Uriel Araujo, ερευνητής με έμφαση στις διεθνείς και εθνοτικές συγκρούσεις
Το κάλεσμα του πάπα δεν είναι καθόλου παράλογο. Ακόμη και ο πρώην ανώτατος διοικητής του ΝΑΤΟ, Τζέιμς Σταυρίδης, έχει ζητήσει μια συμφωνία "γη έναντι ειρήνης" για την Ουκρανία. Ανεξάρτητα από την στάση του καθενός σχετικά με τη συνεχιζόμενη σύγκρουση (για την οποία η Δύση έχει πολλές ευθύνες), όταν η στρατιωτική νίκη δεν είναι εφικτή, τα έθνη ιστορικά αναζητούν την ειρήνη μέσω της διπλωματίας.
Όπως γράφει ο Connor Echols, στο άρθρο του για το Responsible Statecraft, το Κογκρέσο των ΗΠΑ δεν είναι πιθανό να ψηφίσει περαιτέρω βοήθεια για την Ουκρανία στο εγγύς μέλλον και τα σχόλια του πάπα στην πραγματικότητα "ακούγονται πιο κοντά στην πραγματικότητα από πολλά από τα πονήματα που προέρχονται από τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες".
Οι Ουκρανοί αξιωματούχοι, σε κάθε περίπτωση, απάντησαν επιτιθέμενοι στην Καθολική Εκκλησία και συγκρίνοντας τη δήλωση του πάπα με τη συνεργασία του καθολικού κλήρου με τους Ναζί στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο πρεσβευτής της Ουκρανίας στο Βατικανό, Andrii Yurash, έφτασε στο σημείο να συγκρίνει την πρόταση με το να μιλάει με τον Αδόλφο Χίτλερ. Αυτές είναι περίεργες επιλογές λέξεων, αν αναλογιστεί κανείς ότι η Ουκρανία έχει το δικό της πρόβλημα με τους Ναζί. Ουκρανικά εθνικιστικά και ακροδεξιά μέσα δημοσίευσαν άσεμνες γελοιογραφίες που γελοιοποιούσαν τον πάπα και αυτό δεν αντανακλούσε καλά στους καθολικούς εταίρους και γείτονες της Ουκρανίας.
Η πνευματικότητα είναι μια βασική πτυχή των ανθρώπινων πολιτισμών και οι σχέσεις με τις εκκλησίες και τις θρησκευτικές οργανώσεις παίζουν σημαντικό ρόλο ακόμη και όσον αφορά την ήπια ισχύ και τη διπλωματία για κάθε χώρα (ακόμη και η Σοβιετική Ένωση δεν αποτελούσε εξαίρεση). Αυτός δεν είναι ένας τομέας στον οποίο το Κίεβο έχει παίξει πολύ καλά.
Για ένα πράγμα, στον τομέα των σχέσεων με τις χριστιανικές εκκλησίες, η Ουκρανία έχει ήδη το δικό της χριστιανορθόδοξο πρόβλημα τουλάχιστον από το Δεκέμβριο του 2022. Ο Τζόναθαν Τόμπιν, αρχισυντάκτης του Newsweek, για παράδειγμα, έχει παρομοιάσει τον πρόεδρο Ζελένσκι με δικτάτορα που είναι έτοιμος να επιτρέψει μόνο θρησκευτικές οργανώσεις που υποστηρίζουν πλήρως το καθεστώς του. Ο Ζελένσκι στην πραγματικότητα έχει προωθήσει κινήσεις για να θέσει εκτός νόμου τις (ρωσικές) ορθόδοξες κοινότητες, κάτι που κατήγγειλε ακόμη και ο Αρχιεπίσκοπος Σβιατοσλάβ Σέβτσουκ του Κιέβου-Χάλιτς, επικεφαλής της Ουκρανικής Καθολικής Εκκλησίας. Ήδη από το 2022, το θέμα λέγεται πως απειλεί οποιαδήποτε μελλοντική ένταξη της Ουκρανίας, ανέφερε η Telegraph. Η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (OHCHR) έχει επίσης καταγράψει τις ανησυχίες της σχετικά με το θέμα της θρησκευτικής ελευθερίας στην Ουκρανία.
Το θέμα δεν είναι αστείο. Μοναστήρια και καθεδρικοί ναοί έχουν κατασχεθεί από την ουκρανική SBU (Υπηρεσία Ασφαλείας). Σύμφωνα με ένα ειδησεογραφικό ρεπορτάζ της Σύγχρονης Διπλωματίας: "τα ευρήματα αυτά ήταν συχνά γελοία. Οι αξιωματούχοι της ασφάλειας εξέθεσαν φωτογραφίες από παιδικές βίβλους, βιβλία προσευχής, παλιά λειτουργικά βιβλία, αρχειακές συλλογές εφημερίδων και περιοδικών με τις λέξεις "ρωσικά" και χριστουγεννιάτικα ή πασχαλινά κηρύγματα του πατριάρχη της Ρωσικής Εκκλησίας. Σε περιπτώσεις όπου δεν υπήρχε τίποτα να βρεθεί, οι ειδικές υπηρεσίες φύτευαν οι ίδιες επιβαρυντικά στοιχεία". Λάβετε υπόψη ότι τουλάχιστον το 34% του ουκρανικού πληθυσμού μιλάει ρωσικά στην προσωπική του ζωή.
Μια τέτοια εκστρατεία αποτελεί μέρος του ευρύτερου ζητήματος των πολιτικών δικαιωμάτων στην Ουκρανία, που αφορά τη ρωσική μειονότητα, ένα πρόβλημα που αναγνωρίζει ακόμη και η Επιτροπή της Βενετίας στις συστάσεις της προς το Κίεβο. Ο Nicolai N. Petro, καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Rhode Island, γράφοντας για το Foreign Policy, έχει περιγράψει τη χώρα ως έχουσα "πολιτικές εν καιρώ πολέμου" που "ουσιαστικά υποβιβάζουν τους ρωσόφωνους σε μόνιμο καθεστώς δεύτερης κατηγορίας", με τέτοιο τρόπο ώστε πολλοί Ουκρανοί "σε όλο το πολιτικό φάσμα", συμπεριλαμβανομένων "πρώην αξιωματούχων" και "διανοουμένων" να ανησυχούν ότι οι πολιτικές αυτές, ακόμη και μετά την επίτευξη της ειρήνης, θα "αποξενώσουν, θα ποινικοποιήσουν ή θα απελάσουν ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού της χώρας".
Είναι όντως δύσκολο να περιγράψει κανείς την εκστρατεία του Κιέβου κατά των ορθόδοξων κοινοτήτων ως κάτι άλλο εκτός από ρωσοφοβία. Πριν από περίπου τέσσερις μήνες, το ουκρανικό κοινοβούλιο έδωσε την αρχική του έγκριση για έναν νόμο που θα απαγόρευε την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (UOC), η οποία έχει πάνω από 2 εκατομμύρια μέλη και χιλιάδες ενορίες, παρόλο που η εν λόγω Εκκλησία δεν έχει πολύ καλές σχέσεις με το Πατριαρχείο της Μόσχας, για να το θέσουμε ήπια: σε μια ανακοίνωση του Ιανουαρίου 2023 στο Telegram, ο Αρχιερέας Νικολάι Ντανίλεβιτς, επικεφαλής του Τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων της UOC, δήλωσε ότι η Εκκλησία "αποστασιοποιήθηκε από το Πατριαρχείο Μόσχας και επιβεβαίωσε το ανεξάρτητο καθεστώς της, και έκανε τις κατάλληλες αλλαγές στο καταστατικό της".
Η αυτονομία ήταν πράγματι θέμα συζήτησης από το 2017, και από τώρα όλες οι αναφορές σε σχέση με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία έχουν αφαιρεθεί από το καταστατικό της UOC, ενώ κατά τη διάρκεια των λειτουργικών ακολουθιών δεν αναφέρεται ο Πατριάρχης Μόσχας Κύριλλος, αν και μνημονεύονται άλλοι επικεφαλής εκκλησιών. Μην ξεχνάτε ότι, στις 2022 Μαΐου, η UOC εξέδωσε δήλωση υποστήριξης των ενόπλων δυνάμεων της Ουκρανίας και καταδίκης αυτού που χαρακτήρισε ως "ρωσική εισβολή", παρόλο που επικρίνει τις ενέργειες της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας (OCU), η οποία είναι μια διαφορετική Εκκλησία, και τις ενέργειες της προηγούμενης προεδρίας του Πέτρο Ποροσένκο ως "προκάλεσαν" τη Ρωσία σε στρατιωτική δράση. Προφανώς, αυτό είναι αρκετό για το Κίεβο να χαρακτηρίσει την Εκκλησία αυτή ως φωλιά "πρακτόρων της Μόσχας".
Το ζήτημα της ουκρανικής εκκλησίας (το οποίο υπερβαίνει την UOC) έχει επιπτώσεις στον ευρύτερο ορθόδοξο κόσμο και στον ευρύτερο χριστιανικό κόσμο. Δεν είναι περίεργο που ο Ζελένσκι έχει γίνει στόχος κριτικής από τα χριστιανικά μέσα ενημέρωσης παγκοσμίως. Τώρα, το Κίεβο επιδιώκει να ανταγωνιστεί το Βατικανό με την πιο επιθετική ρητορική. Αυτό θα κάνει τα πράγματα μόνο χειρότερα, από ουκρανική άποψη.
Η διπλωματία της Ουκρανίας, από το 2022 τουλάχιστον, συνίσταται σε μεγάλο βαθμό στην αποξένωση των δικών της καθολικών συμμάχων και προστατών, όπως η Πολωνία, και ουσιαστικά στην επίθεση σε όλους τους υποστηρικτές της με κατηγορίες για προδοσία και επιθετική κριτική. Η ουκρανική ηγεσία προφανώς δεν είναι έτοιμη να αναγνωρίσει το γεγονός ότι οι στάσεις απέναντι στη σύγκρουση αλλάζουν παγκοσμίως, και αυτό περιλαμβάνει χώρες του καθολικού κόσμου. Το δικό της διχαστικό ορθόδοξο πρόβλημα, με εσωτερικές και διεθνείς επιπτώσεις, θα μπορούσε κάλλιστα να προστεθεί σε ένα καθολικό και συνολικά χριστιανικό πρόβλημα με εξίσου σημαντικές επιπτώσεις. Το θέμα των πολιτικών δικαιωμάτων και των μειονοτήτων στην Ουκρανία (είτε πρόκειται για εθνοτικές είτε για θρησκευτικές), όπως έχω ξαναγράψει, παραμένει μια πιθανή πηγή συγκρούσεων ακόμη και μετά την επίτευξη ειρήνης.
* Σε συνεργασία infobrics.org με τη Freepen.gr / Απόδοση στα ελληνικά Freepen.gr