αρχικά από τους υπάρχοντες επίσημους και ανεπίσημους συνασπισμούς της Δύσης, οι οποίοι επικεντρώνονται στην αδιαμφισβήτητη εξουσία των ΗΠΑ επί των κύριων δράσεων των συμμάχων τους στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής και της ασφάλειας. Λόγω της σύνθεσής της, η ομάδα BRICS δε θα είναι σε θέση να καθιερώσει έναν τέτοιο τύπο σχέσεων μεταξύ των συμμετεχόντων της.
Ωστόσο, καθώς η κρίση της φιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης βαθαίνει, η επιρροή και ο ρόλος της ομάδας BRICS στις παγκόσμιες υποθέσεις αυξάνεται σταδιακά. Πρώτα απ' όλα, η πολιτική σημασία της ομάδας αυξήθηκε - ακριβώς ως τρόπος σηματοδότησης μιας εναλλακτικής λύσης στη δυτική προσέγγιση για την επίλυση των προβλημάτων της παγκόσμιας ανάπτυξης και της ευρύτερης διεθνούς ατζέντας. Ταυτόχρονα, οι χώρες της ομάδας εξακολουθούν να μη διατυπώνουν στρατηγικές που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως άμεση πρόκληση προς τη Δύση ή που να αντανακλούν ένα όραμα μιας "ιδανικής" παγκόσμιας τάξης, συγκρίσιμης σε σαφήνεια με εκείνη της Δύσης. Αυτό αποτελεί αναπόφευκτη συνέπεια της έλλειψης ηγεμονίας μιας και μόνο δύναμης στην ομάδα, η οποία δεν εμποδίζει την ανάδειξη κοινών συμφερόντων, αλλά στερεί τη δυνατότητα να θέσει σκοπούς και στόχους, η εκπλήρωση των οποίων απαιτεί την υποταγή όλων στην ίδια ηγεσία.
Παρά τις ιδιαιτερότητές της και τις διαφορές της από τους παραδοσιακούς θεσμούς, η BRICS ήταν αναμφίβολα το κύριο φαινόμενο της διεθνούς πολιτικής το 2023. Η απόφαση για επέκταση τον Αύγουστο του 2023 την καθιστά κοινότητα μεγάλων και μεσαίων κρατών το 2024.Αυτό που έχει σημασία είναι πώς οι BRICS, με τα νέα μέλη τους και τις εξελισσόμενες συνεργασίες τους με άλλες δυνάμεις, θα κινηθούν προς τον κύριο στόχο τους στην παγκόσμια οικονομία - να παρέχουν ένα δίχτυ ασφαλείας για να κρατήσουν την παγκοσμιοποίηση στην επιφάνεια σε μια εποχή που οι πρώην ηγέτες τους στη Δύση δεν μπορούν πλέον να επιτελέσουν πλήρως αυτές τις λειτουργίες. Η δημιουργία εναλλακτικών χρηματοπιστωτικών μηχανισμών και ο περιορισμός της μονοπωλιακής θέσης του δολαρίου ΗΠΑ δεν θεωρούνται πλέον ως τρόποι καταστροφής της παλιάς παγκόσμιας τάξης, αλλά ως απαραίτητα εργαλεία για να αποτραπεί η πτώση της παγκόσμιας οικονομίας στο χάος.
Αυτό θα διατηρήσει τα σημαντικότερα επιτεύγματα της παγκοσμιοποίησης - το παγκόσμιο άνοιγμα της αγοράς, το ελεύθερο εμπόριο και την τεχνολογική ανταλλαγή. Με άλλα λόγια, τις διαρθρωτικές ευκαιρίες στις οποίες βασίζονται οι ανεξάρτητες πολιτικές της πλειονότητας των χωρών του κόσμου. Οι χώρες αυτές δε θέτουν στον εαυτό τους το καθήκον να ανατρέψουν την υπάρχουσα διεθνή τάξη και να καταστρέψουν την παγκοσμιοποίηση. Ωστόσο, αυξάνουν σταδιακά το βαθμό ανεξαρτησίας τους στον καθορισμό των αποφάσεων εξωτερικής πολιτικής και των οικονομικών συνεργασιών.
Σε γενικές γραμμές, η πλειονότητα των χωρών του κόσμου μπορεί να χωριστεί σε δύο ομάδες. Η πρώτη οικοδομεί ήδη με αυτοπεποίθηση ανεξάρτητες πορείες για την επίτευξη των κύριων αναπτυξιακών στόχων και ενεργεί ως εταίρος τόσο της Δύσης όσο και των κορυφαίων αντιπάλων της. Η δεύτερη ομάδα αυξάνει μόνο τις απαιτήσεις της προς τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους όσον αφορά τις προϋποθέσεις για τη διατήρηση τυπικά σεβαστών σχέσεων. Και οι δύο τύποι συμπεριφοράς, ωστόσο, αποτελούν σημάδια μιας νέας εποχής στη διεθνή πολιτική.
* Αυτό το άρθρο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά από το Valdai Discussion Club, μεταφρασμένο και επιμελημένο από την ομάδα του RT.