ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Στις 24 Φεβρουαρίου 2024 κλείσαμε δύο χρόνια από την Ρωσική εισβολή ή από την έναρξη της «Ειδικής Στρατιωτικής Επιχείρησης» (όπως ονομάστηκε από την Ρωσία) στην Ουκρανία και κατά πώς φάνηκε, ούτε «ειδική επιχείρηση» ήταν, ούτε και κανονικός πόλεμος όμως-τουλάχιστον όχι όπως τον έχουμε συνηθίσει από αφηγήσεις παλαιότερων γενιών στα μέρη μας. Από την πλευρά της Ρωσίας μιλάμε για μια μάλλον εκτεταμένη επιχείρηση, χωρίς την παλλαϊκή στράτευση που χαρακτήριζε άλλες-ηρωικότερες-εποχές. Από την πλευρά της Δύσης πάλι, μιλάμε για μια μεταμοντέρνα πολεμική προετοιμασία. Επίσημα καμιά χώρα του ΝΑΤΟ δεν εκστράτευσε κατά της Ρωσίας, ούτε και διέκοψε τις διπλωματικές της σχέσεις. Όμως η φρασεολογία τους, τα ανακοινωθέντα που εκδίδουν και οι συνεχείς κυρώσεις από τις χώρες του Ο.Ο.Σ.Α μας δείχνουν ότι η Δύση απλώς δεν έχει πατήσει την σκανδάλη. Όσο για την Ουκρανία, οι συνέπειες της «Ειδικής» αυτής επιχείρησης μοιάζουν με όλεθρο και όχι απλώς πόλεμο.
1) ΟΥΚΡΑΝΙΑ: ΠΡΟΣ ΕΝΑΝ ΠΟΛΕΜΟ ΧΑΡΑΚΩΜΑΤΩΝ;
H αρχική μας εντύπωση-όταν ξεκίνησε ο πόλεμος-ήταν πως είτε θα έμοιαζε (ίσως) με μια γρήγορη και «καθαρή» επέμβαση του Ρωσικού Στρατού[1] όπως είχε συμβεί ένα μήνα νωρίτερα στο Καζακστάν (όταν και επενέβη ο Οργανισμός Συλλογικής Ασφάλειας για την αποκατάσταση της τάξης), είτε για έναν βίαιο και ορμητικό πόλεμο με σταθερά αυξανόμενη ένταση και περίπου ξεκάθαρα αποτελέσματα.
Στον παραπάνω χάρτη βλέπουμε την επίθεση των ρωσικών στρατευμάτων και την προέλασή τους μέχρι τις 13 Μαρτίου του 2022-δηλαδή δύο με τρεις εβδομάδες μετά την έναρξη του πολέμου. Βλέπουμε τα ρωσικά στρατεύματα να εισέρχονται από παντού: Νότια από την Κριμαία, Βόρεια, Ανατολικά (από Ντονέτσκ και Λουγκάνσκ) και ακόμη και Δυτικά (από την Λευκορωσία). Μια μάλλον όχι και τόσο «Ειδική Στρατιωτική Επιχείρηση»…
Έκτοτε κύλισε πολύ νερό στο αυλάκι. Αρχικά- παρά την εκτεταμένη εισβολή- οι Πρόεδροι Ζελένσκι και Πούτιν έκαναν το αυτονόητο: διαπραγματεύσεις για την ειρήνη-αρχικά στο Μπρεστ της Λευκορωσίας και αργότερα στην Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα με τις πληροφορίες των New York Times (που διέρρεαν κατά περίπτωση τους επόμενους μήνες) η μεν Ουκρανία απαίτησε από την Ρωσία να θεωρηθεί υπεύθυνη για τα εγκλήματά της και να καταβάλει αποζημίωση στην χώρα για τις καταστροφές που προκάλεσε. Η δε Ρωσία ζήτησε από την πλευρά της η Ουκρανία να αναγνωρίσει την ρωσική κυριαρχία στην Κριμαία-η οποία είχε προσαρτηθεί ήδη από το 2014- και στις ανατολικότερες περιφέρειες του Ντονμπάς και του Λουγκάνσκ, ενώ υποσχέθηκε πως θα σταματούσε άμεσα τις πολεμικές επιχειρήσεις της, αν η Ουκρανία κήρυττε την ουδετερότητά της στο Σύνταγμά[2] της.
Η απαίτηση μάλιστα για αναγνώριση πλήρους ρωσικής κυριαρχίας μετριάζονταν και τροποποιούνταν μέσα από τους γύρους των διαπραγματεύσεων. Πότε τίθονταν σαν απαίτηση η εγγυημένη αυτονομία για τους ρωσόφωνους πληθυσμούς της Ανατολικής Ουκρανίας, πότε η πλήρης κυριαρχία της Ρωσίας. Ναι μεν δεν υπήρχε και πολύ «συμφωνία» μεταξύ των δύο πλευρών, ωστόσο είχαν συμφωνήσει να συνεχίσουν τις μεταξύ τους διαπραγματεύσεις όπως και έγινε σε πολλούς γύρους στην Τουρκία. Μέχρι τα τέλη Μαρτίου του 2022, είχαν πραγματοποιηθεί 7 γύροι συνομιλιών, με τα ρωσικά στρατεύματα να βρίσκονται έξω ακριβώς από το Κίεβο. Με την Ουκρανία να διατάσσει αντεπίθεση-οπότε και έχουμε την πρώτη ρωσική υποχώρηση στο πεδίο των μαχών. Η Ρωσία τότε προτείνει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο ειρήνευσης, με τα βασικά σημεία να είναι τα εξής[3]
• Η Ουκρανία θα αποκτούσε ένα καθεστώς διαρκούς ουδετερότητας, χωρίς πυρηνικά στο έδαφός της.
• Το καθεστώς ουδετερότητάς της θα το εγγυόνταν όλες οι Μεγάλες Δυνάμεις- ΗΠΑ, Ρωσία, Βρετανία, Γαλλία, Κίνα και Γερμανία.
• Ενώ θα δίνονταν στην Ουκρανία περιθώριο 15 ετών, προκειμένου να γίνουν συζητήσεις αναφορικά με το μέλλον της Κριμαίας και…
• Τέλος, θα δίνονταν επίσης η δυνατότητα επανακατάληψης του Λουγκάνσκ και του Ντονέτσκ.
Ωστόσο δύο γεγονότα-κατά τον Βρετανό Λόρδο και ιστορικό Robert Sidelsky[4] – ανέτρεψαν μια σχεδόν έτοιμη για υπογραφή συμφωνία: α) οι αποκαλύψεις για τις ρωσικές θηριωδίες (σύμφωνα τουλάχιστον με τους ισχυρισμούς των ΜΜΕ της Δύσης) στην Μπαχμούτ και (κυριότερα) β) η επίσκεψη του Βρετανού Πρωθυπουργού Boris Johnson στο Κίεβο στις 6 Απριλίου. Αυτός διεμήνυσε στον Πρόεδρο της Ουκρανίας, ότι ακόμη και αν ο ίδιος συμφωνούσε με την Ρωσία σε μια αντίστοιχη αρχιτεκτονική ασφαλείας στο ίδιο πνεύμα με το Άρθρο 5 του Καταστατικού του ΝΑΤΟ, η Δύση δεν θα συμφωνούσε, ούτε θα υποστήριζε μια τέτοια προοπτική. Επιπλέον πρότεινε να αντιμετωπιστεί ο Πούτιν σαν εγκληματίας πολέμου ενώ υποσχέθηκε βοήθεια στον Ζελένσκι ύψους εκατοντάδων εκατομμυρίων λιρών σε εξοπλισμό, με τις ΗΠΑ να ανακοινώνουν λίγο μετά το πρώτο σκέλος της στρατιωτικής ενίσχυσης, ύψους 800 εκατ. $.
Αυτό που δεν αναφέρει ρητά, ο Robert Sidelsky είναι ότι με τις κινήσεις τους αυτές-ΗΠΑ, Βρετανία και Ε.Ε- ανατίναξαν μια ακόμη συμφωνία που είχε προτείνει το Ισραήλ, με τον Πρωθυπουργό της χώρας Νάφταλι Μπένετ να έχει την επίσημη υποστήριξη τόσο των ΗΠΑ, όσο και της Ρωσίας. Ο Ισραηλινός Πρωθυπουργός, πρότεινε αντί της ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ ή σε μια ομπρέλα της Ρωσίας, να κρατήσει ένα καθεστώς ουδετερότητας καθώς και μια οικοδόμηση ενός ισραηλινού μοντέλου άμυνας. Με ισχυρές Ένοπλες Δυνάμεις με την υποστήριξη Δύσης και Ρωσίας[5].
Όπως αναφέρει ο Tedd Sneider, οι Τούρκοι επίσημοι, ισχυρίζονταν πως καθώς σημειώνονταν πρόοδος στις διαπραγματεύσεις στην Κωνσταντινούπολη, υπήρξε μια ανεξήγητη κλιμάκωση στις πολεμικές επιχειρήσεις της Ουκρανίας[6]…τέτοιες που οδήγησαν τόσο τον Πούτιν, όσο και τον Ζελένσκι να ομολογήσουν την αδυναμία διαπραγματεύσεων.
Όπως μπορούμε βάσιμα να ισχυριστούμε, η ευθύνη για την συνέχιση του πολέμου, από τον Μάρτιο-Απρίλιο του 2022 μέχρι και σήμερα, βαραίνει σχεδόν αποκλειστικά την «συλλογική» Δύση. Με δηλώσεις τους, οι Biden και Johnson γκρέμισαν κάθε προοπτική ειρήνευσης τις πρώτες κρίσιμες εβδομάδες και ώθησαν μια χώρα υπό συστηματική διάλυση σε έναν μακροχρόνιο πόλεμο που δύσκολα θα κέρδιζε. Ενώ παράλληλα επέβαλλαν ένα πολεμικού τύπου καθεστώς κυρώσεων στην Ρωσία, των οποίων το κόστος δύσκολα μπορεί να εκτιμηθεί, ενώ επιβαρύνει δυσανάλογα αυτούς που το πρότειναν-δηλαδή τους Ευρωπαίους εταίρους του ΝΑΤΟ, χωρίς οι ΗΠΑ και ο Καναδάς να επωμίζονται το παραμικρό κόστος…
Το ενδιαφέρον όμως εδώ, είναι και η στάση της Ρωσίας. Τι ακριβώς υπεράσπιζε εκείνες τις κρίσιμες εβδομάδες; Ποιο ήταν το σχέδιό της; Γιατί δεν εξέθεσε τους δυτικούς εκείνη ακριβώς την στιγμή που εκτυλίσσονταν αυτά τα πολεμοκάπηλα σχέδια και το έκανε πάνω από έναν χρόνο αργότερα-δηλαδή μόλις τον Ιούνιο του 2023; Πριν απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, ας ρίξουμε μια ματιά, στο πραγματικό κόστος του πολέμου πρώτιστα για την ίδια την Ουκρανία και τους Δυτικούς συμμάχους της.
Στον παραπάνω χάρτη βλέπουμε τι απέμεινε από την «Ειδική Στρατιωτική Επιχείρηση» εν τέλει. Ένα μικρό μόνο μέρος από τις εκτεταμένες επιχειρήσεις του ρωσικού στρατού που έφτασαν μέχρι και έξω από το Κίεβο. Βαίνουμε προς έναν πόλεμο μειούμενων προσδοκιών;
2) ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
Ι) Ας δούμε μερικά νούμερα
Το κόστος του πολέμου είναι τόσο οικονομικό, όσο και σε ανθρώπινες ζωές. Τα δύο αυτά μεγέθη είναι όμως αλληλένδετα.
Ειδικά στην περίπτωση της Ουκρανίας. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Ινστιτούτου Οικονομίας της Σχολής Οικονομικών του Κιέβου, καθώς και του Ινστιτούτου Ανατολικών Σπουδών της Πολωνίας[7] , για το έτος 2022 η κατάσταση στην οικονομία διαμορφώθηκε ως εξής:
• Το ΑΕΠ υποχώρησε κατά 19,1% το πρώτο τρίμηνο του έτους, φτάνοντας στο 30% μέχρι τον Σεπτέμβριο και παρά τις εκτιμήσεις ότι θα κατέρρεε περαιτέρω, αυτό δεν συνέβη[8]
• Η ανεργία έφτασε το 39%, ενώ παράγοντες της οικονομίας εκτιμούσαν ότι πλησίασε ή και ξεπέρασε το 40%.
• Η ισοτιμία της γρίβνας έπεσε από τα 29,5 προς 1 $ πριν τον πόλεμο, στα 50:1 μέσα στο καλοκαίρι του 2022.
• Σύμφωνα με τα δεδομένα, μέχρι τις 26 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους, πάνω από 1846 εταιρίες εξέφρασαν την επιθυμία τους να μετακομίσουν σε νέα τοποθεσία λόγω του πολέμου, ενώ 558 εταιρίες το είχαν ήδη πράξει μέχρι τότε.
• Τα έσοδα του προϋπολογισμού κατέρρευσαν: λιγότερο από το 30% των 30% των δασμών και μόλις το 70% των εσόδων του τακτικού προϋπολογισμού εισπράχθησαν (σε σχέση με τα δεδομένα πριν τον πόλεμο).
• Τον Μάρτιο του 2022, οι εξαγωγές αγαθών μειώθηκαν κατά 50% σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του 2021 και οι εισαγωγές κατά 70%[9]
• Ως προς την καταστροφή των υποδομών-λόγω του πολέμου- το Ινστιτούτο Ερευνών της Σχολής Οικονομικών του Κιέβου, εκτιμούσε πώς μέχρι της 5 Σεπτεμβρίου του 2022, η χώρα σημείωσε απώλειες ύψους 114,5 δις $ σε καταστροφές υποδομών. Εξ αυτών, το 72% αφορά πλήγματα κατά κατοικιών (47,8 δις) και συγκοινωνιών (35,1 δις). Ενώ σημειώνεται πως καταστράφησαν: 131.000 συγκροτήματα κατοικιών, 422 βιομηχανικές εγκαταστάσεις, σχεδόν 2.500 σχολεία, 188.000 αυτοκίνητα, 9.500 λεωφορεία, σχεδόν 500 τραμ και τρόλεϊ, 1000 εγκαταστάσεις υγειονομικού ενδιαφέροντος και πάνω από 500 κτήρια δημόσιας διοίκησης.
• Όσο για την γεωργία[10], αυτή δέχτηκε επίσης συντριπτικό πλήγμα. Η καλλιεργήσιμη έκταση μειώθηκε κατά 26,2% μόνο εντός του 2022. Η ζωική παραγωγή κατά 12%, ενώ η αγροτική παραγωγή κατά 28%. Ο όγκος παραγωγής σίτου μειώθηκε κατά 35,5%, η παραγωγή αλεύρου κατά 37,8% και η παραγωγή ηλιόσπορων (αναγκαίων για το ηλιέλαιο) κατά 30,9%.
• Σύμφωνα με τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, το κόστος ανοικοδόμησης της χώρας, καθώς και η ανάκαμψή της, θα φτάσουν το συνολικό θηριώδες ποσό των 411 δις $ ή αλλιώς το 210% του ουκρανικού ΑΕΠ σήμερα[11].
ΙΙ) Η περίεργη ανάκαμψη του 2023
Ωστόσο παρά τα παραπάνω δεδομένα, η Ουκρανία σημείωνε μια παράδοξη σταθερότητα και ανάκαμψη στα οικονομικά της. Παρά το πρώτο σοκ των πρώτων μηνών του πολέμου, τα έσοδα της κεντρικής κυβέρνησης σημείωσαν αύξηση (!) από το β’ μισό του έτους και έπειτα. Σε ποσοστό μάλιστα που έφτασε το 31,6% σε ονομαστικούς όρους σε σχέση με το 2021, ενώ τα έσοδα του προϋπολογισμού ως % του ΑΕΠ αυξήθηκαν (!) από 36,3% το 2021 στο… 53,2% (!) το 2022. Αν αυτό γεννά απορίες, κακώς.
Την λύση στο πρόβλημα την έδωσαν οι φορολογούμενοι της Δυτικής συμμαχίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΔΝΤ, οι ξένες χορηγήσεις έφτασαν το 9,8% του ΑΕΠ που μεταφράζεται σε 18,4% των εσόδων, ενώ μεγάλο μέρος των εξόδων άμυνας τα κάλυπταν οι ξένοι προστάτες. Για την ακρίβεια μάλιστα, το ότι παρουσιάζει ρυθμούς ανάπτυξης η Ουκρανία[12] (μέσα στο 2023) παράλληλα με αύξηση των συναλλαγματικών της αποθεμάτων (!) είναι μια αποκλειστική προσφορά της «συλλογικής» Δύσης. Διότι πώς μπορεί αυτό το φαινόμενο να εξηγηθεί διαφορετικά, όταν μια χώρα έχει χάσει το 1/5 της επικράτειάς της και παράλληλα μεγάλο κομμάτι των κατοίκων της-άρα και φορολογουμένων;
Τα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά. Μέσα στο 2022, η Ουκρανία έλαβε 9,8% του ΑΕΠ της σε χορηγήσεις και 11,4% σε χαμηλότοκα δάνεια, ενώ τον Μάρτιο του 2023, το ΔΝΤ ενέκρινε δάνειο ύψους 15,6 δις $ για την υποστήριξη της δημοσιονομικής ισορροπίας της χώρας και με αυτόν τον τρόπο εκμηδένισε σχεδόν το έλλειμμά του προϋπολογισμού.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες ειδικά-και σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσίευσε η Επιτροπή για την Υπεύθυνη Τήρηση του Προϋπολογισμού του Αμερικανικού Κογκρέσου[16] -έχουν καταβάλει μόνο για το 2022, 113 δις $ προς την Ουκρανία-είτε με την μορφή απευθείας στρατιωτικής στήριξης (εξοπλισμοί, εκπαίδευση κοκ) είτε με την μορφή απευθείας χορηγήσεων στον κρατικό προϋπολογισμό (πάνω από 27 δις $). Όσο για την Ε.Ε, δεσμεύτηκε με έα νέο πακέτο-το οποίο μετά από μήνες διαβουλεύσεων εγκρίθηκε μόλις τον προηγούμενο μήνα- ύψους 50 δις € και αναμένεται να εκταμιευτεί σε δόσεις τα επόμενα… τρία χρόνια!
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Μιλώντας πέρα από την οικονομία, θα έπρεπε να αναφερθούμε και στις ανθρώπινες ζωές. Μέχρι τον Ιούνιο του 2023, είχαν εκτοπιστεί από τις εστίες τους 6,28 εκατομμύρια Ουκρανοί, εκ των οποίων 5.935.000 ζούσαν πλέον σε χώρες-μέλη της Ε.Ε και 344.700 εκτός χωρών της Ευρώπης[17]. Όσο για τις απώλειες στα πεδία των μαχών; Οι εκτιμήσεις του Πενταγώνου αναφέρουν απώλειες μεταξύ 189.000-223.000 για την Ρωσία και 124.000-131.000 για την Ουκρανία μέχρι την άνοιξη του 2023[18]. Εκτιμούμε ότι τα νούμερα σίγουρα είναι δυσχερέστερα μέχρι στιγμής. Επιπλέον η κατάσταση είναι δραματικότερη για την Ουκρανία, διότι διαθέτει ένα στράτευμα περίπου στο 1/3 του όγκου του αντίστοιχου ρωσικού, ενώ ένα 20% της στρατιωτικής βοήθειας που εστάλη στην Ουκρανία από τις αρχές του πολέμου, καταστράφηκε με το που έφτασε εκεί. Συνεπώς μιλάμε για έναν πόλεμο που θυμίζει τον Πύθο των Δαναΐδων-από οικονομικής άποψης- για το ΝΑΤΟ και την Ε.Ε. Με αμφίβολη στρατιωτική κατάληξη και με την Ρωσία να διαθέτει μια μάλλον μεγαλύτερη ευελιξία σε πολιτικό επίπεδο. Ήττα ή Νίκη για την Ρωσία ο πόλεμος; Δύσκολο να πούμε. Καθώς με τα ως τώρα δεδομένα, πήρε ένα υψηλότατο ρίσκο στις 24 Φεβρουαρίου του 2022. Η λύση του παρατεταμένου πολέμου χαρακωμάτων δεν είναι μια δική της επιλογή, αλλά μια λύση ανάγκης. Όσο για την Δύση; Αυτή μέχρις στιγμής αιμορραγεί ασύστολα προκειμένου να υποστηρίξει μια μάλλον χαμένη μάχη, την ίδια στιγμή που η Ευρώπη μετράει τις οικονομικές πληγές της. Η μόνη συνετή επιλογή για τον τερματισμό του πολέμου είναι η επανέναρξη των διαπραγματεύσεων μεταξύ των δύο εμπολέμων και η προσπάθεια για την εξεύρεση διπλωματικής λύσης. Όσο η Δύση συνεχίζει την παροχή στρατιωτικής και οικονομικής βοήθειας προς την Ουκρανία ο πόλεμος θα παρατείνεται με απρόβλεπτες επιπτώσεις για την παγκόσμια ασφάλεια. Για αυτό και παραφράζοντας τους στίχους του τραγουδιού του John Lennon «Give Peace a Chance» θα πρέπει όλοι οι εμπλεκόμενοι να δώσουν στην διπλωματία μία ευκαιρία.
Πηγές
[1] Εξ’ ου και η ονομασία «Ειδική Στρατιωτική Επιχείρηση».
[2] Που αυτό με την σειρά του θα προαπαιτούσε την απόσυρση των αιτήσεων για ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ και την Ε.Ε.
[3] The Lost Peace? | The Nation
[4] Το ίδιο
[5]Why Peace Talks, But No Peace? – The American Conservative
[6] Το ίδιο
[7] Slawomir Matuszak, «A struggle to survive. Ukraine’s economy in wartime», OSW Commentary, Number 472, 18/10/2022 (Matuszak 2022, 1-2)
[8] Dmytro Boyarchuk & Marek Dabrowski, «THE UKRAINIAN WAR ECONOMY», Working Paper 12/2023, Ινστιτούτο Bruegel, σελ. 14 (Boyarchuk και Dabrowski 2023). Για την ακρίβεια παρέμεινε στο -30,3% μέχρι το τέλος του 2022 σε σχέση με το 2021.
[9] Matuzsak, σελ. 4
[10]Dmytro Boyarchuk & Marek Dabrowski, σελ. 18.
[11] Με τα ίδια στοιχεία και κάνοντας ένα απολογισμό εντός του 2023-μέχρι τις 24/02/2023- η καταστροφή των υποδομών έφτανε το ποσό των 135 δις, εκ των οποίων 38% αφορούσε κατοικίες, 8% υποδομές παραγωγής ενέργειας, 8% βιομηχανία και εμπόριο, 6% γεωργικές εκτάσεις και 26% συγκοινωνίες…
[12]Ukraine’s economy returns to growth, but recovery from war’s destruction takes time (bofit.fi)
[13] Πηγή: το Ινστιτούτο Παγκόσμιας Οικονομίας του Κιέλου
[14] Μιλάμε για 40 χώρες-δωρητές και υπερεθνικούς οργανισμούς, με κυριότερο τις ΗΠΑ και δευτερευόντως την Ε.Ε-η οποία δρα σε επίπεδο οικονομικό και «ανθρωπιστικό».
[15] Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης.
[16]Congress Approved $113 Billion of Aid to Ukraine in 2022-2023-01-05 (crfb.org)
[17] Τα στοιχεία δίνονται από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. Μέχρι τις 15/02 ο αριθμός αυτός, έφτασε τα 6,475 εκατομμύρια, περισσότερα εδώ: Situation Ukraine Refugee Situation (unhcr.org)
[18]Ukraine War Casualties Near Half a Million, U.S. Officials Say – The New York Times (nytimes.com)