Είναι θλιβερά ειρωνικό το γεγονός ότι το ζήτημα της παλαιστινιακής κρατικής υπόστασης - άλυτο για πάνω από 75 χρόνια - επανήλθε στην επιφάνεια μόνο μετά το μαζικό βομβαρδισμό της Λωρίδας της Γάζας από το Ισραήλ, σκοτώνοντας πάνω από 30.000 αμάχους, τραυματίζοντας δεκάδες χιλιάδες άλλους και καταστρέφοντας σημαντικές εκτάσεις της υποδομής της περιοχής.
Stasa Salacanin - thecradle.co / Παρουσίαση Freepen.gr
Ο ιστορικός του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια (UCLA) James Gelvin αναφέρει την υπόθεση με σαφήνεια:
"Δεν θα υπήρχε καμία σοβαρή συζήτηση για μια λύση δύο κρατών χωρίς [τα γεγονότα της] 7ης Οκτωβρίου. Στην πραγματικότητα, η επαναφορά του Παλαιστινιακού ζητήματος στο προσκήνιο της διεθνούς και δυτικοασιατικής πολιτικής ήταν ένας από τους λόγους που η Χαμάς ξεκίνησε την επιχείρησή της".
Όπως εξηγεί ο Gelvin στο The Cradle, η Χαμάς έχει ήδη σημειώσει αρκετές νίκες μετά την επιχείρηση Al-Aqsa Flood: "Το Παλαιστινιακό ζήτημα επανήλθε στη διεθνή ατζέντα, διαπραγματεύεται την απελευθέρωση των αιχμαλώτων της ως ισότιμος εταίρος του Ισραήλ" και έχει αποδείξει πως είναι "πιο αποτελεσματική στην υλοποίηση των παλαιστινιακών στόχων από την αντίπαλό της, τη Φατάχ".
Νέο "δόγμα Μπάιντεν
Ενώ η πρωτοφανής, βίαιη ισραηλινή στρατιωτική απάντηση έχει πράγματι καταδείξει την επείγουσα ανάγκη για τη δημιουργία ενός ασφαλούς παλαιστινιακού καταφυγίου, είναι αδύνατο να αγνοηθεί ότι οι δυτικοί κρατικοί υποστηρικτές των Συμφωνιών του Όσλο του 1993 - οι οποίες καθόρισαν το ουσιαστικό πλαίσιο για την ίδρυση ενός παλαιστινιακού κράτους - αγνόησαν και παραμέλησαν στη συνέχεια τόσο επιμελώς αυτή την ευθύνη.
Ακόμη μεγαλύτερη υποκρισία προκύπτει από το γεγονός ότι αυτές οι δυτικές δυνάμεις, με επικεφαλής την Ουάσιγκτον, αποφάσισαν τώρα να επιβάλουν τη συζήτηση για την παλαιστινιακή κρατική υπόσταση εν μέσω του μακελειού στη Γάζα, με έναν Ισραηλινό πρωθυπουργό, τον Μπενιαμίν Νετανιάχου, ο οποίος είναι διαβόητα αντίθετος σε αυτό.
Γιατί, λοιπόν, είναι δυνατή αυτή η συζήτηση τώρα; Γιατί αγνοήθηκε πριν από τις 7 Οκτωβρίου - ή ακόμη και πριν από την επιστροφή του Νετανιάχου στην πρωθυπουργία;
Μετά από τεράστια δημόσια και διεθνή πίεση, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν άνοιξε, τουλάχιστον ρητορικά, ξανά το θέμα της παλαιστινιακής κρατικής υπόστασης. Σύμφωνα με τους New York Times, το νέο δόγμα του Λευκού Οίκου του Μπάιντεν "θα περιλαμβάνει κάποια μορφή αμερικανικής αναγνώρισης ενός αποστρατιωτικοποιημένου παλαιστινιακού κράτους στη Δυτική Όχθη και τη Λωρίδα της Γάζας με αντάλλαγμα ισχυρές παλαιστινιακές εγγυήσεις πως οι θεσμοί τους δεν θα μπορούσαν ποτέ να απειλήσουν το Ισραήλ".
Επιπλέον, το σχέδιο του Αμερικανού προέδρου προβλέπει επίσης την ομαλοποίηση της σχέσης Σαουδικής Αραβίας-Ισραήλ και μια σκληρή στρατιωτική στάση έναντι του Ιράν και των περιφερειακών συμμάχων του. Ωστόσο, πολλοί αναλυτές έχουν ήδη εγείρει ερωτήματα σχετικά με τη βιωσιμότητα ενός σχεδίου που δεν αντικατοπτρίζει τις τρέχουσες επίγειες πραγματικότητες.
Ενώ ο Νετανιάχου απορρίπτει την ίδια την έννοια του παλαιστινιακού κράτους, το "δόγμα Μπάιντεν" και η προσφορά του για κάποια εκδοχή περιορισμένης κυριαρχίας ενός αποστρατιωτικοποιημένου παλαιστινιακού κράτους δεν είναι τίποτα λιγότερο από ταπεινωτικό για τους Παλαιστίνιους.
Ο δρ Muhannad Ayyash, καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Mount Royal, παρατηρεί ότι δεν υπάρχει καμία θεμελιώδης αλλαγή προσέγγισης από τις ΗΠΑ σε αυτό το ζήτημα. Εν ολίγοις, η κυβέρνηση Μπάιντεν αρνείται να διευκρινίσει τι εννοεί με τον όρο "παλαιστινιακό κράτος". Η πρωτοβουλία της φαίνεται κυρίως να προωθεί μια μορφή λύσης δύο κρατών που θα ήταν αρεστή στο Ισραήλ.
Ο Ayyash επισημαίνει πως τα βασικά ζητήματα που σχετίζονται με την παλαιστινιακή κρατική υπόσταση παραμένουν αναπάντητα, όπως το ζήτημα της κυριαρχίας, οι εβραϊκοί οικισμοί, το καθεστώς της Ανατολικής Ιερουσαλήμ, μια αναγκαία Δυτική Όχθη/Ανατολική Ιερουσαλήμ με τη Λωρίδα της Γάζας, το παλαιστινιακό δικαίωμα στην επιστροφή κ.ο.κ.
Καθώς το Ισραήλ έχει επιμείνει σταθερά στη διατήρηση του πλήρους ελέγχου ασφαλείας σε ολόκληρο το έδαφος δυτικά της Ιορδανίας - δηλαδή σε όλα τα εδάφη που είναι πιθανό να τεθούν υπό παλαιστινιακή (αυτο)κυριαρχία - πολλοί εμπειρογνώμονες φοβούνται ότι το Ισραήλ θα έχει το δικαίωμα να εισέρχεται στρατιωτικά σε αυτά τα εδάφη κατά βούληση, χωρίς τη συγκατάθεση των Παλαιστινίων, με τους τελευταίους να μην μπορούν να συγκροτήσουν τη δική τους στρατιωτική δύναμη.
Αυτή η εκδοχή της "κρατικής υπόστασης" δεν είναι ούτε κατά διάνοια ισότιμη με εκείνη των άλλων κρατών-μελών του ΟΗΕ, τα οποία δικαιούνται, σύμφωνα με τον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ, να ασκούν πλήρη κυριαρχία και να υπερασπίζονται την εδαφική τους ακεραιότητα. Η "λύση" του Μπάιντεν για ένα παλαιστινιακό κράτος με περιορισμένη κυριαρχία δεν είναι τίποτα περισσότερο από τη νομιμοποίηση της αέναης κατοχής της Παλαιστίνης από το Ισραήλ.
Ένα παλαιστινιακό "άδειο κέλυφος"
Η αναζωπυρωμένη συζήτηση για την παλαιστινιακή κρατική υπόσταση συνδέεται επίσης στενά με ένα μεγάλο δυτικό δίλημμα δημοσίων σχέσεων. Η άνευ όρων υποστήριξη των Ατλαντιστών στην παράνομη, δυσανάλογη στρατιωτική επίθεση του Ισραήλ εναντίον κυρίως γυναικείων και παιδικών πληθυσμών έχει επηρεάσει βαθιά την εικόνα τους και την ικανότητά τους να ελιχθούν στη Δυτική Ασία και πέραν αυτής.
Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τους στόχους της εξωτερικής πολιτικής της Ουάσινγκτον στην περιοχή, οι οποίοι αντιμετωπίζουν σημαντική και άμεση αντίσταση στο έδαφος στο Ιράκ, τη Συρία και την Υεμένη.
Η αναβίωση της λύσης των δύο κρατών είναι, επομένως, μια "απεγνωσμένη πράξη για να διασωθεί ένα μέρος της αξιοπιστίας ή της νομιμότητας αυτών των καθεστώτων (τόσο των αραβικών όσο και των δυτικών κυβερνήσεων)", υποστηρίζει ο Δρ Μοχάμεντ Αμπού-Νίμερ, καθηγητής και πρόεδρος της έδρας Abdulaziz Said για την ειρήνη και την επίλυση συγκρούσεων στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο στην Ουάσιγκτον.
Για δεκαετίες, οι ΗΠΑ συνθηκολογούσαν με τις ισραηλινές απαιτήσεις σχεδόν σε ό,τι ζητούσε ποτέ το Τελ Αβίβ. Τα τελευταία χρόνια, όπως το περιγράφει ο Gelvin, οι ΗΠΑ επικεντρώθηκαν κυρίως "στη δωροδοκία διαφόρων αραβικών κυβερνήσεων - των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, του Μπαχρέιν, του Μαρόκου, του Σουδάν - ώστε να εξομαλύνουν τις σχέσεις τους με το Ισραήλ" μέσω των "Συμφωνιών του Αβραάμ", οι οποίες, στην πραγματικότητα, έβγαλαν το θέμα της Παλαιστίνης από το τραπέζι".
Εν τω μεταξύ, τα αραβικά κράτη διαχειρίστηκαν τις περιφερειακές προσδοκίες συνεχίζοντας να προσφέρουν χειροκροτήματα για τα παλαιστινιακά ζητήματα, ενώ στα παρασκήνια κατέστρεφαν κάθε ευκαιρία. Με λίγους συμμάχους των αραβικών κρατών να έχουν απομείνει, οι ίδιοι οι Παλαιστίνιοι δεν είχαν κανένα χαρτί για να χρησιμοποιήσουν - μέχρι τις 7 Οκτωβρίου.
Τώρα, το Ισραήλ κάνει ό,τι μπορεί για να ακυρώσει τα κέρδη εκείνης της ημέρας. Λέει ο Ayyash:
"Ο Νετανιάχου θέλει να απαλλαγεί από κάθε προσποίηση σχετικά με την ίδρυση του παλαιστινιακού κράτους και να εκμεταλλευτεί αυτή τη στιγμή για να εγκαθιδρύσει την πλήρη ισραηλινοεβραϊκή κυριαρχία από τον ποταμό μέχρι τη θάλασσα, ενώ η κυβέρνηση Μπάιντεν προτιμά μια πιο ήρεμη προσέγγιση που προσποιείται πως νοιάζεται για τις προσδοκίες του παλαιστινιακού λαού, προκειμένου να διατηρήσει τους στενούς δεσμούς της με τα αραβικά καθεστώτα σε όλη την περιοχή".
Η λύση των δύο κρατών, σύμφωνα με τον καθηγητή Abu-Nimer, δεν είναι, επομένως, παρά ένα "φύλλο συκής" για την αναζωογόνηση της καταρρέουσας εικόνας της Δύσης και δεν πρέπει να θεωρείται σοβαρή πρωτοβουλία των ΗΠΑ. Το προτεινόμενο σχέδιο είναι "ένας σκελετός ή ένα άδειο κέλυφος που στερείται κάθε σοβαρής μορφής κυριαρχίας".
Ο Nathan Brown, Αμερικανός μελετητής του δικαίου και της πολιτικής της Μέσης Ανατολής στο Πανεπιστήμιο George Washington, συμφωνεί σε μεγάλο βαθμό:
"Δεν πρόκειται για ένα βήμα προς την κρατική οντότητα, αλλά μόνο για την αναβίωση ορισμένων διατάξεων των συμφωνιών του Όσλο. Ακόμη και στο μέγιστο, θα παράγει αυτό που θα ονομαζόταν "προτεκτοράτο" τον 19ο αιώνα, όχι κράτος".
Ένα παλαιστινιακό κράτος δεν είναι στα χαρτιά
Αν και οι ΗΠΑ και η ΕΕ θα μπορούσαν να ασκήσουν τεράστια επιρροή στο Ισραήλ για να αναβιώσει η συμφωνία του Όσλο και να επιταχυνθούν οι διατάξεις της, δεν κάνουν τίποτα τέτοιο.
Σήμερα, υπάρχει μια μοναδική ευκαιρία για τους δυτικούς συμμάχους του Τελ Αβίβ να παίξουν αυτό το χαρτί, δεδομένης της πλήρους κατάρρευσης της εικόνας του Ισραήλ παγκοσμίως και της μαζικής δημόσιας απαίτησης για την προστασία των Παλαιστινίων.
Αντ' αυτού, η κυβέρνηση Μπάιντεν πιστεύει πως μπορεί να αναστήσει την ιδέα των δύο κρατών με τη διαμεσολάβηση μιας μεγάλης περιφερειακής συμφωνίας - μιας συμφωνίας που θα προσφέρει όλα όσα θέλει το Ισραήλ, κρεμώντας την υπόσχεση ενός ατελούς παλαιστινιακού κράτους.
Ο Λευκός Οίκος πιστεύει ότι η ανταμοιβή της εξομάλυνσης των σχέσεων με τη Σαουδική Αραβία θα αντισταθμίσει για την κυβέρνηση Νετανιάχου μια ανατροπή στο ζήτημα της παλαιστινιακής κρατικής υπόστασης και της απόσυρσης από τα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη.
Ο Gelvin απορρίπτει το σχέδιο, λέγοντας ότι απλώς δεν θα λειτουργήσει σε πολλά επίπεδα. Για αρχή, "αν ο Νετανιάχου δεσμευτεί για ένα παλαιστινιακό κράτος και την αποχώρηση από τα κατεχόμενα εδάφη, η κυβέρνησή του θα καταρρεύσει και ο ίδιος θα πάει φυλακή".
Μην περιμένετε τίποτα θεαματικό ούτε από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αν και ο Ύπατος Εκπρόσωπος της ΕΕ για τις Εξωτερικές Σχέσεις Josep Borrell έχει πει πως ένα παλαιστινιακό κράτος μπορεί να χρειαστεί να επιβληθεί από το εξωτερικό χωρίς τη συμφωνία του Ισραήλ, ρεαλιστικά, το εύρος και η εμβέλεια της ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής είναι ελάχιστη ή ανύπαρκτη. Σύμφωνα με τον Γκέλβιν, "η ΕΕ δεν έχει μεγαλύτερη επιρροή έναντι του Ισραήλ από ό,τι η Κόστα Ρίκα".
Ο Αμπού-Νίμερ πιθανότατα μιλάει εκ μέρους της πλειοψηφίας των περιφερειακών παρατηρητών - οι οποίοι έχουν δει αυτό το παιχνίδι να παίζεται στο παρελθόν: αυτές οι από πάνω προς τα κάτω δυτικές συνταγές κρατικής υπόστασης δε λειτουργούν χωρίς πραγματική εμπλοκή με την πολιτική εκπροσώπηση των Παλαιστινίων - στην προκειμένη περίπτωση, της Χαμάς και άλλων παλαιστινιακών οργανώσεων αντίστασης.
Τριάντα ένα χρόνια μετά τις συμφωνίες του Όσλο που υποσχέθηκαν ένα παλαιστινιακό κράτος, το Ισραήλ καθαρίζει εθνοτικά τη Γάζα και καταπίνει τη Δυτική Όχθη και την Ανατολική Ιερουσαλήμ. Σχεδόν πέντε μήνες μετά την έναρξη της Επιχείρησης Al-Aqsa Flood, μέρος της μόχλευσης έχει επιστρέψει στα χέρια της Παλαιστινιακής Αντίστασης και είναι απίθανο να ανταλλάξουν τα κέρδη τους για ένα μη κυρίαρχο κράτος-παρεκβολή, το οποίο διπλωμάτες αποκαλούν κατ' ιδίαν "state-minus".