Dr. Vladislav B. Sotirovic
Οι άνθρωποι και η γη
Από την εποχή του Διαφωτισμού, ακολουθούμενου από τον Ρομαντισμό, στη Δυτική Ευρώπη αναδύθηκε μια νέα τάση ομαδικού προσδιορισμού των ανθρώπων ως εθνοτικών ή εθνοπολιτισμικών εθνών, διαφορετική από τις προηγούμενες φεουδαρχικές τάσεις του Μεσαίωνα που βασίζονταν στη θρησκεία, τα κρατικά σύνορα ή την ένταξη σε κοινωνικά στρώματα [i]. Με την πάροδο του χρόνου, μια νέα τάση ταύτισης των ανθρώπων ως προϊόν του καπιταλιστικού συστήματος παραγωγής και της κοινωνικής τάξης εφαρμόστηκε σε ολόκληρο τον πλανήτη ακολουθώντας τη διαδικασία της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης [ii]. Ως άμεση συνέπεια αυτής της ανάπτυξης των ομαδικών ταυτοτήτων, τα νεοφανή έθνη, ιδίως στις περιοχές υπό αποικιακή ξένη κυριαρχία, άρχισαν να διεκδικούν τα εθνικά τους δικαιώματα, αλλά μεταξύ αυτών, το σημαντικότερο αίτημα ήταν το δικαίωμα αυτοδιοίκησης σε ένα δικό τους έθνος-κράτος. Με άλλα λόγια, οι εθνοτικές ή εθνοθρησκευτικές ομάδες υπό ξένη καταπίεση απαίτησαν τα δικαιώματα αυτοδιάθεσης και πολιτικής κυριαρχίας [iii].
Από το 1900 περίπου, τόσο οι Εβραίοι όσο και οι Άραβες-Παλαιστίνιοι ενεπλάκησαν στη διαδικασία ανάπτυξης εθνοεθνικής συνείδησης και κινητοποίησης των εθνών τους για την επίτευξη εθνικοπολιτικών στόχων. Ωστόσο, μία από τις κεντρικές διαφορές μεταξύ τους όσον αφορά τη δημιουργία ενός δικού τους έθνους-κράτους ήταν ότι οι Εβραίοι ήταν διασκορπισμένοι σε όλο τον κόσμο (διασπορά) από την πτώση της Ιερουσαλήμ και της Ιουδαίας τον 1ο αιώνα μ.Χ., ενώ, αντίθετα, οι Παλαιστίνιοι ήταν συγκεντρωμένοι σε ένα μέρος - την Παλαιστίνη. Από τα τέλη του 19ου αιώνα, ένα νεοσύστατο Σιωνιστικό κίνημα του Th. Herzl είχε ως αποστολή να εντοπίσει τη γη όπου ο εβραϊκός λαός θα μπορούσε να μεταναστεύσει και να εγκατασταθεί για να δημιουργήσει το δικό του έθνος-κράτος. Για τον Th. Herzl (1860-1904) [v], η Παλαιστίνη ήταν ιστορικά λογικό να αποτελεί τη βέλτιστη γη για τους Εβραίους μετανάστες, καθώς ήταν η γη των εβραϊκών κρατών στην αρχαιότητα [vi]. Ήταν, ωστόσο, μια παλιά ιδέα και ο Th. Herzl στο βιβλίο-φυλλάδιο του που έγινε η Βίβλος του σιωνιστικού κινήματος ήταν ο πρώτος που ανέλυσε τις συνθήκες των Εβραίων στην υποτιθέμενη "πατρίδα" τους και ζήτησε την ίδρυση ενός εβραϊκού έθνους-κράτους προκειμένου να λυθεί το Εβραϊκό Ζήτημα στην Ευρώπη ή καλύτερα να νικήσει τον παραδοσιακό ευρωπαϊκό αντισημιτισμό και τη σύγχρονη τάση της εβραϊκής αφομοίωσης. Αλλά το κεντρικό πρόβλημα ήταν να πειστούν με κάποιο τρόπο οι Ευρωπαίοι πως οι Εβραίοι είχαν το δικαίωμα σε αυτή τη γη ακόμη και μετά από 2.000 χρόνια μετανάστευσης στη διασπορά.
Ωστόσο, ήταν το Eretz Yisrael του Th. Herzel στην πραγματικότητα; Για όλους τους Σιωνιστές και την πλειοψηφία των Εβραίων, ήταν η Γη της Επαγγελίας με γάλα και μέλι, αλλά στην πραγματικότητα, η Γη της Επαγγελίας ήταν μια άγονη, βραχώδης και σκοτεινή οθωμανική επαρχία από το 1517, που είχε εγκατασταθεί από τους μουσουλμάνους Άραβες ως σαφής πληθυσμιακή πλειοψηφία. Σε αυτή τη στενή λωρίδα γης της Ανατολικής Μεσογείου, οι Εβραίοι και οι Άραβες Παλαιστίνιοι ζούσαν πλάι-πλάι την εποχή του Πρώτου Σιωνιστικού Συνεδρίου περίπου 400.000 Άραβες και περίπου 50.000 Εβραίοι [vii]. Οι περισσότεροι από αυτούς τους Παλαιστίνιους Εβραίους ήταν φανατικοί Ορθόδοξοι [viii] που εξαρτούσαν εξ ολοκλήρου την ύπαρξή τους από τις φιλανθρωπικές προσφορές διαφόρων εβραϊκών εταιρειών στην Ευρώπη, οι οποίες τους διανέμονταν από τις κοινοτικές οργανώσεις που είχαν συσταθεί κυρίως γι' αυτόν ακριβώς το σκοπό.
Παλαιστίνη
Η Παλαιστίνη είναι μια ιστορική γη στη Μέση Ανατολή στην ανατολική ακτή της Μεσογείου μεταξύ του ποταμού Ιορδάνη και της ακτής της Μεσογείου. Η Παλαιστίνη αποκαλείται Αγία Γη από τους Εβραίους, τους Χριστιανούς και τους Μουσουλμάνους λόγω των πνευματικών δεσμών της με τον Ιουδαϊσμό, τον Χριστιανισμό καθώς και το Ισλάμ.
Η γη γνώρισε πολλές αλλαγές και ηγεμονίες στην ιστορία, ακολουθούμενες από αλλαγές των συνόρων και του πολιτικού της καθεστώτος. Για καθεμία από τις περιφερειακές ομολογίες, η Παλαιστίνη περιέχει αρκετούς ιερούς τόπους. Κατά τους λεγόμενους βιβλικούς χρόνους, στο έδαφος της Παλαιστίνης, τα βασίλεια του Ισραήλ και της Ιουδαίας υπήρχαν μέχρι τη ρωμαϊκή κατοχή τον 1ο αιώνα μ.Χ. Το τελικό κύμα εκδίωξης των Εβραίων στη διασπορά από την Παλαιστίνη ξεκίνησε μετά την αποτυχημένη εξέγερση του Μπαρ Κόχμπα το 132-135. Μέχρι την εμφάνιση του Ισλάμ, η Παλαιστίνη ιστορικά ελεγχόταν από τους Αρχαίους Αιγύπτιους, τους Ασσύριους, τους Πέρσες, τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και τέλος από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία (Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία) παράλληλα με τις περιόδους ανεξαρτησίας των εβραϊκών βασιλείων.
Η γη καταλήφθηκε από τους μουσουλμάνους Αραβες το 634 μ.Χ. Έκτοτε, η Παλαιστίνη κατοικείται στην πλειονότητά της από Άραβες, αν και παρέμεινε κεντρικό σημείο αναφοράς για τον εβραϊκό λαό της διασποράς ως "Γη του Ισραήλ" ή Eretz Yisrael. Η Παλαιστίνη παρέμεινε υπό μουσουλμανική κυριαρχία μέχρι τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όντας μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1516-1917), όταν ο συνδυασμένος οθωμανικός και γερμανικός στρατός ηττήθηκε από τους Βρετανούς στο Μέγκιντο, εκτός από το διάστημα κατά τη διάρκεια των Σταυροφοριών της Δυτικής Ευρώπης από το 1098 έως το 1197 [ix]. Ο όρος Παλαιστίνη χρησιμοποιήθηκε ως ο επίσημος πολιτικός τίτλος για τα εδάφη δυτικά του Ιορδάνη ποταμού που παραχωρήθηκαν κατά την περίοδο του μεσοπολέμου και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο Ηνωμένο Βασίλειο (από το 1920 έως το 1947).
Ωστόσο, μετά το 1948, ο όρος Παλαιστίνη συνεχίζει να χρησιμοποιείται, αλλά τώρα για να προσδιορίσει μάλλον μια γεωγραφική παρά μια πολιτική οντότητα. Χρησιμοποιείται σήμερα, ιδίως στο πλαίσιο του αγώνα για τη γη και τα πολιτικά δικαιώματα των Παλαιστινίων Αράβων που εκτοπίστηκαν μετά την ίδρυση του Ισραήλ [x].
Οι εβραϊκές μεταναστεύσεις στην Παλαιστίνη το 1882-1914
Ως συνέπεια των ανανεωμένων πογκρόμ στην Ανατολική Ευρώπη το 1881, το πρώτο κύμα εβραϊκής μετανάστευσης στην Παλαιστίνη ξεκίνησε το 1882 και ακολούθησε ένα άλλο κύμα πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο από το 1904 έως το 1914 [xi]. Η μετανάστευση των Εβραίων εποίκων ενθαρρύνθηκε από τη Διακήρυξη Μπάλφουρ του 1917 και εντάθηκε πολύ από τον Μάιο του 1948, όταν ανακηρύχθηκε και ιδρύθηκε το Σιωνιστικό Κράτος του Ισραήλ.
Ιστορικά υπήρχαν δύο είδη κινήτρων για τους Εβραίους να έρθουν στο Eretz Yisrael (στα εβραϊκά, η "Γη του Ισραήλ"):
Το παραδοσιακό κίνητρο ήταν η προσευχή και η μελέτη, ακολουθούμενη από το θάνατο και την ταφή στο ιερό χώμα.
Αργότερα, από τα μέσα του 19ου αιώνα, ένας νέος τύπος Εβραίων που ήταν κοσμικός και σε πολλές περιπτώσεις ιδεαλιστής άρχισε να φτάνει στην Παλαιστίνη, αλλά πολλοί από αυτούς εκδιώχθηκαν από τις πατρίδες τους λόγω των αντισημιτικών διώξεων.
Το 1882 υπήρξε το πρώτο οργανωμένο κύμα ευρωπαϊκής εβραϊκής μετανάστευσης στην Παλαιστίνη. Από το Πρώτο Παγκόσμιο Σιωνιστικό Συνέδριο του 1897 στη Βασιλεία, υπήρξε μια εισροή Ευρωπαίων Εβραίων στην Παλαιστίνη ιδιαίτερα κατά την περίοδο της Βρετανικής Εντολής που ακολουθήθηκε από την επιτρεπόμενη από τους Βρετανούς πολιτική της αγοράς γης από την Εβραϊκή Υπηρεσία, η οποία στην πραγματικότητα ήταν μια έμμεση προετοιμασία για τη δημιουργία του εβραϊκού έθνους-κράτους - του Ισραήλ [xii]. Με άλλα λόγια, μια τέτοια πολιτική σχεδιάστηκε για να εκποιήσει τη γη από τους Παλαιστίνιους, ορίζοντας ότι δε θα μπορούσε να είναι στα χέρια των Αράβων.
Ακόμη και πριν από το Πρώτο Σιωνιστικό Συνέδριο στη Βασιλεία, ο Th. Herzl προσπάθησε να στρατολογήσει εύπορους και πλούσιους Εβραίους (όπως η οικογένεια Rothschild) για να χρηματοδοτήσουν το σχέδιό του για την εβραϊκή μετανάστευση και τον εποικισμό της Παλαιστίνης, αλλά τελικά απέτυχε στην προσπάθειά του. Ο Th. Herzl αποφάσισε να στραφεί στους μικρούς ανθρώπους - εξ ου και η απόφασή του να συγκαλέσει το Συνέδριο της Βασιλείας το 1897, όπου σύμφωνα με το ημερολόγιό του, ίδρυσε το εβραϊκό κράτος. Μετά το συνέδριο, δεν έχασε χρόνο για να μετατρέψει το πολιτικό του πρόγραμμα σε πραγματικότητα. Παρόλα αυτά, την ίδια στιγμή, διαφωνεί έντονα με την ιδέα της ειρηνικής εγκατάστασης στην Παλαιστίνη ή, σύμφωνα με τα δικά του λόγια, της "σταδιακής εβραϊκής διείσδυσης", η οποία, στην πραγματικότητα, είχε ήδη ξεκινήσει πριν από τη συνάντηση των Σιωνιστών στη Βασιλεία.
Εκείνη την εποχή, η Παλαιστίνη ως οθωμανική επαρχία δεν αποτελούσε μια ενιαία πολιτικοδιοικητική μονάδα. Οι βόρειες περιοχές αποτελούσαν τμήματα της επαρχίας της Βηρυτού, και η περιοχή της Ιερουσαλήμ ήταν υπό την άμεση εξουσία της κεντρικής οθωμανικής κυβέρνησης στην Κωνσταντινούπολη λόγω της διεθνούς σημασίας της πόλης της Ιερουσαλήμ και της πόλης της Βηθλεέμ ως θρησκευτικών κέντρων εξίσου σημαντικών για το Ισλάμ, τον Ιουδαϊσμό και τον Χριστιανισμό [xiii]. Η συντριπτική πλειοψηφία των Αράβων είτε μουσουλμάνων είτε χριστιανών ζούσε σε αρκετές εκατοντάδες χωριά σε αγροτικό περιβάλλον. Όσον αφορά τους αραβικής καταγωγής οικιστές της πόλης, οι δύο μεγαλύτεροι από αυτούς ήταν η Γιάφα και η Ναμπλούς μαζί με την Ιερουσαλήμ ως οι οικονομικά πιο ευημερούντες αστικοί οικισμοί [xiv].
Μέχρι τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο μεγαλύτερος αριθμός Παλαιστίνιων Εβραίων ζούσε σε τέσσερις αστικούς οικισμούς με τη σημαντικότερη θρησκευτική σημασία γι' αυτούς: Ιερουσαλήμ, Χεβρώνα, Σαφέντ και Τιβεριάδα. Ήταν οπαδοί των παραδοσιακών, ορθόδοξων θρησκευτικών πρακτικών ξοδεύοντας πολύ χρόνο στη μελέτη θρησκευτικών κειμένων και εξαρτώμενοι από τη φιλανθρωπία του παγκόσμιου εβραϊσμού για την επιβίωσή τους [xv]. Πρέπει να σημειωθεί ότι η προσήλωσή τους στο Eretz Yisrael ήταν πολύ περισσότερο θρησκευτικού παρά εθνικού χαρακτήρα και δεν συμμετείχαν ούτε υποστήριζαν το σιωνιστικό κίνημα του Herzl που εμφανίστηκε στην Ευρώπη και στην πραγματικότητα μεταφέρθηκε στην Παλαιστίνη από τους Εβραίους μετανάστες μετά το 1897. Ωστόσο, οι περισσότεροι από τους Εβραίους μετανάστες στην Παλαιστίνη μετά το 1897 που μετανάστευσαν από την Ευρώπη έζησαν κοσμικού τύπου ζωή έχοντας δεσμεύσεις για τους κοσμικούς στόχους της δημιουργίας και διατήρησης ενός σύγχρονου εβραϊκού έθνους με βάση τα ευρωπαϊκά πρότυπα της εποχής και της ίδρυσης ενός ανεξάρτητου εβραϊκού κράτους - του σύγχρονου Ισραήλ, αλλά όχι για την αποκατάσταση ενός βιβλικού κράτους. Κατά το πρώτο έτος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο συνολικός αριθμός των Εβραίων στην Παλαιστίνη έφθασε περίπου τις 60.000, εκ των οποίων περίπου 36.000 ήταν έποικοι από το 1897. Από την άλλη πλευρά, ο συνολικός αριθμός του αραβικού πληθυσμού στην Παλαιστίνη το 1914 ήταν περίπου 683.000.
Το δεύτερο κύμα της εβραϊκής μετανάστευσης στην Παλαιστίνη (1904-1914) είχε πολλούς διανοούμενους και Εβραίους της μεσαίας τάξης, αλλά η πλειοψηφία αυτών των μεταναστών καθοδηγήθηκε λιγότερο από το όραμα ενός νέου κράτους παρά από την ελπίδα να έχουν μια νέα ζωή, απαλλαγμένη από πογκρόμ και διώξεις.
Dr. Vladislav B. Sotirovic
Ex-University Professor
Research Fellow at Centre for Geostrategic Studies
Belgrade, Serbia
www.geostrategy.rs
sotirovic1967@gmail.com © Vladislav B. Sotirovic 2024
Personal disclaimer: The author writes for this publication in a private capacity which is unrepresentative of anyone or any organization except for his own personal views. Nothing written by the author should ever be conflated with the editorial views or official positions of any other media outlet or institution.
iReferences:
About ethnicity, national identity, and nationalism see in [John Hutchinson, Anthony D. Smith (eds.), Nationalism, Oxford Readers, Oxford−New York: Oxford University Press, 1994; Montserrat Guibernau, John Rex (eds.), The Ethnicity Reader: Nationalism, Multiculturalism and Migration, Malden, MA: Polity Press, 1997].
ii About globalization see in [Frank J. Lechner, John Boli (eds.), The Globalization Reader, Fifth Edition, Wiley-Blackwell, 2014].
iii Στην επιστήμη της πολιτικής, η αυτοδιάθεση ως ιδέα προέκυψε από την ανησυχία του 18ου αιώνα για την ελευθερία και την υπεροχή της ατομικής βούλησης. Κατ' αρχήν, μπορεί να εφαρμοστεί σε κάθε είδους ομάδα ανθρώπων για την οποία πρέπει να εξεταστεί μια συλλογική βούληση. Ωστόσο, τον επόμενο αιώνα, το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση νοείται αποκλειστικά για τα έθνη, αλλά όχι, για παράδειγμα, για τις εθνικές μειονότητες των ομολογιακών ομάδων ως τέτοιες. Η εθνική αυτοδιάθεση ήταν η αρχή που εφάρμοσε ο πρόεδρος των ΗΠΑ Γούντροου Γουίλσον για να σπάσει τρεις αυτοκρατορίες μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Περιλαμβάνεται στον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ του 1945, στη Διακήρυξη του 1960 για την παραχώρηση της ανεξαρτησίας των αποικιακών χωρών και λαών και στη Διακήρυξη των Αρχών του Διεθνούς Δικαίου του 1970. Ωστόσο, η αυτοδιάθεση, όπως φτάνει στα πιο φαύλα άκρα της, οδηγεί στην πράξη σε φαινόμενα όπως, για παράδειγμα, η "εθνοκάθαρση" που έγινε πρόσφατα στη δεκαετία του 1990, για παράδειγμα, εναντίον των Σέρβων στη νεοναζιστική-φασιστική Κροατία του Τούτζμαν ή στο κατεχόμενο από το ΝΑΤΟ Κοσσυφοπέδιο-Μετόχια μετά τον πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου 1998-1999. Εν ολίγοις, η αυτοδιάθεση είναι το δικαίωμα των ομάδων στις πολιτικές επιστήμες να επιλέγουν τη μοίρα τους και να αυτοδιοικούνται όχι απαραίτητα σε δικό τους ανεξάρτητο κράτος [Richard W. Mansbach, Kirsten L. Taylor, Introduction to Global Politics, London-New York: Routledge Taylor & Francis Group, 2012, 583].
Κυριαρχία είναι η αξίωση να έχει κανείς την απόλυτη πολιτική εξουσία ή να μην υπόκειται σε καμία ανώτερη δύναμη όσον αφορά τη λήψη και την εκτέλεση πολιτικών αποφάσεων. Στο σύστημα των διεθνών σχέσεων, η κυριαρχία είναι η αξίωση του κράτους για πλήρη αυτοδιοίκηση και η αμοιβαία αναγνώριση των αξιώσεων κυριαρχίας αποτελεί το θεμέλιο της διεθνούς κοινότητας. Εν ολίγοις, η κυριαρχία είναι ένα καθεστώς νομικής αυτονομίας που απολαμβάνουν τα κράτη και, κατά συνέπεια, οι κυβερνήσεις τους έχουν αποκλειστική εξουσία εντός των συνόρων τους και απολαμβάνουν τα δικαιώματα του μέλους της διεθνούς πολιτικής κοινότητας [Jeffrey Haynes, Peter Hough, Shahin Malik, Lloyd Pettiford, World Politics, New York: Routledge Taylor & Francis Group, 2011, 714].
iv Σχετικά με την πτώση της Ιερουσαλήμ, βλ. στο [Josephus, The Fall of Jerusalem, London, England: Penguin Books, 1999]. Ο Ιώσηπος Φλάβιος (Josephus Flavius, γεννημένος ως Joseph ben Matthias, περ. 37-c. 100) ήταν Εβραίος ιστορικός, Φαρισαίος και στρατηγός του ρωμαϊκού στρατού. Υπήρξε ηγέτης της εβραϊκής εξέγερσης κατά της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 66 μ.Χ. και συνελήφθη το 67. Η ζωή του γλίτωσε όταν προφήτευσε ότι ο Βεσπασιανός θα γινόταν αυτοκράτορας. Στη συνέχεια, ο Ιώσηπος έλαβε τη ρωμαϊκή υπηκοότητα και σύνταξη. Σήμερα είναι γνωστός ως ιστορικός που έγραψε τον Εβραϊκό Πόλεμο ως μια περιγραφή αυτόπτη μάρτυρα των ιστορικών γεγονότων που οδήγησαν στην εξέγερση. Ένα άλλο ιστοριογραφικό του έργο ήταν το Antiquities of the Jews - history since the Creation up to 66 AD.
Υπήρξαν δύο εβραϊκές εξεγέρσεις κατά της ρωμαϊκής εξουσίας που ενέπνευσαν την εβραϊκή διασπορά από την Παλαιστίνη: το 66-73 και το 132-135 [Џон Бордман, Џаспер Грифин, Озвин Мари (приредили), Оксфордска историја Грчке и хеленистичког света, Београд: ΚΛΙΟ, 1999, 541-542].
v Γεννήθηκε στις 2 Μαΐου 1860 στην Πέστη της τότε Αυστριακής Αυτοκρατορίας και πήρε το εβραϊκό όνομα Binyamin Ze'ev, μαζί με το ουγγρικό Magyar Tivadar και το γερμανικό Theodor. Στην Πέστη, ο Θ. Herzl φοίτησε στο εβραϊκό ενοριακό σχολείο, όπου γνώρισε κάποια βιβλικά εβραϊκά και θρησκευτικές σπουδές. Το 1878 μετακόμισε στη Βιέννη, όπου σπούδασε νομικά στο πανεπιστήμιο και αργότερα εργάστηκε στο Υπουργείο Δικαιοσύνης. Το 1897, ο Th. Herzl δημοσίευσε το περίφημο βιβλίο του Der Judenstaat, μόλις ένα χρόνο πριν συγκαλέσει το Πρώτο Σιωνιστικό Συνέδριο στη Βασιλεία (Ελβετία). Σε αυτό το βιβλίο με τη μορφή πολιτικού φυλλαδίου, έγραφε ότι: "Η ιδέα που έχω αναπτύξει σε αυτό το φυλλάδιο είναι μια πολύ παλιά ιδέα: είναι η αποκατάσταση του εβραϊκού κράτους" [Αποσπάσματα από το Theodor Herzl's The Jewish State, Walter Laqueur, Barry Rubin (eds.), The Israel-Arab Reader, London, 1995, 6]. Σύμφωνα με αυτόν, τα σύνορα του Ισραήλ ως Ιουδαϊκού κράτους έπρεπε να είναι μεταξύ του ποταμού Νείλου στην Αίγυπτο και του ποταμού Ευφράτη στο Ιράκ. Αυτοί οι δύο ποταμοί, ως σύνορα του Μεγάλου Ισραήλ, παρουσιάζονται συμβολικά στην κρατική σημαία του Ισραήλ από το 1948 με τις δύο μπλε λωρίδες (μία πάνω και μία κάτω από το αστέρι του Νταβίντ).
vi Το σημερινό Ισραήλ (1948) είναι το τρίτο ανεξάρτητο κράτος των Εβραίων στην Παλαιστίνη. Η βιβλική Χαναάν ήταν μια μικροσκοπική λωρίδα γης μήκους περίπου 130 χιλιομέτρων μεταξύ του Ιορδάνη ποταμού, του όρους Τίβερη, των παραλίων της Ανατολικής Μεσογείου και της Λωρίδας της Γάζας [Giedrius Drukteinis (sudarytojas), Izraelis: Žydų valstybė, Vilnius: Sofoklis, 2017, 13].
vii Ahron Bregman, A History of Israel, New York: Palgrave Macmillan, 2003, 7.
viii Ο Ορθόδοξος Ιουδαϊσμός διδάσκει ότι η Τορά (τα πέντε βιβλία του Μωυσή) περιέχει όλη τη θεία αποκάλυψη που χρειάζονται οι Εβραίοι ως εκλεκτός λαός. Στην περίπτωση του Ορθόδοξου Ιουδαϊσμού, όλες οι θρησκευτικές πρακτικές τηρούνται αυστηρά. Όταν απαιτούνται οι ερμηνείες της Τορά, γίνονται αναφορές στο Ταλμούδ. Οι οπαδοί του Ορθόδοξου Ιουδαϊσμού εφαρμόζουν αυστηρό διαχωρισμό των γυναικών από τους άνδρες στις συναγωγές κατά τη διάρκεια της λατρείας. Στο Ισραήλ, υπάρχει μόνο ένα ορθόδοξο ραβινείο. Ενώ η πλειοψηφία των ορθόδοξων Εβραίων υποστηρίζει το σιωνιστικό κίνημα, ωστόσο, αποδοκιμάζουν την κοσμική προέλευσή του και το γεγονός ότι το Ισραήλ δεν είναι ένα πλήρως θρησκευτικό κράτος. Οι ορθόδοξοι Εβραίοι αναγνωρίζουν κάποιον ως Εβραίο μόνο σε δύο πιθανές περιπτώσεις: 1) αν η μητέρα του/της είναι Εβραία- ή 2) αν το άτομο υποβληθεί σε μια επίπονη διαδικασία προσηλυτισμού. Για τους Ορθόδοξους Εβραίους απαγορεύεται το κόψιμο της γενειάδας, το οποίο πιθανώς προήλθε από την επιθυμία να ξεχωρίζουν από τους άπιστους. Σχετικά με την εβραϊκή ιστορία και θρησκεία, δείτε περισσότερα στο [Дејвид Џ. Голдберг, Џон Д. Рејнер, Јевреји: Историја и религија, Београд: CLIO, 2003]. Ο ισραηλινός νόμος της επιστροφής που διέπει την εβραϊκή μετανάστευση πίσω στο Ισραήλ δέχεται όλους όσους έχουν εβραϊκή γιαγιά ως εν δυνάμει πολίτες του Ισραήλ. Παράλληλα με τον Ορθόδοξο Ιουδαϊσμό υπάρχουν ο Φιλελεύθερος Ιουδαϊσμός και ο Μεταρρυθμιστικός Ιουδαϊσμός.
ix [Geoffrey Barraclough (ed.), The Times Atlas of World History, Revised Edition, Maplewood, New Jersey: Hammond, 1986].
x Σχετικά με την εθνοκάθαρση των Παλαιστινίων από τις ισραηλινές αρχές, βλέπε [Ilan Pappe, The Ethnic Cleansing of Palestine, Oxford, England: Oneworld Publications, 2007]. Σχετικά με τη γενική ιστορία των Εβραίων, βλέπε [Дејвид Џ. Голдберг, Џон Д. Рејнер, Јевреји: Историја и религија, Београд: CLIO, 2003].
xi Ο όρος πογκρόμ από μια πολύ γενική άποψη χρησιμοποιείται για να περιγράψει οργανωμένες σφαγές Εβραίων κατά τον 20ό αιώνα, αλλά κυρίως κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος.
xii Ωστόσο, η συντριπτική πλειονότητα των Εβραίων μεταναστών προερχόταν από την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, καθώς και από τη Ρωσική Αυτοκρατορία. Σχετικά με τους Εβραίους της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, βλ. στο [Jurgita Šiaučiunaitė-Verbickienė, Larisa Lempertienė, Central and East European Jews at the Crossroads of Tradition and Modernity, Vilnius: The Centre for Studies of the Culture and History of East European Jews, 2006]. Σχετικά με τους Εβραίους στη Ρωσία, βλ. στο [Т. Б. Гейликман, История Евреев в России, Москва, URSS, 2015].
xiii Η οθωμανική απογραφή του 1878 αναφέρει περίπου 463.000 κατοίκους της Ιερουσαλήμ.
xiv Ο οθωμανικός πληθυσμός το 1884 αποτελούνταν από 17.143.859 άτομα, εκ των οποίων περίπου το 73,4% ήταν μουσουλμάνοι. [Reinhard Schulze, A Modern History of the Islamic World, London‒New York: I.B.Tauris Publishers, 1995, 22].
xv Από τα μέσα του 18ου αιώνα μέχρι τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, το Βίλνιους ήταν γνωστό ως η "Ιερουσαλήμ του Βορρά" και αποτελούσε κέντρο του ραββινικού ιουδαϊσμού και των εβραϊκών σπουδών. Σχεδόν ο μισός πληθυσμός της πόλης ήταν Εβραίοι, αλλά σύμφωνα με τον Ισραηλινό Κοέν, δημοσιογράφο και συγγραφέα που επισκέφθηκε το Βίλνιους λίγο πριν από την έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, περίπου το 75% των Εβραίων του Βίλνιους εξαρτιόταν από την υποστήριξη φιλανθρωπικών και φιλανθρωπικών οργανώσεων ή ιδιωτών ευεργετών [Israeli Cohen, Vilna, Philadelphia: The Jewish Publication Society of America, 1943, 334]. Στην εβραϊκή οδό στην Παλιά Πόλη του Βίλνιους, ιδρύθηκε το 1892 η μεγαλύτερη βιβλιοθήκη ιουδαϊκών ειδών στον κόσμο - η Βιβλιοθήκη Strashun (ή Εβραϊκή Βιβλιοθήκη του Βίλνιους) από τον ιδρυτή Mattityahu Strashun (1817-1885). Η βιβλιοθήκη χάθηκε το 1944 ως συνέπεια του αγώνα μεταξύ των Γερμανών και του Κόκκινου Στρατού. Η συλλογή της Βιβλιοθήκης έφτασε τα 22.000 τεκμήρια μέχρι το 1935 [Aelita Ambrulevičiūtė, Gintė Konstantinavičiūtė, Giedrė Polkaitė-Petkevičienė (συντάκτες και συγγραφείς), Houses that Talk: Everyday Life in Žydų Street in the 19th-20th, Century (up to 1940), Vilnius: Aukso žuvys, 2018, 97-100]. Το Βίλνιους μέχρι τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο είχε και την περίφημη Μεγάλη Συναγωγή. Ένας γνωστός και σεβαστός Γαόν του Βίλνιους - ο Elijah ben Salomon πέρασε όλη του τη ζωή στο Βίλνιους (1720-1797).
Η σημασία του εβραϊκού Βίλνιους για το σιωνιστικό κίνημα φαίνεται από το γεγονός ότι ο σιωνιστής ηγέτης Th. Herzl επισκέφθηκε το Βίλνιους το 1903, όταν οι Εβραίοι εκπρόσωποι τον συνάντησαν στο κτίριο του Οίκου του Ανώτατου Ραββινικού Συμβουλίου της Μεγάλης Συναγωγής του Βίλνιους [Tomas Venclova, Vilnius City Guide, Vilnius: R. Paknio leidykla, 2018, 122].