 |
| Photo: Public domain |
Κατά την πρόσφατη (18 έως 29 Μαρτίου) 29η σύνοδο του Συμβουλίου της Διεθνούς Αρχής για το Βυθό στο Κίνγκστοουν της Τζαμάικα, οι αντιπροσωπείες των μεγάλων υπερδυνάμεων αντάλλαξαν σκληρά λόγια, προμηνύοντας ένα νέο πεδίο αντιπαράθεσης που είναι βέβαιο ότι θα επιβαρύνει περαιτέρω τις διεθνείς σχέσεις. Αφορμή στάθηκε η απότομη ανακοίνωση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ πριν από μερικούς μήνες, σύμφωνα με την οποία οι Ηνωμένες Πολιτείες προτίθενται να επεκτείνουν τα εξωτερικά όρια της υφαλοκρηπίδας τους. Το αντικείμενο αυτής της ανακοίνωσης ήταν υπερβολικά αινιγματικό ακόμη και για τα πολιτικά οξυδερκή μέλη του κοινού για να το κατανοήσουν σωστά. Η διεθνής συμφωνία που διέπει την οριοθέτηση της δικαιοδοσίας των κυρίαρχων κρατών πέραν των πενιχρών 12 ναυτικών μιλίων αιγιαλίτιδας ζώνης και συνορεύουσας ζώνης που επιτρέπει το διεθνές εθιμικό δίκαιο, το οποίο όλοι λίγο πολύ γνωρίζουν, είναι ένα ακόμη πιο δυσνόητο θέμα. Το εν λόγω μέσο είναι η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, που υιοθετήθηκε το 1982, και η επιχειρησιακή διάταξη σε θέματα που αφορούν την κατανομή των ορίων της υφαλοκρηπίδας είναι το άρθρο 76.
Stephen Karganovic - strategic-culture.su / Παρουσίαση Freepen.gr
Αυτό που τράβηξε την προσοχή των λίγων παρατηρητών που παρακολουθούν αυτά τα περίπλοκα αλλά καθόλου ασήμαντα ζητήματα ήταν μια δήλωση του ρωσικού Υπουργείου Εξωτερικών που δήλωσε ότι "δεν αναγνωρίζει τα εξωτερικά όρια της υφαλοκρηπίδας που θα κηρυχθούν μονομερώς από τις Ηνωμένες Πολιτείες τον Δεκέμβριο του 2023 πέραν των 200 ναυτικών μιλίων από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράται το πλάτος της χωρικής θάλασσας σε επτά περιοχές του Παγκόσμιου Ωκεανού". Θέτοντας τα θεμέλια της διαφαινόμενης διαμάχης, η ρωσική πλευρά δήλωσε πως οι επιδιώξεις των Αμερικανών ομολόγων τους "δεν συνάδουν με τους κανόνες και τις διαδικασίες που ορίζει το διεθνές δίκαιο". Για όσους γνωρίζουν τις λεπτές αποχρώσεις της ρωσικής διπλωματικής ρητορικής, αρκετά ειπώθηκαν.
Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, ο κανονιστικός μηχανισμός του διεθνούς δικαίου για την προβολή και την εκδίκαση των διεκδικήσεων των εθνών-κρατών σε περιοχές της θάλασσας πέραν της παράκτιας ζώνης είναι η Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, και συγκεκριμένα το άρθρο 76. Θέτει το εννοιολογικό πλαίσιο, ορίζει τις διαδικασίες, προσδιορίζει τα μέτρα και ασχολείται με τη διευθέτηση των διαφορών. Για να είναι βιώσιμη, η διεκδίκηση ενός έθνους-κράτους για μια εκτεταμένη υφαλοκρηπίδα πρέπει να συμμορφώνεται με αυτούς τους πολύπλοκους κανονισμούς.
Η διαφωνία προκύπτει από τη δηλωμένη πρόθεση των Ηνωμένων Πολιτειών να προσαρτήσουν σχεδόν ένα εκατομμύριο επιπλέον τετραγωνικά χιλιόμετρα υφαλοκρηπίδας που συνορεύουν με την περιοχή που ήδη ελέγχουν νόμιμα και με όρους που αναγνωρίζονται από τη διεθνή κοινότητα. Αλλά αυτή είναι απλώς η τεχνική πτυχή της διαφοράς. Η γεωπολιτική της ουσία είναι η κύρια γεωγραφική κατεύθυνση αυτών των σχεδιαζόμενων αποκτήσεων, η οποία τυχαίνει να είναι προς την κατεύθυνση της Αρκτικής. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους στο ΝΑΤΟ με εδαφικά συμφέροντα στην περιοχή της Αρκτικής (Καναδάς, Νορβηγία, Δανία και Ηνωμένο Βασίλειο, για να αναφέρουμε τους σημαντικότερους) επιθυμούν φυσικά να βελτιώσουν την στρατηγική τους θέση έναντι της αρκτικής εμπορικής οδού, η οποία σταδιακά δημιουργείται από τους γεωπολιτικούς τους αντιπάλους. Η Βόρεια Θαλάσσια Οδός κατά μήκος των ρωσικών ακτών της Αρκτικής, η οποία ενεργοποιήθηκε από τη Ρωσία με τη σιωπηρή ευλογία της Κίνας, είναι μια εναλλακτική λύση σε σχέση με άλλες, πιο παραδοσιακές, νότιες εμπορικές οδούς με πολλά σημεία ασφυξίας, γεγονός που τις καθιστά βολικά ευάλωτες στις παρεμβάσεις και τον αποκλεισμό των συμμάχων του ΝΑΤΟ. Από οικονομικής και γεωπολιτικής άποψης, η αρκτική οδός, ως η συντομότερη διαδρομή που θα συνέδεε τον Ατλαντικό με τον Ειρηνικό ωκεανό, μόλις τεθεί σε πλήρη λειτουργία θα γίνει τουλάχιστον τόσο μεγάλη "πρόκληση" και τόσο μεγάλη "απειλή" και στόχος για τη συλλογική Δύση όσο θεωρήθηκε ο πετρελαιαγωγός North Stream.
Όπως σωστά επισημαίνει το Arctic Institute, μια δεξαμενή σκέψης για την πολιτική της Αρκτικής με έδρα την Ουάσιγκτον, "τα πολιτικά και στρατιωτικά συμφέροντα επαναξιολογούν την περιοχή ως περιοχή γεωπολιτικού ανταγωνισμού. Ενώ η Αρκτική παραδοσιακά χαρακτηριζόταν από συνεργασία και χαμηλές εντάσεις, αυτό αλλάζει. Μια έκθεση της αμερικανικής Υπηρεσίας Ερευνών του Κογκρέσου (CRS) για την Αρκτική σημειώνει ότι αν και εξακολουθεί να υπάρχει σημαντική συνεργασία στην περιοχή, η Αρκτική θεωρείται όλο και περισσότερο ως περιοχή γεωπολιτικού ανταγωνισμού μεταξύ των ΗΠΑ, της Κίνας και της Ρωσίας".
Το Ινστιτούτο Αρκτικής σημειώνει επίσης πως "γεωπολιτικά [η ανάπτυξη ναυτιλιακών εγκαταστάσεων κατά μήκος της βόρειας ακτής της Ρωσίας] έχει τεράστιες επιπτώσεις, καθώς φέρνει την Κίνα και τη Ρωσία πιο κοντά ως συμμάχους". Η δεξαμενή σκέψης επισημαίνει ότι "τα τελευταία χρόνια, η Ρωσία άνοιξε εκ νέου περισσότερες από 50 σοβιετικές βάσεις στην Αρκτική, παρέχοντας τόσο στον εαυτό της περισσότερα στρατηγικά λιμάνια σε όλη την περιοχή όσο και στέλνοντας ένα μήνυμα σε άλλες χώρες. Κανένα άλλο κράτος δεν έχει τόσο σταθερή παρουσία στην Αρκτική όσο η Ρωσία. Το άνοιγμα αυτών των λιμανιών, ανεξάρτητα από το πόσο πρακτικό είναι, στέλνει το μήνυμα πως η Ρωσία θέλει να διατηρήσει αυτό που θεωρεί ως ιστορική κυριαρχία στην περιοχή".
Η ανάλυση συνεχίζει: "Από την αμερικανική οπτική γωνία, μια ρωσο-κινεζική συμμαχία είναι ανησυχητική, αφού αυξάνει την πιθανότητα κινεζικής επιρροής στην Αρκτική, καθώς επίσης φέρνει κοντά δύο χώρες που και οι δύο έχουν κακές σχέσεις με τις ΗΠΑ.
Δεν υπάρχει καμία αμφισβήτηση της συνολικής εκτίμησης του Ινστιτούτου. Η διεκδίκηση των διεκδικήσεων της διευρυμένης υφαλοκρηπίδας, σε διάφορες περιοχές, αλλά κυρίως στην κατεύθυνση της Αρκτικής, αποτελεί απόδειξη του "άγχους" που αναφέρεται στην ανάλυση του Ινστιτούτου.
Ενώ αθώοι επίσημοι σκοποί, όπως η "διατήρηση, διαχείριση και χρήση των έμβιων και μη έμβιων πόρων" και η "ρύθμιση της θαλάσσιας επιστημονικής έρευνας", αποτελούν μια εύλογη λογική για την επέκταση της υφαλοκρηπίδας (βλ. ενότητα Δικαιώματα υφαλοκρηπίδας, εδώ), είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι ένας σοβαρός γεωπολιτικός παράγοντας θα έμπαινε στον κόπο να κινήσει μια διαδικασία επέκτασης της υφαλοκρηπίδας από καλοπροαίρετη ανησυχία για τη βιωσιμότητα της θαλάσσιας ζωής, των κοραλλιών και των καβουριών.
Επομένως, η ρεαλιστική λύση σε αυτό το παζλ βρίσκεται αλλού, όχι στον πυθμένα των ωκεανών αλλά στη γεωπολιτική σκακιέρα. Συσσωρευτικά, αλτρουιστικά συγκαλυμμένα, δημιουργούνται οι βάσεις για το άνοιγμα στην Αρκτική ενός νέου σημαντικού μετώπου του Ψυχρού Πολέμου 2.0 και για μια σειρά από κινήσεις και ελιγμούς αποκλεισμού που θα ακολουθήσουν σε όλο το πλάτος του.