Πολλά έχουν ειπωθεί για τη "Συνέντευξη του Βλαντιμίρ Πούτιν", την οποία φιλοξένησε ο Αμερικανός πολιτικός σχολιαστής Τάκερ Κάρλσον και η οποία έκανε πρεμιέρα στις 8 Φεβρουαρίου. Ήταν η πρώτη συνέντευξη που παραχώρησε ο Ρώσος πρόεδρος από τότε που ξεκίνησε τη συνεχιζόμενη στρατιωτική εκστρατεία στην Ουκρανία. Οι περισσότερες αναφορές των δυτικών μέσων ενημέρωσης μίλησαν γι' αυτήν χρησιμοποιώντας λέξεις όπως "προπαγάνδα" και "παραπληροφόρηση". Το δημοσίευμα του Guardian την περιέγραψε ως "ο Πούτιν να κάνει διάλεξη στον συντηρητικό οικοδεσπότη για τις διαστρεβλωμένες απόψεις του για τη ρωσική και την ουκρανική ιστορία". Στην πραγματικότητα, είτε συμπαθεί κανείς τον Πούτιν είτε όχι και είτε συμφωνεί με τα συμπεράσματα και τις αποφάσεις του είτε όχι, οι περισσότεροι κυρίαρχοι δυτικοί ιστορικοί και εμπειρογνώμονες θα αναγνώριζαν τουλάχιστον τις προϋποθέσεις και τα ιστορικά γεγονότα που ανέφερε ο Ρώσος ηγέτης ως ακριβή - και όχι ως "διαστρεβλωμένα".
Uriel Araujo, ερευνητής με έμφαση στις διεθνείς και εθνοτικές συγκρούσεις
Πάρτε, για παράδειγμα, τον πολυσυζητημένο ισχυρισμό του Πούτιν ότι Ρώσοι και Ουκρανοί ακόμη και σήμερα είναι "ένας λαός" - έναν ισχυρισμό που είχε διατυπώσει χρόνια πριν από την εν λόγω συνέντευξη, χρησιμοποιώντας συχνά τη λέξη "narod", δηλαδή "λαός" ή κοινότητα με κοινή ιστορία, και όχι "natsiia" (έθνος).
Όταν ο Ρώσος πρόεδρος άρχισε να μιλάει για την ιδιαίτερη σχέση της χώρας του με τη γειτονική Ουκρανία, μίλησε για την αρχή του ρωσικού κράτους το 862 και τον Ρούρικ, σε μια παρέκβαση που διήρκεσε πάνω από είκοσι λεπτά και χλευάστηκε πολύ από τους δυτικούς σχολιαστές.
Uriel Araujo, ερευνητής με έμφαση στις διεθνείς και εθνοτικές συγκρούσεις
Πάρτε, για παράδειγμα, τον πολυσυζητημένο ισχυρισμό του Πούτιν ότι Ρώσοι και Ουκρανοί ακόμη και σήμερα είναι "ένας λαός" - έναν ισχυρισμό που είχε διατυπώσει χρόνια πριν από την εν λόγω συνέντευξη, χρησιμοποιώντας συχνά τη λέξη "narod", δηλαδή "λαός" ή κοινότητα με κοινή ιστορία, και όχι "natsiia" (έθνος).
Όταν ο Ρώσος πρόεδρος άρχισε να μιλάει για την ιδιαίτερη σχέση της χώρας του με τη γειτονική Ουκρανία, μίλησε για την αρχή του ρωσικού κράτους το 862 και τον Ρούρικ, σε μια παρέκβαση που διήρκεσε πάνω από είκοσι λεπτά και χλευάστηκε πολύ από τους δυτικούς σχολιαστές.
Το κύριο σημείο του, όμως, όχι μόνο κατά τη διάρκεια αυτού του μέρους της συνέντευξης, αλλά καθ' όλη τη διάρκεια της συζήτησης, ήταν να τονίσει ότι οι ρωσο-ουκρανικοί δεσμοί κρατικής υπόστασης έχουν μακρά ιστορία και να τονίσει επίσης το σχετικό νεωτερισμό του ανεξάρτητου ουκρανικού κράτους. Αυτά είναι πραγματικά βασικά σημεία σχετικά με την ανατολική σλαβική ιστορία.
Σκεφτείτε το εξής: σε μια έρευνα που έγινε έξι μήνες πριν από τον πόλεμο, πάνω από το 40% των Ουκρανών σε εθνικό επίπεδο ("και σχεδόν τα δύο τρίτα στα ανατολικά και τα νότια"), συμφώνησαν με τον Πούτιν ότι Ουκρανοί και Ρώσοι είναι "ένας λαός", σύμφωνα με τον Nicolai N. Petro, καθηγητή πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Rhode Island, που γράφει για το Foreign Policy - όχι ο Tucker Carlson, σημειωτέον, και σίγουρα όχι ένας "προπαγανδιστής του Πούτιν". Ούτε πρόκειται για "αρχαία Ιστορία".
Πίσω στην Ιστορία, τέλος πάντων, ας πάρουμε, για παράδειγμα, το ακαδημαϊκό άρθρο του Chris Hann του 2023 με τίτλο "On peoples, history, and sovereignty". Ο κ. Hann είναι ομότιμος διευθυντής του Ινστιτούτου Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Max Planck στο Halle και ειδικός στους λαούς της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης. Στο προαναφερθέν άρθρο του, ο εθνολόγος κάνει μια διάκριση μεταξύ "ιστορικών" και "μη ιστορικών" λαών, διότι, όπως γράφει, "θα μπορούσε εύλογα να υποτεθεί ότι ένας λαός όπως οι Ουκρανοί, που είναι γνωστός ως τέτοιος μόλις από τον 19ο αιώνα, είναι περισσότερο εκτεθειμένος στις γεωπολιτικές ιδιοτροπίες από εκείνους με μακρύτερο συνεχές γενεαλογικό δέντρο κρατικής υπόστασης και Hochkultur".
Σκεφτείτε το εξής: σε μια έρευνα που έγινε έξι μήνες πριν από τον πόλεμο, πάνω από το 40% των Ουκρανών σε εθνικό επίπεδο ("και σχεδόν τα δύο τρίτα στα ανατολικά και τα νότια"), συμφώνησαν με τον Πούτιν ότι Ουκρανοί και Ρώσοι είναι "ένας λαός", σύμφωνα με τον Nicolai N. Petro, καθηγητή πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Rhode Island, που γράφει για το Foreign Policy - όχι ο Tucker Carlson, σημειωτέον, και σίγουρα όχι ένας "προπαγανδιστής του Πούτιν". Ούτε πρόκειται για "αρχαία Ιστορία".
Πίσω στην Ιστορία, τέλος πάντων, ας πάρουμε, για παράδειγμα, το ακαδημαϊκό άρθρο του Chris Hann του 2023 με τίτλο "On peoples, history, and sovereignty". Ο κ. Hann είναι ομότιμος διευθυντής του Ινστιτούτου Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Max Planck στο Halle και ειδικός στους λαούς της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης. Στο προαναφερθέν άρθρο του, ο εθνολόγος κάνει μια διάκριση μεταξύ "ιστορικών" και "μη ιστορικών" λαών, διότι, όπως γράφει, "θα μπορούσε εύλογα να υποτεθεί ότι ένας λαός όπως οι Ουκρανοί, που είναι γνωστός ως τέτοιος μόλις από τον 19ο αιώνα, είναι περισσότερο εκτεθειμένος στις γεωπολιτικές ιδιοτροπίες από εκείνους με μακρύτερο συνεχές γενεαλογικό δέντρο κρατικής υπόστασης και Hochkultur".
Η εγελιανή (και μαρξιστική) ιδέα ότι ορισμένοι λαοί "δεν έχουν ιστορία" (geschichtslos) δεν συνεπάγεται, θα πρέπει να τονιστεί, κανενός είδους "κατωτερότητα". Με αυτούς τους όρους, "ιστορικά έθνη" είναι απλώς εκείνα που διαθέτουν μακρά παράδοση κρατικής υπόστασης και σαφώς καθορισμένη εθνική ταυτότητα. Για αιώνες, η ουκρανική ταυτότητα αποτελούσε μέρος μιας ευρύτερης ρωσικής ταυτότητας, και μέχρι σήμερα, εκατομμύρια Ουκρανοί θεωρούν ότι οι κατηγορίες "ρωσική" και "ουκρανική" είναι ευθυγραμμισμένες και συμβατές - και όχι πλήρως διαχωρισμένες.
Στη συνέντευξη, ο Πούτιν έφτασε στο σημείο να περιγράψει ρητορικά τη συνεχιζόμενη σύγκρουση ως έχουσα "ένα στοιχείο εμφυλίου πολέμου", ώστε να τονίσει την άποψή του για την ύπαρξη μιας βαθιάς ιστορικής σύνδεσης - αλλά ο ίδιος ο Πούτιν παραδέχεται πως το να είσαι υποτίθεται μέρος του ίδιου "λαού", δεν συνεπάγεται απαραίτητα το να είσαι μέρος του ίδιου κράτους: "Λέω ότι οι Ουκρανοί είναι μέρος του ενός ρωσικού λαού. Εκείνοι λένε: "Όχι, είμαστε ξεχωριστός λαός". Εντάξει, ωραία. Αν θεωρούν τους εαυτούς τους ξεχωριστό λαό, έχουν το δικαίωμα να το κάνουν, αλλά όχι στη βάση του ναζισμού, της ναζιστικής ιδεολογίας". Αυτό μας φέρνει σε ένα άλλο σημείο-κλειδί που διατυπώνεται συχνά από τις ρωσικές αρχές - και από μελετητές όλων των πολιτικών πεποιθήσεων, παρεμπιπτόντως.
Στη συνέντευξη, ο Πούτιν έφτασε στο σημείο να περιγράψει ρητορικά τη συνεχιζόμενη σύγκρουση ως έχουσα "ένα στοιχείο εμφυλίου πολέμου", ώστε να τονίσει την άποψή του για την ύπαρξη μιας βαθιάς ιστορικής σύνδεσης - αλλά ο ίδιος ο Πούτιν παραδέχεται πως το να είσαι υποτίθεται μέρος του ίδιου "λαού", δεν συνεπάγεται απαραίτητα το να είσαι μέρος του ίδιου κράτους: "Λέω ότι οι Ουκρανοί είναι μέρος του ενός ρωσικού λαού. Εκείνοι λένε: "Όχι, είμαστε ξεχωριστός λαός". Εντάξει, ωραία. Αν θεωρούν τους εαυτούς τους ξεχωριστό λαό, έχουν το δικαίωμα να το κάνουν, αλλά όχι στη βάση του ναζισμού, της ναζιστικής ιδεολογίας". Αυτό μας φέρνει σε ένα άλλο σημείο-κλειδί που διατυπώνεται συχνά από τις ρωσικές αρχές - και από μελετητές όλων των πολιτικών πεποιθήσεων, παρεμπιπτόντως.
Θα μπορούσαμε να πούμε, μάλιστα, ότι ο Πούτιν ήταν αρκετά "δειλός" να μιλήσει για το θέμα στις συζητήσεις του με τον Κάρλσον. Δεν αναφέρθηκε, για παράδειγμα, στο διαβόητο σύνταγμα Αζόφ, το οποίο περιγράφεται από το CNN, το 2022, ως "ακροδεξιό τάγμα" με "βασικό ρόλο στην αντίσταση της Ουκρανίας", το οποίο έχει "νεοναζιστική ιστορία". Δεν πρόκειται απλώς για μια παραστρατιωτική πολιτοφυλακή που μετατράπηκε σε επίσημη μονάδα στο πλαίσιο της ουκρανικής Εθνοφρουράς, αλλά για ένα ευρύτερο κοινωνικό κίνημα. Οι πολιτικοί επιστήμονες Ivan Gomza και Johann Zajaczkowski περιγράφουν λεπτομερώς την ακροδεξιά πολιτική του κινήματος Azov στο κεφάλαιο "Black Sun Rising: Political Opportunity Structure Perceptions and Institutionalization of the Azov Movement in Post-Euromaidan Ukraine", το οποίο δημοσιεύεται το 2019, από το Cambridge University Press.
Και πάλι, δεν πρόκειται για "ρωσική προπαγάνδα", αλλά για πραγματικά γεγονότα σχετικά με το ουκρανικό καθεστώς σήμερα. Ο Ivan Katchanovski, με τη σειρά του, ο οποίος ήταν επισκέπτης μελετητής στο Κέντρο Ρωσικών και Ευρασιατικών Σπουδών Davis του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, έγραψε, το 2016, για το πώς οι φασιστικές ομάδες, αν και μειοψηφία των Ουκρανών ψηφοφόρων, είχαν βασικό ρόλο στην εθνική πολιτική: "Η ακροδεξιά απέκτησε σημαντικό αλλά όχι κυρίαρχο ρόλο στην ουκρανική πολιτική κατά τη διάρκεια και μετά το "Euromaidan"... Οι ακροδεξιές οργανώσεις και οι ένοπλες μονάδες τους είχαν βασικό ρόλο σε σημαντικές περιπτώσεις πολιτικής βίας κατά τη διάρκεια και μετά το "Euromaidan" και απέκτησαν την ικανότητα να ανατρέψουν με τη βία την κυβέρνηση μιας από τις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές χώρες".
Και πάλι, δεν πρόκειται για "ρωσική προπαγάνδα", αλλά για πραγματικά γεγονότα σχετικά με το ουκρανικό καθεστώς σήμερα. Ο Ivan Katchanovski, με τη σειρά του, ο οποίος ήταν επισκέπτης μελετητής στο Κέντρο Ρωσικών και Ευρασιατικών Σπουδών Davis του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, έγραψε, το 2016, για το πώς οι φασιστικές ομάδες, αν και μειοψηφία των Ουκρανών ψηφοφόρων, είχαν βασικό ρόλο στην εθνική πολιτική: "Η ακροδεξιά απέκτησε σημαντικό αλλά όχι κυρίαρχο ρόλο στην ουκρανική πολιτική κατά τη διάρκεια και μετά το "Euromaidan"... Οι ακροδεξιές οργανώσεις και οι ένοπλες μονάδες τους είχαν βασικό ρόλο σε σημαντικές περιπτώσεις πολιτικής βίας κατά τη διάρκεια και μετά το "Euromaidan" και απέκτησαν την ικανότητα να ανατρέψουν με τη βία την κυβέρνηση μιας από τις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές χώρες".
Προσθέτει ότι "ως αποτέλεσμα της συμμετοχής της ακροδεξιάς στη βίαιη ανατροπή της κυβέρνησης Γιανουκόβιτς μέσω της σφαγής του Μαϊντάν, οι ακροδεξιές οργανώσεις πέτυχαν την ισχυρότερη επιρροή τους στην Ουκρανία από την ανεξαρτησία της το 1991" και "λόγω της συμμετοχής τους στην ανατροπή της κυβέρνησης, του πολέμου στο Ντονμπάς, της ενσωμάτωσης στην κυβέρνηση και την επιβολή του νόμου και της ικανότητάς τους να ανατρέψουν την κυβέρνηση, η επιρροή των ακροδεξιών οργανώσεων στην Ουκρανία έγινε μεγαλύτερη σε σύγκριση με άλλες χώρες της Ευρώπης".
Οι διάφορες αναφορές του Πούτιν στην Πολωνία έχουν επίσης μπερδέψει ακόμη και μορφωμένους ανθρώπους στον αγγλόφωνο κόσμο - αλλά, όπως έγραψα αλλού, είναι απλώς αδύνατο να μιλήσει κανείς για την ουκρανική ταυτότητα και τον εθνικισμό χωρίς να αναφέρει τις περίπλοκες σχέσεις τους με τους Πολωνούς από τον 16ο αιώνα. Επιπλέον, η Ουκρανία δοξάζει σήμερα τον Ουκρανικό Επαναστατικό Στρατό (UPA), ο οποίος, σε συνεργασία με τη ναζιστική Γερμανία, διέπραξε γενοκτονία κατά των Πολωνών, σύμφωνα με σεβαστούς δυτικούς και ουκρανούς ιστορικούς όπως ο Yaroslav Hrytsak, γεγονός που, όπως ήταν αναμενόμενο, δε γίνεται δεκτό με καλό μάτι στην Πολωνία.
Οι διάφορες αναφορές του Πούτιν στην Πολωνία έχουν επίσης μπερδέψει ακόμη και μορφωμένους ανθρώπους στον αγγλόφωνο κόσμο - αλλά, όπως έγραψα αλλού, είναι απλώς αδύνατο να μιλήσει κανείς για την ουκρανική ταυτότητα και τον εθνικισμό χωρίς να αναφέρει τις περίπλοκες σχέσεις τους με τους Πολωνούς από τον 16ο αιώνα. Επιπλέον, η Ουκρανία δοξάζει σήμερα τον Ουκρανικό Επαναστατικό Στρατό (UPA), ο οποίος, σε συνεργασία με τη ναζιστική Γερμανία, διέπραξε γενοκτονία κατά των Πολωνών, σύμφωνα με σεβαστούς δυτικούς και ουκρανούς ιστορικούς όπως ο Yaroslav Hrytsak, γεγονός που, όπως ήταν αναμενόμενο, δε γίνεται δεκτό με καλό μάτι στην Πολωνία.
Φυσικά, οποιοσδήποτε αρχηγός κράτους δίνει συνέντευξη κατά τη διάρκεια μιας σύγκρουσης θα κάνει επίσης δημόσιες σχέσεις και θα ήταν αφελές να σκεφτεί κανείς το αντίθετο. Με αυτό κατά νου, εξακολουθεί να ισχύει πως ακόμη και μετά την επίτευξη της ειρήνης, όσο οι εθνοτικοί Ρώσοι και οι φιλορώσοι παραμένουν περιθωριοποιημένοι στην Ουκρανία και όσο συνεχίζεται η διεύρυνση του ΝΑΤΟ, θα εξακολουθεί να υπάρχει χώρος για εντάσεις και συγκρούσεις - στο εσωτερικό και διεθνώς. Είναι καιρός να μιλήσουμε για αυτά τα ζητήματα. Ή μπορεί κανείς να τα αποτινάξει όλα αυτά ως απλώς "ρωσική προπαγάνδα". Το τελευταίο θα ήταν όμως μια κακώς πληροφορημένη στάση.
* Σε συνεργασία infobrics.org με τη Freepen.gr / Απόδοση στα ελληνικά Freepen.gr