 |
| pixabay / moerschy |
Αν υπάρχει ένα "όπλο του Τσέχωφ" στη συνεχιζόμενη σύγκρουση Ρωσίας-Ουκρανίας, αυτό αποτελείται από περιουσιακά στοιχεία κεντρικών τραπεζών αξίας περίπου 380 δισεκατομμυρίων δολαρίων που βρίσκονται στα ταμεία των ΗΠΑ και (περισσότερο) των στενών συμμάχων τους.
Ryan Martínez Mitchell - responsiblestatecraft.org / Παρουσίαση Freepen.gr
Παγωμένα στην αρχή της εισβολής της Μόσχας, τα χρήματα αποτελούν ταυτόχρονα το αντικείμενο των ισχυρότερων κυρώσεων που έχουν ληφθεί μέχρι σήμερα εναντίον ενός κράτους εκτός καθεστώτος που έχει εγκριθεί από τον ΟΗΕ και, ταυτόχρονα, τον πιθανό στόχο για ακόμη πιο δραματικά περαιτέρω κλιμακωτά μέτρα.
Το ερώτημα αυτή τη στιγμή είναι αν τα κράτη της G7 θα κάνουν την κρίσιμη μετάβαση από το "πάγωμα" στην "κατάσχεση" - δηλαδή, θα ρευστοποιήσουν τα κεφάλαια και στη συνέχεια θα τα ανακατανείμουν για να βοηθήσουν την Ουκρανία. Το ζήτημα έχει αποκτήσει επείγοντα χαρακτήρα εν μέσω της εξασθενημένης υποστήριξης στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη για τη συνέχιση της δαπάνης κεφαλαίων για την ενίσχυση της προβληματικής άμυνας της Ουκρανίας.
Στο εσωτερικό των ΗΠΑ, ο διακομματικός νόμος REPO Act που εγκρίθηκε από την Επιτροπή Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας θα εξουσιοδοτούσε τον Πρόεδρο να "κατάσχει ... ρωσικά κρατικά περιουσιακά στοιχεία" και στη συνέχεια να τα καταθέσει σε ένα "Ταμείο Στήριξης της Ουκρανίας" που θα βοηθούσε στην ανοικοδόμηση, την ανάκαμψη και την "ευημερία του ουκρανικού λαού". Αυτοί οι στόχοι, αν και αόριστοι, δεν είναι σχεδόν αδιάβλητοι. Αλλά η χρήση κατασχεμένων κρατικών περιουσιακών στοιχείων για την προώθησή τους είναι, ως θέμα δικαίου, αδοκίμαστη και προβληματική.
Εν τω μεταξύ, ως θέμα οικονομικής κρατικής στρατηγικής, είναι ακόμη πιο ακατάλληλο, για διάφορους λόγους. Σε αυτούς περιλαμβάνεται ο σημαντικός κίνδυνος αποξένωσης των συμμάχων, περαιτέρω απαξίωσης της "δύναμης του δολαρίου" των ΗΠΑ, ενίσχυσης του κύρους της Κίνας και των δικών της στόχων "γιουανοποίησης", και διακινδύνευσης των περιουσιακών στοιχείων των ΗΠΑ στο εξωτερικό.
Διαπερνώντας το πέπλο της κυριαρχίας
Οι νομικές αντιρρήσεις είναι αρκετά απλές για να συνοψιστούν. Ο κανόνας της κυριαρχικής ασυλίας είναι ένα από τα πιο καθιερωμένα έθιμα του διεθνούς δικαίου. Στα μάτια πολλών εμπειρογνωμόνων, είναι ακριβώς η σταθερότητα αυτής της θεμελιώδους αρχής που επέτρεψε να γίνουν αξιόπιστες οι εξαιρέσεις, όπως οι δίκες για εμπορικές διαφορές στις οποίες εμπλέκονται κράτη.
Ο κανόνας αυτός αντικατοπτρίζεται στο δίκαιο των χωρών σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένου του νόμου περί ασυλιών ξένων κρατών των ΗΠΑ. Η Κίνα, κυρίως, μόλις από φέτος εφάρμοσε τελικά νομοθεσία για την ασυλία που διαχωρίζει σαφώς το εμπόριο από τα κρατικά θέματα, θέτοντας τις ξένες επιχειρήσεις και τους επενδυτές σε ισότιμη βάση ως διαδίκους - κάτι που θα πρέπει να θεωρηθεί ως νίκη για τα συμφέροντα των ΗΠΑ στην αγορά τους.
Παρά την αδιαμφισβήτητη εφαρμογή της ασυλίας στις κεντρικές τράπεζες, οι υποστηρικτές της κατάσχεσης περιουσιακών στοιχείων έχουν επισημάνει το έθιμο των "αντιμέτρων" για να δικαιολογήσουν το σχέδιό τους. Πρόκειται για παράνομες πράξεις που λαμβάνονται από κράτη τα οποία έχουν υποστεί ζημία από προηγούμενο σφάλμα άλλου κράτους, και αποσκοπούν μόνο στο να παρακινήσουν το τελευταίο να σταματήσει την κακή του συμπεριφορά. Συνήθως, μόνο ένα άμεσα θιγόμενο μέρος (εδώ, η Ουκρανία) μπορεί να προβεί σε τέτοιες ενέργειες, αλλά τα αναδυόμενα επιχειρήματα για "συλλογικά αντίμετρα" θα επέκτειναν το πεδίο των αντιποίνων για ορισμένα βασικά αδικήματα ώστε να περιλαμβάνει οποιοδήποτε κράτος της παγκόσμιας κοινότητας.
Οι ειδικοί που επικρίνουν την κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων έχουν επισημάνει, ωστόσο, πως λείπει η δογματική υποστήριξη. Όπως συνοψίζει σωστά η Ingrid (Wuerth) Brunk της Νομικής Σχολής του Vanderbilt: "Υπάρχει ελάχιστη ή καθόλου κρατική πρακτική σχετικά με τα αντίμετρα για τις αποζημιώσεις ... Υπάρχει ελάχιστη πρακτική για τα αντίμετρα τρίτων, ελάχιστη ή καθόλου πρακτική για τα αντίμετρα που χρησιμοποιούνται για την άρνηση της ασυλίας και καμία πρακτική που να παρέχει σαφή υποστήριξη για την άρνηση της ασυλίας της κεντρικής τράπεζας ως αντίμετρου".
Εν τω μεταξύ, δεδομένου ότι τα περισσότερα από τα κεφάλαια βρίσκονται σήμερα σε ειδικούς λογαριασμούς στην εταιρεία χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών Euroclear, οι όποιες επιπτώσεις δε θα βαρύνουν πρωτίστως την Ουάσινγκτον, αλλά τους Ευρωπαίους συμμάχους της. Το γεγονός αυτό έχει προκαλέσει σημαντικές αντιδράσεις στην πρωτοβουλία μεταξύ των Ευρωπαίων πολιτικών, παρά την προθυμία τους να συμμετάσχουν σε προηγούμενους γύρους κυρώσεων. Άλλωστε, οι ηγέτες της Ευρώπης, στην πραγματικότητα, ανατίθενται στην εκτέλεση μιας πολιτικής οικονομικού πολέμου, το κόστος της οποίας θα πρέπει να επωμιστούν μαζί με τους στόχους αυτής της πολιτικής.
Πρώτα απ' όλα, το προηγούμενο μιας γεωπολιτικά υποκινούμενης δήμευσης θα μπορούσε να απειλήσει τη δύσκολα κερδισμένη θέση του ευρώ ως το δεύτερο αποθεματικό νόμισμα στον κόσμο. Η ελκυστικότητα του ευρώ έχει βασιστεί σε πολλά συστατικά, προφανώς συμπεριλαμβανομένης της οικονομικής παραγωγικότητας, της σταθερότητας και της αναπτυξιακής δυναμικής της Ευρώπης- ωστόσο, η προφανής ασφάλεια που προσφέρει στους κατόχους περιουσιακών στοιχείων σε σύγκριση με το πιο εξονυχιστικά οπλοποιημένο χρηματοπιστωτικό σύστημα των ΗΠΑ αποτελεί επίσης βασικό παράγοντα. Και έπειτα υπάρχει, φυσικά, η σχετικά πολύ μεγαλύτερη ευπάθεια των ευρωπαϊκών κρατών σε σχέση με την Ουάσινγκτον σε περίπτωση οποιασδήποτε κλιμάκωσης της ευρύτερης σύγκρουσης ΝΑΤΟ-Ρωσίας.
Είναι κατανοητό γιατί η ΕΕ έχει μέχρι στιγμής αρνηθεί να συμφωνήσει σε ένα σχέδιο άμεσης δήμευσης των ρωσικών κεφαλαίων. Αντ' αυτού, έχει αρχίσει να εφαρμόζει μια πολύ πιο μετριοπαθή προσέγγιση της ανακατανομής στο Κίεβο των σημαντικών πληρωμών τόκων που προκύπτουν από τα δεσμευμένα περιουσιακά στοιχεία. Ωστόσο, η G7 πρόκειται να συζητήσει την πρόταση για κατάσχεση στην επόμενη σύνοδό της. Η κυβέρνηση Μπάιντεν, μαζί με τον Καναδά και την Ιαπωνία, παραμένουν ισχυροί υποστηρικτές αυτής της ιδέας.
Ένας οικονομικός συνασπισμός των προθύμων;
Οι συζητήσεις εντείνονται. Για παράδειγμα, όταν οι Ελβετοί νομοθέτες συζήτησαν την εμπλοκή στις αποζημιώσεις αυτόν τον μήνα, οι προτάσεις εγκρίθηκαν στη Γερουσία με 21 ψήφους έναντι 19, με τρεις αποχές. Ορισμένοι γερουσιαστές ανησυχούσαν για την "αποδυνάμωση" της προστασίας του διεθνούς δικαίου, η οποία "υπάρχει για να προστατεύει τα μικρά κράτη". Αυτές οι επιφυλάξεις εξακολουθούν να είναι ευρύτερα μοιρασμένες πέρα από την Ευρώπη, φυσικά, καθώς μεγάλα τμήματα του Παγκόσμιου Νότου γνωρίζουν ακριβώς πόσο ευάλωτα μπορούν ήδη να είναι στις δυτικές κυρώσεις. Μια αμφίβολη νέα πρακτική δήμευσης περιουσιακών στοιχείων θα έκανε την ισχύ του δολαρίου των ΗΠΑ, που αποτελεί ήδη αντικείμενο ευρείας δυσαρέσκειας, ακόμη πιο δυσάρεστη.
Εάν η οικονομική επίθεση της G7 προκαλέσει τόσο μεγάλη αντίδραση όσο φαίνεται ότι είναι έτοιμη να προκαλέσει, θα μπορούσε η Κίνα να επωφεληθεί; Σίγουρα, το Πεκίνο είναι πιθανό να αποκομίσει διπλωματικά οφέλη από την αντίληψη πως ο δυτικός οικονομικός πόλεμος έχει γίνει υπερβολικά ακραίος. Το κομματικό κέντρο του Σι Τζινπίνγκ έχει δώσει έμφαση στην παρουσίαση της Κίνας ως νομοταγούς παγκόσμιας δύναμης, ιδίως αγκαλιάζοντας τους θεσμούς του ΟΗΕ (όπου, φυσικά, ασκεί μεγάλη επιρροή με μικρό κόστος). Η αντίθεση με μια G7 που ελιχθεί γύρω από τα Ηνωμένα Έθνη σε κάθε στροφή προκαλεί ισχυρή εντύπωση στον Παγκόσμιο Νότο.
Ένα ξεχωριστό ερώτημα είναι κατά πόσον το όραμα της Κίνας για έναν "απο-δολαριοποιημένο" κόσμο θα μπορούσε να λάβει ώθηση από τις δυτικές προσπάθειες δήμευσης. Σίγουρα, το Πεκίνο επιδιώκει εδώ και καιρό να αυξήσει το μερίδιο του γιουάν στα παγκόσμια συναλλαγματικά αποθέματα και στη διασυνοριακή χρήση και έχει σημειώσει κάποια πρόσφατη πρόοδο. Το RMB θα γινόταν πράγματι πιο ελκυστικό καθώς οι λογαριασμοί σε δολάρια και ευρώ άρχισαν να φαίνονται όλο και πιο ευάλωτοι σε κατασχέσεις.
Αλλά έχει πολύ δρόμο να διανύσει. Επί του παρόντος, το γουάν είναι μόνο το πέμπτο παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα, εξακολουθώντας να υπολείπεται οριακά του γεν και της λίρας. Περιορίζεται επίσης από τα εγχώρια οικονομικά ζητήματα και, κυρίως, από τους αυστηρούς ελέγχους κεφαλαίων της Κίνας και τις έντονα διαχειριζόμενες συναλλαγματικές ισοτιμίες. Όπως το διατύπωσε ένα πρόσφατο άρθρο που παρήχθη για ένα ερευνητικό πρόγραμμα του Υπουργείου Παιδείας της ΛΔΚ, δεδομένων όλων των σημερινών εμποδίων στη διεθνή χρήση του RMB, ακόμη και για την ίδια τη Ρωσία, "η απο-δολαριοποίηση δεν μπορεί να είναι μια πλήρης renminbization".
Παρόλα αυτά, η εντατικοποίηση της οπλοποίησης των δυτικών νομισμάτων θα μπορούσε πράγματι να ενισχύσει τις προσπάθειες της Κίνας για το γουάν και, το σημαντικότερο, να δώσει σημαντική ώθηση στα σχέδια για ένα αποθεματικό νόμισμα του καλαθιού των BRICS. Η κίνηση αυτή θα βελτίωνε ταυτόχρονα τη φήμη του Πεκίνου ως φαινομενικά πιο υπεύθυνου παράγοντα σε σχέση με τα ξένα περιουσιακά στοιχεία, ενώ παράλληλα θα του έδινε στρεβλά κίνητρα να πειραματιστεί περαιτέρω με το δικό του εκκολαπτόμενο μονομερές καθεστώς κυρώσεων.
Μια ελεγχόμενη διαδικασία απο-δολαριοποίησης με τη συμμετοχή όλων των μπλοκ θα μπορούσε να είναι καλό πράγμα, αλλά μια χαοτική μετάβαση που θα πυροδοτηθεί από την ύβρη της Δύσης και θα προκαλέσει παρόμοια εγχειρήματα από τους αντιπάλους των μεγάλων δυνάμεων, δε θα ήταν. Όπως ο "συνασπισμός των προθύμων" που υποστήριξε τον παράνομο πόλεμο στο Ιράκ το 2003, συμβάλλοντας αναμφισβήτητα στην εξομάλυνση συμπεριφορών όπως αυτές της Ρωσίας σήμερα, έτσι και ο συνασπισμός που ευθυγραμμίζεται τώρα για έναν συνεχώς κλιμακούμενο οικονομικό πόλεμο μπορεί τελικά να αποδυναμώσει την προστασία του διεθνούς δικαίου για όλους, όχι μόνο για τους επιδιωκόμενους στόχους τους. Είναι καιρός να παγώσει η μετάβαση στην κατάσχεση.