 |
| pixabay / Conmongt |
Καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία διανύει τον τρίτο χρόνο του, οι ρωσο-ιαπωνικές σχέσεις συνεχίζουν να επιδεινώνονται από το επίπεδο που υπήρχε πριν από τη ρωσική εισβολή το 2022.
Michael Corbin - responsiblestatecraft.org / Παρουσίαση Freepen.gr
Οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών δεν ήταν ποτέ ομαλές. Οι σχέσεις παρεμποδίζονται από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο λόγω της αδυναμίας σύναψης συνθήκης που να τερματίζει επίσημα τις εχθροπραξίες μεταξύ των δύο χωρών και λόγω διαφωνιών που προκύπτουν από μια παλιά εδαφική διαμάχη που αφορά μια αλυσίδα νησιών του Ειρηνικού, γνωστή στην Ιαπωνία ως Βόρεια Εδάφη και στη Ρωσία ως Νότιες Κουρίλες.
Ακόμη και πριν από τη σύγκρουση στην Ουκρανία, το Τόκιο είχε παραπονεθεί για τις αυξημένες ρωσικές στρατιωτικές αναπτύξεις στα νησιά.
Παρά αυτές τις παρατεταμένες εχθροπραξίες μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Σίνζο Άμπε, ο οποίος διετέλεσε πρωθυπουργός από το 2012 έως το 2020, συνέβαλε στην προώθηση θερμότερων σχέσεων με τη Μόσχα, καθώς προσπάθησε να φλερτάρει τη Ρωσία ως ρυθμιστικό παράγοντα έναντι της Κίνας, της μεγαλύτερης απειλής για την ασφάλεια της Ιαπωνίας. Σύμφωνα με το TASS, ο Πούτιν και ο Άμπε συναντήθηκαν προσωπικά πάνω από 25 φορές και πραγματοποίησαν περίπου δέκα τηλεφωνικές επικοινωνίες. Η τελευταία τους συνάντηση πραγματοποιήθηκε το φθινόπωρο του 2019 και η τελευταία τους τηλεφωνική συνομιλία πραγματοποιήθηκε στις 31 Αυγούστου 2020, όταν ο Πούτιν τηλεφώνησε στον Άμπε.
Ο ακρογωνιαίος λίθος της σχέσης Πούτιν-Άμπε βασιζόταν στον ισχυρό προσωπικό σεβασμό καθώς και στα αμοιβαία συμφέροντα για την αύξηση του εμπορίου, ιδίως για την τροφοδοσία των αναγκών της Ιαπωνίας σε εμπορεύματα. Ο Άμπε έβλεπε επίσης τη Ρωσία ως δυνητικό ανάχωμα απέναντι σε μια ολοένα και πιο εχθρική Κίνα.
Το 2013, το ρωσο-ιαπωνικό εμπόριο προσέγγισε το ποσό ρεκόρ των 34,8 δισεκατομμυρίων δολαρίων και παρέμεινε ισχυρό καθ' όλη τη διάρκεια της δεκαετίας παρά τις διακυμάνσεις των τιμών του πετρελαίου. Μόλις το 2021, ο συνολικός εμπορικός κύκλος εργασιών εξακολουθούσε να υπερβαίνει τα 20 δισεκατομμύρια δολάρια, με το 45% του ποσοστού να αποτελείται από εξαγωγές καυσίμων προς την Ιαπωνία.
Μετά την εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, το Τόκιο ανακάλεσε το καθεστώς του πλέον ευνοούμενου κράτους της Ρωσίας στο πλαίσιο μιας σειράς οικονομικών κυρώσεων, συμπεριλαμβανομένης της δέσμευσης περιουσιακών στοιχείων με στόχο τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν και τη ρωσική κεντρική τράπεζα. Σύμφωνα με την εφημερίδα The Japan Times: "χωρίς το καθεστώς του πλέον ευνοούμενου κράτους βάσει των κανόνων του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου... οι δασμοί που επιβάλλονται στον σολομό που εισάγεται από τη Ρωσία αυξήθηκαν στο 5% από 3,5% και εκείνοι στο καβούρι στο 6% από 4%". Ως αποτέλεσμα αυτών και των κυρώσεων που σχετίζονται με τα καύσιμα, το συνολικό εμπόριο ανήλθε μόλις στα 10 δισεκατομμύρια δολάρια το 2023.
Η μείωση των εισαγωγών ρωσικού άνθρακα κατά 67,1%, καθώς και η μείωση των προμηθειών αυτοκινήτων στη Ρωσία κατά 44,9% και των ιαπωνικών ανταλλακτικών και εξαρτημάτων κατά 32,5% εν μέσω κυρώσεων κατά της Μόσχας ήταν οι κύριοι παράγοντες που οδήγησαν στη συρρίκνωση του εμπορικού κύκλου εργασιών. Οι ενεργειακοί πόροι και τα οχήματα μεταφορών εξακολουθούν να αντιπροσωπεύουν πάνω από το 69% του συνολικού εμπορικού κύκλου εργασιών.
Παρά τη μείωση του συνολικού εμπορίου, μια έκθεση του Φεβρουαρίου από τον JETRO, τον Ιαπωνικό Οργανισμό Εξωτερικού Εμπορίου, υποστηρίζει ότι 156 εταιρείες και οικονομικοί οργανισμοί δραστηριοποιούνταν στη Ρωσία πριν από το 2022 και το 35% ανέφερε πως συνεχίζουν τις δραστηριότητές τους χωρίς αλλαγές.
Μέχρι το φθινόπωρο του 2023, η συνεισφορά της Ιαπωνίας στην Ουκρανία ύψους 12,1 δισεκατομμυρίων δολαρίων τα τελευταία δύο χρόνια συνίστατο κυρίως σε οικονομική και ανθρωπιστική βοήθεια, καθώς οι προμήθειες στρατιωτικού εξοπλισμού της περιορίζονταν κυρίως σε μη θανατηφόρα όπλα. Ωστόσο, το Δεκέμβριο, η Μόσχα αντέδρασε οργισμένα όταν η Ιαπωνία δήλωσε ότι θα ήταν έτοιμη να στείλει πυραύλους αεράμυνας Patriot στις Ηνωμένες Πολιτείες μετά την αναθεώρηση των κατευθυντήριων γραμμών της για τις εξαγωγές όπλων. Αυτό αντιπροσωπεύει την πρώτη σημαντική αναθεώρηση των περιορισμών αυτών των εξαγωγών από το Τόκιο εδώ και εννέα χρόνια. Αν και οι νέοι έλεγχοι εξαγωγών της Ιαπωνίας εξακολουθούν να την εμποδίζουν να στέλνει όπλα σε χώρες που βρίσκονται σε πόλεμο, αυτό μπορεί "να ωφελήσει έμμεσα την Ουκρανία στον πόλεμό της με τη Ρωσία, καθώς δίνει στις Ηνωμένες Πολιτείες επιπλέον δυνατότητες να παρέχουν στρατιωτική βοήθεια στο Κίεβο".
Η διπλωματική κατάσταση έχει λάβει πιο αμφιλεγόμενο χαρακτήρα και πρόσφατα.
Οι Moscow Times αναφέρουν ότι ο Ρώσος πρόεδρος Ντμίτρι Μεντβέντεφ στις 20 Φεβρουαρίου "χτύπησε τον πρωθυπουργό της Ιαπωνίας, αφού δήλωσε ότι η κυβέρνησή του παραμένει προσηλωμένη στην υπογραφή ειρηνευτικής συνθήκης με τη Μόσχα για την επίλυση της εδαφικής διαμάχης για μια αλυσίδα νησιών που διεκδικεί το Τόκιο". Ο Ιάπωνας πρωθυπουργός Φούμιο Κισίντα δήλωσε νωρίτερα την ίδια ημέρα σε πολιτική ομιλία του στο κοινοβούλιο πως το Τόκιο "παραμένει πλήρως προσηλωμένο" στις διαπραγματεύσεις για αυτό που η Ιαπωνία αποκαλεί Βόρεια Εδάφη και στην υπογραφή μιας συμφωνίας που θα τερματίσει επίσημα τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Κισίντα δήλωσε επίσης πως η υποστήριξη της κυβέρνησής του προς την Ουκρανία και οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας "δε θα κλονιστούν".
Ο Μεβέντεφ απάντησε στο "Χ": "Δε δίνουμε δεκάρα για τα "συναισθήματα των Ιαπώνων" σχετικά με τα λεγόμενα "Βόρεια εδάφη". Και πρόσθεσε: "Δεν πρόκειται για 'αμφισβητούμενα εδάφη', αλλά για τη Ρωσία". Αυτό είναι ενδεικτικό της στάσης που έχει κρατήσει η ρωσική κυβέρνηση απέναντι στην Ιαπωνία ως "μη φιλική" χώρα.
Η Ιαπωνία έχει επίσης αναλάβει οικονομικές πρωτοβουλίες για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας που δεν είναι ευχάριστες για τη Μόσχα. Στα μέσα Φεβρουαρίου, η κυβέρνηση της Ιαπωνίας φιλοξένησε τη Διάσκεψη Ιαπωνίας-Ουκρανίας για την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης και ανασυγκρότησης. Η διάσκεψη, που διοργανώθηκε από την ιαπωνική και την ουκρανική κυβέρνηση, καθώς και από επιχειρηματικές οργανώσεις και το JETRO, μπορεί να θεωρηθεί μόνο ως ένδειξη των ιαπωνικών γεωπολιτικών προτεραιοτήτων για την υποστήριξη του status quo στην Ευρώπη.
Επιπλέον, οι προσπάθειες της Ιαπωνίας να πρωτοστατήσει στις προσπάθειες ανασυγκρότησης στέλνουν μια σαφή ένδειξη ότι οι προτεραιότητές της είναι συμμαχικές με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Σύμφωνα με το ιαπωνικό υπουργείο Εξωτερικών, ιαπωνικές και ουκρανικές κυβερνητικές υπηρεσίες και εταιρείες υπέγραψαν περισσότερες από 50 συμφωνίες, η Ιαπωνία υποσχέθηκε 15,8 δισεκατομμύρια γιεν (105 εκατομμύρια δολάρια) σε νέα βοήθεια για την Ουκρανία για τη χρηματοδότηση της αποναρκοθέτησης και άλλων επειγόντως αναγκαίων έργων ανασυγκρότησης στους τομείς της ενέργειας και των μεταφορών, και ο πρόεδρος Κισίντα ανακοίνωσε επίσης το άνοιγμα ενός νέου κυβερνητικού εμπορικού γραφείου στο Κίεβο.
Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η στρατιωτική της συνεργασία με την Κίνα έγινε ισχυρότερη. Η Ιαπωνία θεωρεί την αυξανόμενη στρατιωτική συνεργασία τους ως μια άνευ προηγουμένου απειλή, καθώς θα μπορούσε να απομονωθεί στην περιοχή. Ως αποτέλεσμα, συνεχίζει να προσπαθεί να επιδείξει τη δέσμευσή της στο status quo όσον αφορά την υποστήριξη της διεθνούς κυριαρχίας και του νόμου και της τάξης. Ενώ οι ελίτ της Ιαπωνίας θα ήθελαν να συνεχίσουν την σταθερότητα που προσέφερε η στρατιωτική συμμαχία του Ψυχρού Πολέμου με τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Νότια Κορέα, κατανοούν ότι οι ΗΠΑ μπορεί να μην έχουν πλέον τα ίδια συμφέροντα στην περιοχή.
Επιπλέον, οι σχέσεις με τη Νότια Κορέα είναι τεθλασμένες και μπορούν να καταστήσουν τη συμμαχία με τις Ηνωμένες Πολιτείες δυσλειτουργική κατά καιρούς. Αυτό απαιτεί από την Ιαπωνία να συνεχίσει να αναζητά ανοίγματα με τη Ρωσία που είναι προς το δικό της εθνικό συμφέρον. Παρόλο που η διοίκηση Άμπε μπορεί να αποτέλεσε το αποκορύφωμα των ρωσο-ιαπωνικών σχέσεων και ένα τέτοιο επίπεδο σχέσεων δεν μπορεί να επαναληφθεί βραχυπρόθεσμα (ιδιαίτερα όσο η Ρωσία βρίσκεται ακόμη σε πόλεμο με την Ουκρανία), είναι προς το συμφέρον τόσο της Ρωσίας όσο και της Ιαπωνίας να προωθήσουν εγκάρδιες σχέσεις, αν όχι εντελώς φιλικές, μέσω επιχειρηματικών, πολιτιστικών και άλλων μη κυβερνητικών ανταλλαγών. Οι ιαπωνικές εταιρείες εξακολουθούν να μοιράζονται την επιθυμία να συνεχίσουν τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες και να επενδύσουν στη Ρωσία μόλις ολοκληρωθεί ο πόλεμος στην Ουκρανία. Τον Απρίλιο του 2022, ολοκληρώθηκαν διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο χωρών σχετικά με την αλιεία σολομού και πέστροφας και άλλες πιθανές αλιευτικές συμφωνίες θα μπορούσαν να συναφθούν στο μέλλον.
Επιπλέον, τον Ιανουάριο του 2024 ο αριθμός των Ρώσων επισκεπτών στην Ιαπωνία ήταν διπλάσιος σε σχέση με τον Ιανουάριο του 2023. Αυτοί είναι μόνο δύο τομείς θετικής αλληλεπίδρασης. Ωστόσο, θα απαιτηθεί σημαντικό μέτρο αυτοσυγκράτησης, καθώς ένας μακροχρόνιος πόλεμος με την Ουκρανία μπορεί να διαβρώσει τις δυνατότητες ακόμη και σε αυτούς τους τομείς.