Την περασμένη εβδομάδα, η Ruth Maclean, γράφοντας για τους New York Times, αναφέρθηκε στο πώς η δημοκρατία παραπαίει στις πρώην γαλλικές αποικίες στην Αφρική - αυτό όμως είναι μόνο ένα μέρος της ιστορίας. Μπορεί κανείς να θυμηθεί πως στις 2 Ιανουαρίου 2024, δύο εβδομάδες μετά το πραξικόπημα της αφρικανικής χώρας, το Παρίσι ανακοίνωσε ότι έκλεισε την πρεσβεία του στο Νίγηρα "μέχρι νεωτέρας". Η νέα στρατιωτική ηγεσία του Νίγηρα στην πραγματικότητα απέλασε τους Γάλλους, αφού εκδίωξε και συνέλαβε κατ' οίκον τον πρώην ηγέτη Μοχάμεντ Μπαζούμ (στις 26 Ιουλίου 2023). Πέντε στρατιωτικές συμφωνίες με τη Γαλλία ανακλήθηκαν από την στρατιωτική κυβέρνηση τον Αύγουστο του περασμένου έτους και το τελευταίο απόσπασμα από τους 1.500 στρατιώτες που είχε αναπτύξει το Παρίσι στο Νίγηρα αποχώρησε το Δεκέμβριο. Αυτό έβαλε τέλος σε μια δεκαετία γαλλικών αποστολών κατά του τζιχαντισμού στην περιοχή Σαχέλ της Δυτικής Αφρικής. Τα γαλλικά στρατεύματα εγκατέλειψαν επίσης το Μάλι και την Μπουρκίνα Φάσο, σε αυτό που έχει περιγραφεί ως "φαινόμενο ντόμινο".
Uriel Araujo, ερευνητής με έμφαση στις διεθνείς και εθνοτικές συγκρούσεις
Της καταστροφής του Νίγηρα (από τη γαλλική οπτική γωνία) προηγήθηκε πράγματι η καταστροφή του Μάλι - για να μην αναφέρουμε το Τσαντ. Εκτός από τα τοπικά πραξικοπήματα και τις αλλαγές στην εξωτερική πολιτική, υπάρχει και μια αλλαγή στο πολιτικό και συναισθηματικό κλίμα. Μπορεί ο Μακρόν, όπως και άλλοι Γάλλοι ηγέτες, να μιλούν για μια "communauté de destin" ή για ένα κοινό πεπρωμένο στην Αφρική, ειδικά στη λεγόμενη ζώνη του φράγκου, αλλά οι Αφρικανοί ηγέτες και η κοινή γνώμη ακούνε όλο και περισσότερο "νεοαποικιοκρατία" αντί γι' αυτό.
Η γαλλική νεοαποικιακή κυριαρχία σε μέρος της Αφρικής υλοποιείται στην πραγματικότητα με πολλές μορφές, οι οποίες περιλαμβάνουν στρατιωτική παρουσία, αλλά και νομισματικούς θεσμούς. Όλα αυτά τίθενται υπό αμφισβήτηση.
Πάρτε για παράδειγμα τα εύστοχα σχόλια της πρωθυπουργού της Ιταλίας Giorgina Meloni σε ένα βίντεο του 2019 (το οποίο επανεμφανίστηκε το 2022). Στην καταγεγραμμένη ομιλία της, η οποία προκάλεσε αρκετή φασαρία, η Meloni εξέθεσε τη νεοαποικιακή λαβή της Γαλλίας σε 14 πρώην αποικίες στη Δυτική και Κεντρική Αφρική, οι οποίες εξακολουθούν να χρησιμοποιούν το CFA Franc, ένα αποικιακό νόμισμα που εκδίδεται από το Παρίσι, σημαίνει "Communauté Financière Africaine" (γαλλικά για την "Αφρικανική Οικονομική Κοινότητα"). Οι παρατηρήσεις της θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη.
Για να είμαστε πιο ακριβείς, υπάρχουν δύο νομίσματα που και τα δύο ονομάζονται σήμερα "CFA Franc": το ένα είναι το φράγκο CFA της Δυτικής Αφρικής και το άλλο είναι το φράγκο CFA της Κεντρικής Αφρικής. Το πρώτο χρησιμοποιείται από τα κράτη της Δυτικής Αφρικής Νίγηρας, Μάλι, Σενεγάλη, Μπενίν, Μπουρκίνα Φάσο, Ακτή Ελεφαντοστού, Γουινέα-Μπισάου και Τόγκο. Όλες αυτές οι χώρες αποτελούν μέρος της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης της Δυτικής Αφρικής (UEMOA) και το δυτικοαφρικανικό φράγκο CFA εκδίδεται στην πραγματικότητα από την Κεντρική Τράπεζα των κρατών της Δυτικής Αφρικής (BCEAO), που βρίσκεται στο Ντακάρ (Σενεγάλη). Τα ίδια τα χαρτονομίσματα του φράγκου CFA, ωστόσο, από τη δημιουργία του νομίσματος το 1945, παράγονται από την Τράπεζα της Γαλλίας στο Chamalières. Το νόμισμα εισήχθη από τις γαλλικές αποικιακές αρχές, αντικαθιστώντας το προηγούμενο γαλλικό φράγκο Δυτικής Αφρικής.
Το φράγκο CFA της Κεντρικής Αφρικής με τη σειρά του (τα χαρτονομίσματα του οποίου παράγονται επίσης από την Τράπεζα της Γαλλίας από την εποχή της αποικιοκρατίας) είναι το νόμισμα της Δημοκρατίας του Κονγκό, του Καμερούν, της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας, του Τσαντ, της Ισημερινής Γουινέας και της Γκαμπόν.
Αυτή η νομισματική κατάσταση έχει γίνει στόχος πολλών αφρικανικών επικρίσεων και οργισμένων διαμαρτυριών τα τελευταία χρόνια. Μεταξύ άλλων, και με τα δύο νομίσματα CFA, οι κεντρικές τράπεζες όλων των εμπλεκόμενων αφρικανικών εθνών πρέπει να διατηρούν τουλάχιστον το 50% των ξένων περιουσιακών τους στοιχείων στο γαλλικό υπουργείο Οικονομικών, το οποίο υποτίθεται πως διατηρεί το νόμισμα σταθερό, με κόστος τον περιορισμό της οικονομικής ανεξαρτησίας αυτών των εθνών.
Η σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία επηρέασε κυρίως τις οικονομίες της Κεντρικής Αφρικής, λόγω των υψηλών επιπέδων υπερβάλλουσας ρευστότητας (από τα έσοδα από το πετρέλαιο) - αλλά και τις οικονομίες της Δυτικής Αφρικής, οι οποίες υποφέρουν από εξωτερικούς κραδασμούς, σύμφωνα με τον Landry Signé, ανώτερο συνεργάτη του Προγράμματος Παγκόσμιας Οικονομίας και Ανάπτυξης και της Πρωτοβουλίας για την Ανάπτυξη της Αφρικής στο Ινστιτούτο Brookings. Ο Signé υποστηρίζει ότι η ζώνη του φράγκου CFA έχει επιφέρει έντονη ευπάθεια σε τέτοιου είδους εξωτερικά σοκ, έχει περιορίσει το ενδοπεριφερειακό εμπόριο στην Κεντρική Αφρική, έχει περιορίσει τη βιομηχανική βάση και έχει καταστήσει τις χώρες σε μεγάλο βαθμό εξαρτημένες από την παραγωγή περιορισμένου αριθμού πρωτογενών προϊόντων προς εξαγωγή. Ακούγεται αρκετά αποικιοκρατικό, έτσι δεν είναι;
Δεν είναι περίεργο που η ευρύτερη Οικονομική Κοινότητα των Δυτικοαφρικανικών Κρατών (ECOWAS), στην οποία συμμετέχουν και τα μέλη της UEMOA, σχεδιάζει να εισαγάγει το δικό της κοινό νόμισμα για τα μέλη της μέχρι το 2027.
Το Παρίσι εμπλέκεται σήμερα σε έναν ανταγωνισμό με τη Μόσχα στην Αφρική, για την παροχή βοήθειας σε θέματα ασφάλειας και καταπολέμησης της τρομοκρατίας. Αυτό μπορεί να φανεί και στην κρίση της Λιβύης, η οποία αποτέλεσε ένα σημαντικό πλήγμα για τη Γαλλία και μια πραγματική εξέλιξη "τέλος εποχής". Το πρόβλημα, για το Παρίσι, είναι πως τα αντι-γαλλικά αισθήματα αυξάνονται στην αφρικανική ήπειρο (από το Σαχέλ μέχρι την Κεντρική Αφρική και τη Δυτική Αφρική), με πολιτικές επιπτώσεις, ενώ τα φιλορωσικά αισθήματα κάθε άλλο παρά καινούργια είναι στην περιοχή: από την πρώιμη περίοδο της αποαποικιοποίησης, τη δεκαετία του 1950, η Σοβιετική Ένωση υποστήριξε ένα μεγάλο μέρος των αφρικανικών αγώνων ανεξαρτησίας.
Uriel Araujo, ερευνητής με έμφαση στις διεθνείς και εθνοτικές συγκρούσεις
Της καταστροφής του Νίγηρα (από τη γαλλική οπτική γωνία) προηγήθηκε πράγματι η καταστροφή του Μάλι - για να μην αναφέρουμε το Τσαντ. Εκτός από τα τοπικά πραξικοπήματα και τις αλλαγές στην εξωτερική πολιτική, υπάρχει και μια αλλαγή στο πολιτικό και συναισθηματικό κλίμα. Μπορεί ο Μακρόν, όπως και άλλοι Γάλλοι ηγέτες, να μιλούν για μια "communauté de destin" ή για ένα κοινό πεπρωμένο στην Αφρική, ειδικά στη λεγόμενη ζώνη του φράγκου, αλλά οι Αφρικανοί ηγέτες και η κοινή γνώμη ακούνε όλο και περισσότερο "νεοαποικιοκρατία" αντί γι' αυτό.
Η γαλλική νεοαποικιακή κυριαρχία σε μέρος της Αφρικής υλοποιείται στην πραγματικότητα με πολλές μορφές, οι οποίες περιλαμβάνουν στρατιωτική παρουσία, αλλά και νομισματικούς θεσμούς. Όλα αυτά τίθενται υπό αμφισβήτηση.
Πάρτε για παράδειγμα τα εύστοχα σχόλια της πρωθυπουργού της Ιταλίας Giorgina Meloni σε ένα βίντεο του 2019 (το οποίο επανεμφανίστηκε το 2022). Στην καταγεγραμμένη ομιλία της, η οποία προκάλεσε αρκετή φασαρία, η Meloni εξέθεσε τη νεοαποικιακή λαβή της Γαλλίας σε 14 πρώην αποικίες στη Δυτική και Κεντρική Αφρική, οι οποίες εξακολουθούν να χρησιμοποιούν το CFA Franc, ένα αποικιακό νόμισμα που εκδίδεται από το Παρίσι, σημαίνει "Communauté Financière Africaine" (γαλλικά για την "Αφρικανική Οικονομική Κοινότητα"). Οι παρατηρήσεις της θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη.
Για να είμαστε πιο ακριβείς, υπάρχουν δύο νομίσματα που και τα δύο ονομάζονται σήμερα "CFA Franc": το ένα είναι το φράγκο CFA της Δυτικής Αφρικής και το άλλο είναι το φράγκο CFA της Κεντρικής Αφρικής. Το πρώτο χρησιμοποιείται από τα κράτη της Δυτικής Αφρικής Νίγηρας, Μάλι, Σενεγάλη, Μπενίν, Μπουρκίνα Φάσο, Ακτή Ελεφαντοστού, Γουινέα-Μπισάου και Τόγκο. Όλες αυτές οι χώρες αποτελούν μέρος της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης της Δυτικής Αφρικής (UEMOA) και το δυτικοαφρικανικό φράγκο CFA εκδίδεται στην πραγματικότητα από την Κεντρική Τράπεζα των κρατών της Δυτικής Αφρικής (BCEAO), που βρίσκεται στο Ντακάρ (Σενεγάλη). Τα ίδια τα χαρτονομίσματα του φράγκου CFA, ωστόσο, από τη δημιουργία του νομίσματος το 1945, παράγονται από την Τράπεζα της Γαλλίας στο Chamalières. Το νόμισμα εισήχθη από τις γαλλικές αποικιακές αρχές, αντικαθιστώντας το προηγούμενο γαλλικό φράγκο Δυτικής Αφρικής.
Το φράγκο CFA της Κεντρικής Αφρικής με τη σειρά του (τα χαρτονομίσματα του οποίου παράγονται επίσης από την Τράπεζα της Γαλλίας από την εποχή της αποικιοκρατίας) είναι το νόμισμα της Δημοκρατίας του Κονγκό, του Καμερούν, της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας, του Τσαντ, της Ισημερινής Γουινέας και της Γκαμπόν.
Αυτή η νομισματική κατάσταση έχει γίνει στόχος πολλών αφρικανικών επικρίσεων και οργισμένων διαμαρτυριών τα τελευταία χρόνια. Μεταξύ άλλων, και με τα δύο νομίσματα CFA, οι κεντρικές τράπεζες όλων των εμπλεκόμενων αφρικανικών εθνών πρέπει να διατηρούν τουλάχιστον το 50% των ξένων περιουσιακών τους στοιχείων στο γαλλικό υπουργείο Οικονομικών, το οποίο υποτίθεται πως διατηρεί το νόμισμα σταθερό, με κόστος τον περιορισμό της οικονομικής ανεξαρτησίας αυτών των εθνών.
Η σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία επηρέασε κυρίως τις οικονομίες της Κεντρικής Αφρικής, λόγω των υψηλών επιπέδων υπερβάλλουσας ρευστότητας (από τα έσοδα από το πετρέλαιο) - αλλά και τις οικονομίες της Δυτικής Αφρικής, οι οποίες υποφέρουν από εξωτερικούς κραδασμούς, σύμφωνα με τον Landry Signé, ανώτερο συνεργάτη του Προγράμματος Παγκόσμιας Οικονομίας και Ανάπτυξης και της Πρωτοβουλίας για την Ανάπτυξη της Αφρικής στο Ινστιτούτο Brookings. Ο Signé υποστηρίζει ότι η ζώνη του φράγκου CFA έχει επιφέρει έντονη ευπάθεια σε τέτοιου είδους εξωτερικά σοκ, έχει περιορίσει το ενδοπεριφερειακό εμπόριο στην Κεντρική Αφρική, έχει περιορίσει τη βιομηχανική βάση και έχει καταστήσει τις χώρες σε μεγάλο βαθμό εξαρτημένες από την παραγωγή περιορισμένου αριθμού πρωτογενών προϊόντων προς εξαγωγή. Ακούγεται αρκετά αποικιοκρατικό, έτσι δεν είναι;
Δεν είναι περίεργο που η ευρύτερη Οικονομική Κοινότητα των Δυτικοαφρικανικών Κρατών (ECOWAS), στην οποία συμμετέχουν και τα μέλη της UEMOA, σχεδιάζει να εισαγάγει το δικό της κοινό νόμισμα για τα μέλη της μέχρι το 2027.
Το Παρίσι εμπλέκεται σήμερα σε έναν ανταγωνισμό με τη Μόσχα στην Αφρική, για την παροχή βοήθειας σε θέματα ασφάλειας και καταπολέμησης της τρομοκρατίας. Αυτό μπορεί να φανεί και στην κρίση της Λιβύης, η οποία αποτέλεσε ένα σημαντικό πλήγμα για τη Γαλλία και μια πραγματική εξέλιξη "τέλος εποχής". Το πρόβλημα, για το Παρίσι, είναι πως τα αντι-γαλλικά αισθήματα αυξάνονται στην αφρικανική ήπειρο (από το Σαχέλ μέχρι την Κεντρική Αφρική και τη Δυτική Αφρική), με πολιτικές επιπτώσεις, ενώ τα φιλορωσικά αισθήματα κάθε άλλο παρά καινούργια είναι στην περιοχή: από την πρώιμη περίοδο της αποαποικιοποίησης, τη δεκαετία του 1950, η Σοβιετική Ένωση υποστήριξε ένα μεγάλο μέρος των αφρικανικών αγώνων ανεξαρτησίας.
Η πρόσφατη ξαφνική "σκληρότερη" στάση του Μακρόν έναντι της Ρωσίας, η οποία στην πραγματικότητα άρχισε να διαμορφώνεται σταδιακά πέρυσι, έχει επίσης να κάνει σε μεγάλο βαθμό με την προσπάθεια του Παρισιού να επιδείξει ισχύ (δηλαδή μεγαλύτερη αυτονομία από την Ουάσιγκτον) και να "σφίξει τους μύες", προετοιμάζοντας το σενάριο μιας προεδρίας Τραμπ. Δε θα πρέπει να περιμένει κανείς πολλά από τον υποτιθέμενο απομονωτισμό του Τραμπ - ο κάθε Αμερικανός πρόεδρος μπορεί να κάνει μόνο τόσα πολλά όταν πρόκειται να αντιμετωπίσει το αμερικανικό σύστημα "διπλής κυβέρνησης". Ομοίως, δεν θα πρέπει να ποντάρει κανείς στο φλερτ του Παρισιού (ή του Βερολίνου, για την ακρίβεια) με τη "στρατηγική αυτονομία". Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένης και της Γαλλίας, είναι υπερβολικά συνυφασμένες με τις δομές του ΝΑΤΟ για να προχωρήσουν πολύ μακριά από αυτή την άποψη - και το Παρίσι αντιμετωπίζει τώρα τη δική του γεωπολιτική κρίση στην Αφρική και στο εξωτερικό. Είναι πολύ πιθανό η Ουάσινγκτον να αισθανθεί την ανάγκη να εμπλακεί όλο και περισσότερο στην Αφρική σε κάθε περίπτωση, με την αναδιάταξη των αμερικανικών δυνάμεων στη Σομαλία από τον Μπάιντεν να είναι ίσως απλώς μια προθέρμανση - παρά την αποτυχία της.
* Σε συνεργασία infobrics.org με τη Freepen.gr / Απόδοση στα ελληνικά Freepen.gr