 |
| pixabay / skyler-110 |
Η επαναστατική βία που σάρωσε την πλατεία Μαϊντάν του Κιέβου τη νύχτα της 21ης Φεβρουαρίου 2014 απελευθέρωσε τις δυνάμεις του ουκρανικού εθνικισμού και, τελικά, του ρωσικού ρεβανσισμού και οδήγησε, μεταξύ άλλων, στον πρώτο χερσαίο πόλεμο πλήρους κλίμακας στην Ευρώπη από το 1945.
Katrina vanden Heuvel & James W. Carden - responsiblestatecraft.org / Παρουσίαση Freepen.gr
Ο πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι αποκάλεσε το Μαϊντάν την "πρώτη νίκη" στον αγώνα της Ουκρανίας για ανεξαρτησία από τη Ρωσία. Ωστόσο, πολύ συχνά χάνονται στα αφιερώματα στην "Επανάσταση της Αξιοπρέπειας" της Ουκρανίας δύο απλά, αν και διακλαδιστικά, ερωτήματα: Τι πραγματικά αφορούσε το Μαϊντάν; Και έπρεπε τα πράγματα να εξελιχθούν με αυτόν τον τρόπο;
Η επανεξέταση των γεγονότων εκείνης της εποχής μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε πληρέστερα πώς φτάσαμε σε αυτή τη μοιραία στιγμή στις παγκόσμιες υποθέσεις.
Τι προκάλεσε λοιπόν την επανάσταση του Μαϊντάν;
Το Νοέμβριο του 2013, ο Ουκρανός πρόεδρος Βίκτορ Γιανουκόβιτς απέρριψε τους όρους της Συμφωνίας Σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση υπέρ μιας πιστωτικής συμφωνίας ύψους 15 δισεκατομμυρίων δολαρίων που προσέφερε η Ρωσική Ομοσπονδία. Πολλοί στο δυτικό τμήμα της Ουκρανίας είχαν υποστηρίξει τη συμφωνία με την ΕΕ, καθώς, κατά την άποψή τους, θα εξασφάλιζε το μέλλον της Ουκρανίας εντός της Ευρώπης.
Αλλά, όπως γνώριζαν πολύ καλά οι Ευρωπαίοι, οι Αμερικανοί, οι Ουκρανοί και οι Ρώσοι, η συμφωνία σύνδεσης με τις Βρυξέλλες δεν ήταν απλώς μια εμπορική συμφωνία. Το τμήμα 2.3 της ατζέντας σύνδεσης ΕΕ-Ουκρανίας θα απαιτούσε από τους υπογράφοντες:
"...να λάβει μέτρα για την προώθηση της στρατιωτικής συνεργασίας και της συνεργασίας τεχνικού χαρακτήρα μεταξύ της ΕΕ και της Ουκρανίας [και] να ενθαρρύνει και να διευκολύνει την άμεση συνεργασία σε συγκεκριμένες δραστηριότητες, που προσδιορίζονται από κοινού από τις δύο πλευρές, μεταξύ των σχετικών ουκρανικών θεσμικών οργάνων και των οργανισμών και φορέων της ΚΕΠΠΑ/ΚΠΑΑ, όπως ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας, το Ινστιτούτο Μελετών Ασφάλειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το Δορυφορικό Κέντρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το Ευρωπαϊκό Κολέγιο Ασφάλειας και Άμυνας"Με άλλα λόγια, η εμπορική συμφωνία περιελάμβανε επίσης την ενθάρρυνση της στρατιωτικής διαλειτουργικότητας με δυνάμεις που θεωρούνται, δικαίως ή αδίκως, από τη ρωσική κυβέρνηση ως απειλή για τη ρωσική εθνική ασφάλεια.
Επιπλέον, η ατζέντα σύνδεσης της ΕΕ απαιτούσε από την Ουκρανία να θέσει εμπόδια στο εμπόριο με τη Ρωσία. Μια εναλλακτική πρόταση που υπέβαλε ο Ρομάνο Πρόντι (πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας και πρόεδρος της Επιτροπής της ΕΕ) θα επέτρεπε στην Ουκρανία να συναλλάσσεται τόσο με τη Ρωσία όσο και με την ΕΕ, αλλά απορρίφθηκε από τις Βρυξέλλες.
Η απόρριψη της συμφωνίας με την ΕΕ από τον Γιανουκόβιτς έφερε χιλιάδες διαδηλωτές στην πλατεία Ανεξαρτησίας (Μαϊντάν) του Κιέβου. Ωστόσο, οι πολιτικές διαφωνίες για θέματα εμπορίου και εθνικής ασφάλειας μπορούν και εκδικάζονται συνήθως μέσω δημοκρατικών διαδικασιών, όπως συμβαίνει στις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Και μια τέτοια απόφαση ήταν απολύτως δυνατή, ακόμη και το πρωί της 21ης Φεβρουαρίου 2014, όταν συνήφθη συμφωνία με τη μεσολάβηση της Ρωσίας και της ΕΕ μεταξύ του Γιανουκόβιτς και της ουκρανικής αντιπολίτευσης, η οποία περιελάμβανε την αναθεώρηση του ουκρανικού συντάγματος, τη δημιουργία κυβέρνησης ενότητας και πρόωρες προεδρικές εκλογές που θα διεξάγονταν 10 μήνες αργότερα, το Δεκέμβριο του 2014.
Αλλά τη νύχτα της 21ης Φεβρουαρίου, ο Γιανουκόβιτς έφυγε και μια νέα κυβέρνηση εγκαταστάθηκε με βολονταριστικά και όχι δημοκρατικά μέσα. Η άμεση κυβέρνηση μετά το Μαϊντάν περιλάμβανε το ακροδεξιό κόμμα Svoboda, τα μέλη του οποίου, σύμφωνα με ταυτόχρονο δημοσίευμα του Reuters, κατείχαν "πέντε ανώτερους ρόλους στη νέα κυβέρνηση της Ουκρανίας, συμπεριλαμβανομένης της θέσης του αναπληρωτή πρωθυπουργού".
Ο Έντμουντ Ουίλσον έγραψε κάποτε πως "είναι πολύ εύκολο να εξιδανικεύει κανείς μια κοινωνική αναταραχή που λαμβάνει χώρα σε κάποια άλλη χώρα εκτός της δικής του". Και αυτή ήταν μια παγίδα στην οποία έπεσε η κυβέρνηση Ομπάμα - μαζί με το σύνολο σχεδόν των αμερικανικών μέσων ενημέρωσης, της διανόησης και του κόσμου των δεξαμενών σκέψης - αμέσως μετά το Μαϊντάν.
Θα ήταν δίκαιο οι επικριτές αυτής της άποψης (και είναι πολλοί) να ρωτήσουν: Ποιες ήταν οι εναλλακτικές τους στην υποστήριξη της κυβέρνησης Ομπάμα προς το Μαϊντάν και τη μετεπαναστατική κυβέρνηση του Κιέβου;
Ο κ. Ομπάμα θα μπορούσε να είχε πει: "Μια συμφωνία επιτεύχθηκε. Τηρήστε την". Αυτό θα απαιτούσε έναν βαθμό πολιτικού πνεύματος ασυνήθιστο για οποιονδήποτε Αμερικανό πρόεδρο. Αλλά, όπως παρατήρησε ο πρόεδρος του Eurasia Group Ian Bremmer μόλις ένα μήνα αργότερα:
"...υπήρξε μια συμφωνία που συνήφθη με τους Ευρωπαίους υπουργούς Εξωτερικών. Αυτή η συμφωνία ακυρώθηκε και οι Αμερικανοί ήταν πολύ χαρούμενοι που όρμησαν αμέσως σε αυτή με τρόπους που θα ήταν εντελώς απαράδεκτοι για οποιονδήποτε στην αμερικανική κυβέρνηση, αν ήμασταν στην άλλη πλευρά".Και έτσι, οι ΗΠΑ προσέφεραν την υποστήριξή τους στη μετα-Μαϊντάν κυβέρνηση (και στην Αντιτρομοκρατική Επιχείρηση ή ATO, που ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2014) εναντίον της σε μεγάλο βαθμό, αλλά φυσικά κάθε άλλο παρά εξ ολοκλήρου, αυτόχθονης εξέγερσης στο Ντονμπάς. Έτσι ξεκίνησε η πρώτη φάση του πολέμου, ο οποίος διήρκεσε μέχρι το βράδυ της 24ης Φεβρουαρίου 2022 και κόστισε 14.000 νεκρούς και 1,5 εκατομμύριο πρόσφυγες.
Εκτός από την ATO, το Κίεβο ακολούθησε επίσης μια πολιτική αποκομμουνισμού στα ανατολικά (που αργότερα αναφέρθηκε από τον Πούτιν ως ένα από τα πολλά παράπονά του για το μετα-Μαϊντάν Κίεβο) και αρνήθηκε επανειλημμένα να εφαρμόσει τις συμφωνίες του Μινσκ. Όπως σημείωσε ένας πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στην ΕΣΣΔ, ο Jack F. Matlock, στο Responsible Statecraft, "ο πόλεμος θα μπορούσε να είχε αποτραπεί - πιθανότατα θα είχε αποτραπεί - αν η Ουκρανία ήταν πρόθυμη να τηρήσει τη συμφωνία του Μινσκ, να αναγνωρίσει το Ντονμπάς ως αυτόνομη οντότητα εντός της Ουκρανίας, να αποφύγει τους στρατιωτικούς συμβούλους του ΝΑΤΟ και να δεσμευτεί πως δε θα εισέλθει στο ΝΑΤΟ".
Η δεύτερη φάση του πολέμου άνοιξε το βράδυ της 24ης Φεβρουαρίου 2022, όταν περίπου 190.000 Ρώσοι στρατιώτες εισέβαλαν στην Ουκρανία. Το κόστος για την Ουκρανία ήταν συγκλονιστικό.
Το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ εκτίμησε πρόσφατα ότι το κόστος της ουκρανικής ανοικοδόμησης θα φτάσει το 1 τρισεκατομμύριο δολάρια. Ακόμα περισσότερο, "περίπου το 20% των καλλιεργήσιμων εκτάσεων της χώρας έχει καταστραφεί και το 30% της γης είτε είναι γεμάτο με νάρκες είτε με πυρομαχικά που δεν εξερράγησαν". Οι εκτιμήσεις για τις απώλειες είναι γνωστό ότι συγκαταλέγονται στα πιο καλά φυλασσόμενα κρατικά μυστικά σε καιρό πολέμου, αλλά ορισμένοι, όπως ο πρώην γενικός εισαγγελέας της Ουκρανίας Γιούρι Λουτσένκο, έχουν υπολογίσει ότι η Ουκρανία υπέστη συνολικά 500.000 νεκρούς και τραυματίες στον πόλεμό της με τη Ρωσία. Εν τω μεταξύ, ο πληθυσμός της Ουκρανίας έχει μειωθεί κατακόρυφα από 45,5 εκατομμύρια το 2013 σε περίπου 37 εκατομμύρια σήμερα.
Κοιτάζοντας πίσω, οι προειδοποιήσεις που εκδόθηκαν από μια μικρή μειοψηφία το χειμώνα του 2014, συμπεριλαμβανομένων, μεταξύ άλλων, των παρόντων συγγραφέων, του καθηγητή Stephen F. Cohen, του Anatol Lieven του Ινστιτούτου Quincy, του πρέσβη Jack Matlock, του καθηγητή John J. Mearsheimer και άλλων, απορρίφθηκαν από την κυβέρνηση Ομπάμα, τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, τα μέσα ενημέρωσης και τις δεξαμενές σκέψης με τη μεγαλύτερη επιρροή στην Ουάσιγκτον. Ωστόσο, η προσπάθεια να περάσει η Ουκρανία στην τροχιά της Δύσης μέσω της επαναστατικής βίας, παρά τις αντιρρήσεις του ενός τρίτου της χώρας αυτής, δεν ήταν τίποτα λιγότερο από καταστροφική.