Dr. Vladislav B. Sotirovic
Οι σκοποί του πολέμου ήταν διαφορετικοί και κυμαίνονταν από τον σκοπό της λεηλασίας, της αιχμαλωσίας σκλάβων και της κατάληψης ορισμένων εδαφών, μέχρι την πρόσβαση σε πόρους, την εκδίκηση, την απαγωγή γυναικών (για παράδειγμα, ο Τρωικός Πόλεμος), τις στρατηγικές διαδρομές, την τιμή ή το κύρος κ.λπ. Ωστόσο, σε πολλές ιστορικές περιπτώσεις, οι οικισμοί και οι πολιτείες που έχασαν πολέμους αντιμετώπισαν δρακόντειες συνέπειες (για παράδειγμα, η μοίρα της πόλης της αρχαίας Πουνικής Καρχηδόνας στη Βόρεια Αφρική). Οι πόλεμοι έληγαν συνήθως με την εξόντωση των επιζώντων ανδρών πολιτών, τη λεηλασία και την αιχμαλωσία νέων και γυναικών ως σκλάβων. Χωριά, κωμοπόλεις και πόλεις καταστράφηκαν σε πολλές περιπτώσεις ολοσχερώς.
Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ολοκλήρωσε την κατεδάφιση των μέτρων που αποσκοπούσαν στην ασφάλεια τόσο της εδαφικής ακεραιότητας των κρατών όσο και των αμάχων κατά τη διάρκεια των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Οι δύο ατομικές βόμβες που έπεσαν στις ιαπωνικές πόλεις Χιροσίμα και Ναγκασάκι στις 6 και 9 Αυγούστου 1945 από τις αμερικανικές αρχές είναι πολύ πιο γνωστές, αλλά, ωστόσο, ο αριθμός των νεκρών δεν ήταν σημαντικά μεγαλύτερος από εκείνους που έχασαν τη ζωή τους από συμβατικές εμπρηστικές βόμβες (για παράδειγμα, η σφαγή της Δρέσδης το 1945). Παρ' όλα αυτά, ενώ ορισμένοι Γερμανοί Ναζί και Ιάπωνες ηγέτες συνελήφθησαν, δικάστηκαν, καταδικάστηκαν και απαγχονίστηκαν για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, οι νικητές Βρετανοί, Αμερικανοί και Σοβιετικοί αρχιτέκτονες της θηριωδίας διέφυγαν παρόμοιας μοίρας. Στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρξαν περίπου 74 εκατομμύρια απώλειες, αλλά τα 60 εκατομμύρια από αυτά ήταν άμαχοι, δηλαδή μη μάχιμες δυνάμεις.
Μετά το 1945, η εθνική ασφάλεια έγινε η σημαντικότερη αξία των διεθνών σχέσεων που επιδιώκουν οι κυβερνήσεις. Οι σύγχρονες Μεγάλες Δυνάμεις δαπανούν πολύ περισσότερους πόρους για την άμυνα έναντι πραγματικών ή αναμενόμενων εχθρών από ό,τι για την εκπαίδευση, τη στέγαση και άλλες εγχώριες προτεραιότητες. Ωστόσο, την ίδια στιγμή, προσπαθούν να δικαιολογήσουν τις στρατιωτικές δαπάνες και τους πολέμους που διεξάγουν στο πλαίσιο της έννοιας του Δίκαιου Πολέμου.
Ένα από τα πιο αμφισβητούμενα θέματα όσον αφορά την έννοια του πολέμου είναι η ιδέα του Δίκαιου Πολέμου - ενός πολέμου που θεωρείται πως στηρίζεται στις αρχές της δικαιοσύνης κατ' αρχήν που προκαλείται και διεξάγεται στο όνομα της ανθρωπιάς, όπως, για παράδειγμα, η αυτοάμυνα ή η προστασία μειονοτικών ομάδων κ.λπ.
Το γεγονός ότι το ήταν ως φαινόμενο είναι μια εγγενής πτυχή της πολιτικής και των εξωτερικών υποθέσεων αναγνωρίζεται ακόμη και από συγγραφείς της αρχαιότητας, όπως οι κλασικοί Έλληνες συγγραφείς, όπως εκπροσωπείται κυρίως από τον Θουκυδίδη και την περίφημη Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου. Στην εποχή της Αρχαιότητας, οι πρώτοι χριστιανοί υπήρξαν ειρηνιστές και, μάλιστα, εφάρμοσαν την αποχή από την πολιτική γενικά. Εκείνη την εποχή, οι αρχές της παντοδύναμης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, μόλις προσηλυτίστηκαν στον Χριστιανισμό τον 4ο αιώνα μ.Χ., στην πραγματικότητα, αναγκάστηκαν να συμβιβάσουν την ειρηνιστική φιλοσοφία του Ιησού Χριστού με τις απαιτήσεις της καθημερινής πραγματικής πολιτικής, του πολέμου και της εξουσίας στο έδαφος από τη Βρετανία έως την Αίγυπτο. Ο χριστιανός φιλόσοφος και θεολόγος Άγιος Αυγουστίνος (354-430) υποστήριξε στο De Civitate Dei πως η καθημερινή αποδοχή της πολιτικής πραγματικότητας ήταν αναπόφευκτη για όλους τους χριστιανούς που ζούσαν στον πεσμένο κόσμο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Το θέμα αυτό αναπτύχθηκε περαιτέρω από έναν άλλο χριστιανό (ρωμαιοκαθολικό) φιλόσοφο και θεολόγο, τον Άγιο Θωμά τον Ακινάτη (περ. 1225-1274), ο οποίος έκανε διάκριση μεταξύ Δίκαιου και Άδικου Πολέμου χρησιμοποιώντας δύο ομάδες κριτηρίων: 1) Jus ad bellum - η δικαιοσύνη της υπόθεσης- και 2) Jus in bello - η δικαιοσύνη της συμπεριφοράς. Εξ ορισμού, το Jus ad bellum είναι ένας δίκαιος πόρος για τον πόλεμο. Πρέπει να βασίζεται σε ορισμένες αρχές που περιορίζουν τη νόμιμη χρήση βίας. Το Jus in bello είναι η δίκαιη διεξαγωγή του πολέμου. Πρέπει να στηρίζεται σε ορισμένες αρχές που ορίζουν τον τρόπο διεξαγωγής του πολέμου.
Αυτά τα δύο στοιχεία της θεωρίας του Δίκαιου Πολέμου - η δίκαιη αιτία και η δίκαιη συμπεριφορά - συνέχισαν αργότερα μέχρι σήμερα να κυριαρχούν στη συζήτηση για την έννοια του πολέμου. Τον 20ό αιώνα, η δίκαιη αιτία περιορίστηκε στο ζήτημα της αυτοάμυνας κατά της επίθεσης και της βοήθειας προς τα θύματα της επίθεσης. Βασικά, το θεωρητικό δόγμα της δίκαιης αιτίας επικεντρώνεται στη διάκριση μεταξύ μαχητών (στρατιωτών) και μη μαχητών (αμάχων) και στην αναλογικότητα μεταξύ της αδικίας που υφίσταται και του επιπέδου των αντιποίνων. Ωστόσο, ο ολοκληρωτικός πόλεμος, όπως ήταν και οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, έχει καταπονήσει, στην πραγματικότητα, το δόγμα του Δίκαιου Πολέμου σε σημείο θραύσης.
Κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, η πυρηνική αποτροπή προσέδωσε μια πρόσθετη διάσταση στη συζήτηση για το λόγο ότι διαμορφώθηκαν δύο αντίθετες ομάδες στοχαστών:
Ο μεγαλύτερος αριθμός πολιτικών επιστημόνων και στρατιωτικών εμπειρογνωμόνων σχετικά με την έννοια του Δίκαιου Πολέμου καταδίκασε τον πυρηνικό πόλεμο ως Άδικο Πόλεμο για διάφορους λόγους: διάκριση, αναλογικότητα και έλλειψη προοπτικής επιτυχούς έκβασης.
Ωστόσο, ορισμένοι χριστιανοί στοχαστές εξέτασαν τον παράγοντα της αποτροπής: η απειλή χρήσης πυρηνικών όπλων είναι ηθικά αποδεκτή. Ορισμένοι ρωμαιοκαθολικοί κληρικοί, όπως οι επίσκοποι των ΗΠΑ, έκαναν διάκριση μεταξύ 1) της απλής κατοχής πυρηνικών όπλων, που αποτελούν τη λεγόμενη υπαρξιακή αποτροπή (είναι αποδεκτή)- και 2) της πραγματικής πρόθεσης χρήσης των όπλων αυτών (δεν είναι αποδεκτή).
Κατ' αρχήν, η θεωρία του δίκαιου πολέμου βασίζεται στη γενική ιδέα πως ο πόλεμος μπορεί να δικαιολογηθεί και πρέπει να κατανοηθεί ή/και να κριθεί στο πλαίσιο σταθερών ηθικών κριτηρίων. Με άλλα λόγια, ένας Δίκαιος Πόλεμος είναι ένας πόλεμος στον οποίο τόσο ο τελικός σκοπός όσο και η συμπεριφορά πληρούν ορισμένα ηθικά πρότυπα και, ως εκ τούτου, μπορούν να αντιμετωπιστούν (υποτίθεται) ως ηθικά δικαιολογημένοι. Όσον αφορά έναν τέτοιο ορισμό του Δίκαιου Πολέμου, αυτός, ουσιαστικά, κυμαίνεται μεταξύ δύο θεωρητικών άκρων:
1) του ρεαλισμού, ο οποίος κατανοεί τον πόλεμο μέσα από το πρίσμα της realpolitik - την επιδίωξη της ισχύος ή του ατομικού συμφέροντος.
2) Τον ειρηνισμό, ο οποίος αρνείται την ύπαρξη οποιουδήποτε πολέμου και οποιασδήποτε βίας που μπορεί να δικαιολογηθεί ηθικά.
Οι σκοποί του πολέμου ήταν διαφορετικοί και κυμαίνονταν από τον σκοπό της λεηλασίας, της αιχμαλωσίας σκλάβων και της κατάληψης ορισμένων εδαφών, μέχρι την πρόσβαση σε πόρους, την εκδίκηση, την απαγωγή γυναικών (για παράδειγμα, ο Τρωικός Πόλεμος), τις στρατηγικές διαδρομές, την τιμή ή το κύρος κ.λπ. Ωστόσο, σε πολλές ιστορικές περιπτώσεις, οι οικισμοί και οι πολιτείες που έχασαν πολέμους αντιμετώπισαν δρακόντειες συνέπειες (για παράδειγμα, η μοίρα της πόλης της αρχαίας Πουνικής Καρχηδόνας στη Βόρεια Αφρική). Οι πόλεμοι έληγαν συνήθως με την εξόντωση των επιζώντων ανδρών πολιτών, τη λεηλασία και την αιχμαλωσία νέων και γυναικών ως σκλάβων. Χωριά, κωμοπόλεις και πόλεις καταστράφηκαν σε πολλές περιπτώσεις ολοσχερώς.
Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ολοκλήρωσε την κατεδάφιση των μέτρων που αποσκοπούσαν στην ασφάλεια τόσο της εδαφικής ακεραιότητας των κρατών όσο και των αμάχων κατά τη διάρκεια των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Οι δύο ατομικές βόμβες που έπεσαν στις ιαπωνικές πόλεις Χιροσίμα και Ναγκασάκι στις 6 και 9 Αυγούστου 1945 από τις αμερικανικές αρχές είναι πολύ πιο γνωστές, αλλά, ωστόσο, ο αριθμός των νεκρών δεν ήταν σημαντικά μεγαλύτερος από εκείνους που έχασαν τη ζωή τους από συμβατικές εμπρηστικές βόμβες (για παράδειγμα, η σφαγή της Δρέσδης το 1945). Παρ' όλα αυτά, ενώ ορισμένοι Γερμανοί Ναζί και Ιάπωνες ηγέτες συνελήφθησαν, δικάστηκαν, καταδικάστηκαν και απαγχονίστηκαν για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, οι νικητές Βρετανοί, Αμερικανοί και Σοβιετικοί αρχιτέκτονες της θηριωδίας διέφυγαν παρόμοιας μοίρας. Στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρξαν περίπου 74 εκατομμύρια απώλειες, αλλά τα 60 εκατομμύρια από αυτά ήταν άμαχοι, δηλαδή μη μάχιμες δυνάμεις.
Μετά το 1945, η εθνική ασφάλεια έγινε η σημαντικότερη αξία των διεθνών σχέσεων που επιδιώκουν οι κυβερνήσεις. Οι σύγχρονες Μεγάλες Δυνάμεις δαπανούν πολύ περισσότερους πόρους για την άμυνα έναντι πραγματικών ή αναμενόμενων εχθρών από ό,τι για την εκπαίδευση, τη στέγαση και άλλες εγχώριες προτεραιότητες. Ωστόσο, την ίδια στιγμή, προσπαθούν να δικαιολογήσουν τις στρατιωτικές δαπάνες και τους πολέμους που διεξάγουν στο πλαίσιο της έννοιας του Δίκαιου Πολέμου.
Ένα από τα πιο αμφισβητούμενα θέματα όσον αφορά την έννοια του πολέμου είναι η ιδέα του Δίκαιου Πολέμου - ενός πολέμου που θεωρείται πως στηρίζεται στις αρχές της δικαιοσύνης κατ' αρχήν που προκαλείται και διεξάγεται στο όνομα της ανθρωπιάς, όπως, για παράδειγμα, η αυτοάμυνα ή η προστασία μειονοτικών ομάδων κ.λπ.
Το γεγονός ότι το ήταν ως φαινόμενο είναι μια εγγενής πτυχή της πολιτικής και των εξωτερικών υποθέσεων αναγνωρίζεται ακόμη και από συγγραφείς της αρχαιότητας, όπως οι κλασικοί Έλληνες συγγραφείς, όπως εκπροσωπείται κυρίως από τον Θουκυδίδη και την περίφημη Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου. Στην εποχή της Αρχαιότητας, οι πρώτοι χριστιανοί υπήρξαν ειρηνιστές και, μάλιστα, εφάρμοσαν την αποχή από την πολιτική γενικά. Εκείνη την εποχή, οι αρχές της παντοδύναμης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, μόλις προσηλυτίστηκαν στον Χριστιανισμό τον 4ο αιώνα μ.Χ., στην πραγματικότητα, αναγκάστηκαν να συμβιβάσουν την ειρηνιστική φιλοσοφία του Ιησού Χριστού με τις απαιτήσεις της καθημερινής πραγματικής πολιτικής, του πολέμου και της εξουσίας στο έδαφος από τη Βρετανία έως την Αίγυπτο. Ο χριστιανός φιλόσοφος και θεολόγος Άγιος Αυγουστίνος (354-430) υποστήριξε στο De Civitate Dei πως η καθημερινή αποδοχή της πολιτικής πραγματικότητας ήταν αναπόφευκτη για όλους τους χριστιανούς που ζούσαν στον πεσμένο κόσμο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Το θέμα αυτό αναπτύχθηκε περαιτέρω από έναν άλλο χριστιανό (ρωμαιοκαθολικό) φιλόσοφο και θεολόγο, τον Άγιο Θωμά τον Ακινάτη (περ. 1225-1274), ο οποίος έκανε διάκριση μεταξύ Δίκαιου και Άδικου Πολέμου χρησιμοποιώντας δύο ομάδες κριτηρίων: 1) Jus ad bellum - η δικαιοσύνη της υπόθεσης- και 2) Jus in bello - η δικαιοσύνη της συμπεριφοράς. Εξ ορισμού, το Jus ad bellum είναι ένας δίκαιος πόρος για τον πόλεμο. Πρέπει να βασίζεται σε ορισμένες αρχές που περιορίζουν τη νόμιμη χρήση βίας. Το Jus in bello είναι η δίκαιη διεξαγωγή του πολέμου. Πρέπει να στηρίζεται σε ορισμένες αρχές που ορίζουν τον τρόπο διεξαγωγής του πολέμου.
Αυτά τα δύο στοιχεία της θεωρίας του Δίκαιου Πολέμου - η δίκαιη αιτία και η δίκαιη συμπεριφορά - συνέχισαν αργότερα μέχρι σήμερα να κυριαρχούν στη συζήτηση για την έννοια του πολέμου. Τον 20ό αιώνα, η δίκαιη αιτία περιορίστηκε στο ζήτημα της αυτοάμυνας κατά της επίθεσης και της βοήθειας προς τα θύματα της επίθεσης. Βασικά, το θεωρητικό δόγμα της δίκαιης αιτίας επικεντρώνεται στη διάκριση μεταξύ μαχητών (στρατιωτών) και μη μαχητών (αμάχων) και στην αναλογικότητα μεταξύ της αδικίας που υφίσταται και του επιπέδου των αντιποίνων. Ωστόσο, ο ολοκληρωτικός πόλεμος, όπως ήταν και οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, έχει καταπονήσει, στην πραγματικότητα, το δόγμα του Δίκαιου Πολέμου σε σημείο θραύσης.
Κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, η πυρηνική αποτροπή προσέδωσε μια πρόσθετη διάσταση στη συζήτηση για το λόγο ότι διαμορφώθηκαν δύο αντίθετες ομάδες στοχαστών:
Ο μεγαλύτερος αριθμός πολιτικών επιστημόνων και στρατιωτικών εμπειρογνωμόνων σχετικά με την έννοια του Δίκαιου Πολέμου καταδίκασε τον πυρηνικό πόλεμο ως Άδικο Πόλεμο για διάφορους λόγους: διάκριση, αναλογικότητα και έλλειψη προοπτικής επιτυχούς έκβασης.
Ωστόσο, ορισμένοι χριστιανοί στοχαστές εξέτασαν τον παράγοντα της αποτροπής: η απειλή χρήσης πυρηνικών όπλων είναι ηθικά αποδεκτή. Ορισμένοι ρωμαιοκαθολικοί κληρικοί, όπως οι επίσκοποι των ΗΠΑ, έκαναν διάκριση μεταξύ 1) της απλής κατοχής πυρηνικών όπλων, που αποτελούν τη λεγόμενη υπαρξιακή αποτροπή (είναι αποδεκτή)- και 2) της πραγματικής πρόθεσης χρήσης των όπλων αυτών (δεν είναι αποδεκτή).
Κατ' αρχήν, η θεωρία του δίκαιου πολέμου βασίζεται στη γενική ιδέα πως ο πόλεμος μπορεί να δικαιολογηθεί και πρέπει να κατανοηθεί ή/και να κριθεί στο πλαίσιο σταθερών ηθικών κριτηρίων. Με άλλα λόγια, ένας Δίκαιος Πόλεμος είναι ένας πόλεμος στον οποίο τόσο ο τελικός σκοπός όσο και η συμπεριφορά πληρούν ορισμένα ηθικά πρότυπα και, ως εκ τούτου, μπορούν να αντιμετωπιστούν (υποτίθεται) ως ηθικά δικαιολογημένοι. Όσον αφορά έναν τέτοιο ορισμό του Δίκαιου Πολέμου, αυτός, ουσιαστικά, κυμαίνεται μεταξύ δύο θεωρητικών άκρων:
1) του ρεαλισμού, ο οποίος κατανοεί τον πόλεμο μέσα από το πρίσμα της realpolitik - την επιδίωξη της ισχύος ή του ατομικού συμφέροντος.
2) Τον ειρηνισμό, ο οποίος αρνείται την ύπαρξη οποιουδήποτε πολέμου και οποιασδήποτε βίας που μπορεί να δικαιολογηθεί ηθικά.
Η θεωρία του Δίκαιου Πολέμου είναι, στην πραγματικότητα, πολύ περισσότερο ένα θέμα ηθικού ή/και φιλοσοφικού προβληματισμού και μελετών, παρά ένα σταθερό πολιτικό δόγμα. Ιστορικά, οι φιλοσοφικές καταβολές της θεωρίας του Δίκαιου Πολέμου ανάγονται στον Ρωμαίο φιλόσοφο Κικέρωνα. Ωστόσο, για πρώτη φορά αναπτύχθηκε συστηματικά από τους φιλοσόφους και θεολόγους Άγιο Αυγουστίνο, Θωμά Ακινάτη, Φρανσίσκο ντε Βιτόρια (1492-1546) και Ούγκο Γκρότιους (1583-1645).
Στη θεωρία του δίκαιου πολέμου, όσον αφορά την ιδέα του Jus ad bellum, υπάρχουν έξι βασικές αρχές που πρέπει να τηρούνται όσον αφορά τους δίκαιους πόρους για τον πόλεμο:
Α. Τελευταία λύση. Σημαίνει πως όλες οι πλευρές πρέπει να προσπαθήσουν και να εξαντλήσουν όλες τις μη βίαιες επιλογές (όπως η διπλωματία) προτού μία από αυτές αποφασίσει να προχωρήσει σε πόλεμο, προκειμένου να δικαιολογηθεί η χρήση βίας. Η αρχή αυτή είναι, ουσιαστικά, η αρχή της αναγκαιότητας.
Β. Δίκαιη αιτία. Σύμφωνα με την αρχή αυτή, ο σκοπός του πολέμου πρέπει να είναι η αποκατάσταση ενός αδικήματος που έχει υποστεί. Ως εκ τούτου, η αρχή αυτή συνδέεται συνήθως με την αρχή της αυτοάμυνας ως απάντηση σε μια στρατιωτική επίθεση (επιθετικότητα). Ιστορικά νοείται ως η κλασική αιτιολόγηση του πολέμου.
C. Νόμιμη εξουσία. Η αρχή αυτή γίνεται κατανοητό ότι ο νόμιμος πόλεμος μπορεί να διεξαχθεί μόνο από τη νόμιμα συγκροτημένη κυβέρνηση (κρατική εξουσία) ενός κυρίαρχου κράτους και όχι από ένα ιδιωτικό άτομο ή μια ομάδα (όπως ένα πολιτικό κίνημα). Αυτό σημαίνει πως ο πόλεμος κατ' αρχήν μπορεί να διεξαχθεί μόνο μεταξύ κυρίαρχων κρατών, ενώ όλοι οι άλλοι "πόλεμοι" πηγαίνουν, στην πραγματικότητα, στην κατηγορία των στρατιωτικών συγκρούσεων.
D. Σωστή πρόθεση. Απαιτεί ότι κάθε πόλεμος πρέπει να διεξάγεται με βάση στόχους που είναι ηθικά αποδεκτοί και όχι με βάση την εκδίκηση ή την επιθυμία να προκληθεί ζημία. Παρ' όλα αυτά, αυτοί οι ηθικά αποδεκτοί στόχοι του πολέμου μπορεί να ταυτίζονται ή να μην ταυτίζονται με το δίκαιο σκοπό.
E. Εύλογη προοπτική επιτυχίας. Κατά συνέπεια, ο πόλεμος δεν πρέπει να διεξάγεται εάν ο σκοπός είναι, κατά βάση, απελπιστικός, στον οποίο δαπανάται ζωή χωρίς σκοπό ή πραγματικό όφελος (για παράδειγμα, η νίκη των Φυρικών).
F. Αναλογικότητα. Αυτή η τελευταία αρχή του Jus ad bellum απαιτεί ότι ο πόλεμος πρέπει να οδηγεί σε περισσότερο καλό από κακό. Με άλλα λόγια, κάθε απάντηση στην επιθετικότητα πρέπει να είναι μετρημένη και αναλογική. Για παράδειγμα, μια μαζική εισβολή δεν αποτελεί δικαιολογημένη απάντηση σε μια εισβολή στα σύνορα. Από αυτή την άποψη, για παράδειγμα, ο πόλεμος στο Αφγανιστάν το 2001 ήταν μια αδικαιολόγητη απάντηση στην επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου 2001. Παρ' όλα αυτά, η αρχή της αναλογικότητας νοείται από πολλούς ειδικούς ως μακρο-αναλογικότητα για λόγους διάκρισης από την αρχή του Jus in bello.
Στην περίπτωση του πολέμου, ωστόσο, υπάρχουν τρεις αρχές που πρέπει να τηρούνται όσον αφορά το Jus in bello ή τη δίκαιη συμπεριφορά στον πόλεμο:
A. Διακρίσεις. Κατά συνέπεια, η βία πρέπει να κατευθύνεται μόνο σε στρατιωτικούς στόχους, με το ίδιο το σκεπτικό πως οι άμαχοι (μη μαχητές) είναι αθώοι. Ο τραυματισμός ή ο θάνατος που προκαλείται στον άμαχο πληθυσμό είναι, ωστόσο, και ως εκ τούτου, αποδεκτός μόνο εάν είναι τα τυχαία και αναπόφευκτα θύματα σκόπιμων επιθέσεων σε νόμιμους στόχους. Το φαινόμενο αυτό στον πόλεμο ονομάζεται σήμερα συνήθως παράπλευρη ζημία - ακούσιος ή τυχαίος τραυματισμός ή ζημία που προκαλείται κατά τη διάρκεια μιας στρατιωτικής επιχείρησης. Στην πράξη, ωστόσο, ο όρος χρησιμοποιείται ως κυνικός ευφημισμός προκειμένου να δικαιολογηθούν εγκλήματα πολέμου (για παράδειγμα, η εθνοκάθαρση μπορεί να είναι ευφημισμός για τη γενοκτονία).
B. Αναλογικότητα. Η αρχή αυτή, η οποία επικαλύπτεται από το Jus ad bellum, ορίζει ότι η χρησιμοποιούμενη δύναμη δεν πρέπει να είναι μεγαλύτερη από εκείνη που απαιτείται για την επίτευξη αποδεκτών στρατιωτικών στόχων και δεν πρέπει να είναι μεγαλύτερη από την αιτία που προκαλεί.
C. Ανθρωπιά. Απαιτεί πως οποιαδήποτε βία ή βασανιστήρια δεν πρέπει να στρέφονται ποτέ εναντίον αιχμαλωτισμένου εχθρικού προσωπικού (αιχμαλώτων πολέμου), τραυματιών ή υπό έλεγχο. Η αρχή αυτή αποτελεί μέρος της επισημοποίησης των λεγόμενων Νόμων του Πολέμου. Ένας από τους πρωτοπόρους του διεθνούς δικαίου που διαμόρφωσε τους όρους για ένα Δίκαιο Πόλεμο που παρέμειναν σημαίνοντες μέχρι σήμερα ήταν ο Francis Suarez (1548-1617), ένας Ιησουίτης θεολόγος και φιλόσοφος του δικαίου, και ειδικότερα του διεθνούς δικαίου, που αποκαλείται ο τελευταίος από τους μεγάλους σχολαστικούς.
Η αντίθετη έννοια από τις αρχές του Δίκαιου Πολέμου είναι η έννοια της ηγεμονίας. Η ηγεμονία είναι μια αδιαφανής σχέση εξουσίας που βασίζεται περισσότερο στην ηγεσία μέσω της συναίνεσης παρά στον εξαναγκασμό μέσω της βίας ή της θεραπείας της, έτσι ώστε η κυριαρχία να γίνεται μέσω της διείσδυσης των ιδεών. Για παράδειγμα, οι έννοιες της ηγεμονίας έχουν χρησιμοποιηθεί για να εξηγήσουν πώς, όταν οι κυρίαρχες ιδέες είναι οι ιδέες της κυρίαρχης τάξης, οι άλλες τάξεις θα αποδεχτούν πρόθυμα την κατώτερη θέση τους ως δικαιώματα και εξουσία. Παρ' όλα αυτά, ηγεμονικός είναι το επίθετο που αποδίδεται στο θεσμό που κατέχει την ηγεμονία. Αυτό σημαίνει ότι οι πόλεμοι που εξαπολύονται από τέτοιους θεσμούς (στην πραγματικότητα, την κρατική εξουσία) μπορεί να είναι μόνο ηγεμονικοί αλλά όχι "δίκαιοι".
Όσον αφορά τις Διεθνείς Σχέσεις, ο όρος ηγεμόνας χρησιμοποιείται όταν η έννοια της ηγεμονίας εφαρμόζεται στον ανταγωνισμό μεταξύ των εθνών-κρατών: ένας ηγεμόνας είναι ένα ηγεμονικό κράτος. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου 1.0 (1949-1989), υπήρχαν δύο ανταγωνιστικές ηγεμονικές δυνάμεις - οι ΗΠΑ και η ΕΣΣΔ. Ήταν μια περίοδος που συμβατικά ορίζεται ως η περίοδος από τη δημιουργία του ΝΑΤΟ έως την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, κατά την οποία ο πλανήτης ήταν δομημένος γύρω από μια δυαδική πολιτική γεωγραφία που αντιπαρέθετε τον ιμπεριαλισμό των ΗΠΑ (μια σχέση ανώτερου-κατώτερου στην οποία ένα κράτος ελέγχει τον λαό και το έδαφος μιας άλλης περιοχής) στον σοβιετικό κομμουνισμό. Αν και δεν έφτασε ποτέ σε μια ολοκληρωτική στρατιωτική αντιπαράθεση, αυτή η περίοδος υπήρξε μάρτυρας έντονου στρατιωτικού, οικονομικού, πολιτικού και ιδεολογικού ανταγωνισμού μεταξύ των υπερδυνάμεων και των συμμάχων τους. Αυτή ήταν η εποχή του περιορισμένου πολέμου - μιας σύγκρουσης που διεξήχθη για περιορισμένους στόχους με περιορισμένα μέσα. Με άλλα λόγια, ένας πόλεμος που διεξήχθη για λιγότερο από την ολοκληρωτική καταστροφή του εχθρού και λιγότερο από την άνευ όρων παράδοση. Παρόλο που οι δύο υπερδυνάμεις διέθεταν πυρηνικά όπλα, δεν τα χρησιμοποίησαν σε συγκρούσεις, και οι συγκρούσεις κρατήθηκαν απομονωμένες σε συγκεκριμένες τοποθεσίες (τοπικοί πόλεμοι).
Ωστόσο, οι ΗΠΑ κατανοούνται μετά τον Ψυχρό Πόλεμο 1.0 ως η υπερδύναμη ηγεμόνας στην εσωτερική πολιτική και την παγκόσμια πολιτική (ο ανταγωνισμός και η άσκηση δύναμης και εξουσίας στο διεθνές σύστημα) και, ως εκ τούτου, όλοι οι πόλεμοι που διεξήγαγε η Ουάσινγκτον μετά το 1989 θεωρούνται "άδικοι" ή ηγεμονικοί πόλεμοι (πόλεμοι που διεξήχθησαν για την ηγεμονική θέση στην εσωτερική πολιτική μόνο από την υπερδύναμη).
Μπορεί να προβλεφθεί ότι ένας πόλεμος φθοράς είναι επίσης ένα είδος "άδικου" πολέμου όσον αφορά την τεχνική του φύση. Για να θυμηθούμε, ένας πόλεμος φθοράς είναι μια στρατηγική που αποσκοπεί στην ήττα του αντιπάλου μέσω της εξάντλησής του. Η φθορά μπορεί να είναι δαπανηρή από άποψη ανδρών και υλικών. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος είναι ένα κλασικό παράδειγμα πολέμου φθοράς, αλλά σήμερα ο ανταγωνισμός μεταξύ του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας για την Ουκρανία είναι, στην πραγματικότητα, επίσης ένας πόλεμος φθοράς.
Dr. Vladislav B. Sotirovic
Ex-University Professor
Research Fellow at Centre for Geostrategic Studies
Belgrade, Serbia
www.geostrategy.rs
sotirovic1967@gmail.com
© Vladislav B. Sotirovic 2024