 |
| Cartoon shows Soviet leader Mikhail S. Gorbachev looking in dismay at a massive stone hammer and sickle, now shattered into many parts, 1991. (Credit: Edmund S. Valtman/Library of Congress) |
Ο Maksim Samorukov του Carnegie Center δημοσίευσε πρόσφατα ένα άρθρο στο Foreign Affairs με τίτλο «Το εύθραυστο καθεστώς του Πούτιν. Όπως και το σοβιετικό που προηγήθηκε, το σύστημά του βρίσκεται πάντα στο χείλος της κατάρρευσης».
Peter Rutland - responsiblestatecraft.org / Παρουσίαση Freepen.gr
Το επιχείρημα βασίζεται σε μια απλή ιστορική αναλογία. Το σοβιετικό σύστημα φαινόταν ισχυρό και αμετάβλητο και σχεδόν κανείς δεν προέβλεψε την κατάρρευσή του. Όμως κατέρρευσε. Παρομοίως, το σύστημα Πούτιν εμφανίζεται ισχυρό και ανθεκτικό και λίγοι μπορούν να φανταστούν την κατάρρευσή του. Αλλά θα καταρρεύσει.
Μπορεί κανείς να καταλάβει γιατί αυτό το επιχείρημα θα ήταν ελκυστικό για το Foreign Affairs. Οι ευσεβείς πόθοι βρίσκουν πάντα ακροατήριο: στους ανθρώπους αρέσει να τους λένε αυτό που θέλουν να ακούσουν. Ελλείψει οποιασδήποτε προοπτικής επιτυχούς αντεπίθεσης στην Ουκρανία, το πιο πιθανό σενάριο για την ουκρανική νίκη είναι η κατάρρευση του καθεστώτος στη Ρωσία.
Οι ιστορικές αναλογίες μπορεί να είναι ελκυστικές αλλά παραπλανητικές, καθώς μπορεί να εστιάζουν την προσοχή μας σε επιφανειακές ομοιότητες, αγνοώντας τις δομικές διαφορές. Και υπάρχουν αρκετές σημαντικές πτυχές στις οποίες το καθεστώς του Πούτιν βρίσκεται σε πολύ διαφορετική θέση από τη Σοβιετική Ένωση της εποχής της περεστρόικα.
Πρώτον, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ ήταν στην εξουσία μόνο για έξι χρόνια και δεν μπόρεσε ποτέ να εδραιώσει αποτελεσματικό έλεγχο στον εσωτερικό κύκλο των σοβιετικών ηγετών, ούτε στη γραφειοκρατία στο σύνολό της. Ως αποτέλεσμα, οι πολιτικές του πρωτοβουλίες εμποδίστηκαν από την αποτελεσματική εφαρμογή, αναγκάζοντάς τον να υιοθετήσει πιο ριζοσπαστικά μέτρα που αποσταθεροποίησαν ολόκληρο το σύστημα.
Αντίθετα, ο Πούτιν εγκαθίδρυσε πολύ γρήγορα ισχυρό έλεγχο επί των αντίπαλων ελίτ μετά την άνοδό του στην εξουσία το 2000, αποκαθιστώντας την «κάθετη εξουσία». Είναι επικεφαλής εδώ και 24 χρόνια και οι περισσότεροι αναλυτές συμφωνούν πως τα θεσμικά θεμέλια του καθεστώτος Πούτιν είναι εύρωστα και πιθανότατα θα επιβιώσει και μετά το θάνατο του ιδρυτή του.
Δεύτερον, ένας κρίσιμος παράγοντας για τη διάλυση της ΕΣΣΔ ήταν το γεγονός ότι διεξήγαγε έναν μη κερδοφόρο πόλεμο στο Αφγανιστάν, γεγονός που την ανάγκασε να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις με τη Δύση. Η Ρωσία διεξάγει έναν πόλεμο στην Ουκρανία, τον οποίο εξακολουθεί να είναι βέβαιη πως μπορεί να κερδίσει.
Τρίτον, η Σοβιετική Ένωση ήταν χρεοκοπημένη, είχε εμπορικά ελλείμματα και δανειζόταν χρήματα από το εξωτερικό. Αντίθετα, παρά την πίεση των δυτικών κυρώσεων, η Ρωσία είχε εμπορικό πλεόνασμα 50 δισεκατομμυρίων δολαρίων πέρυσι. Η σοβιετική σχεδιασμένη οικονομία ήταν άκαμπτη και καταστροφική για την αξία, μια καταβόθρα κρατικών επιδοτήσεων. Σε αντίθεση με τη Σοβιετική Ένωση, η Ρωσία έχει μια δυναμική καπιταλιστική οικονομία, καλά ενσωματωμένη στην παγκόσμια οικονομία, και της οποίας οι επιχειρηματίες ήταν επιδέξιοι στο να αποφεύγουν τις δυτικές κυρώσεις.
Τέταρτον, η ΕΣΣΔ ήταν μια ομοσπονδία όπου οι εθνοτικοί Ρώσοι αποτελούσαν το 52% του πληθυσμού. Η Ρωσία του Πούτιν είναι ένα πιο συγκεντρωτικό κράτος όπου οι Ρώσοι αποτελούν το 82% του πληθυσμού.
Ομολογουμένως, το ενδεχόμενο μιας ισλαμιστικής εξέγερσης στον Βόρειο Καύκασο αποτελεί μια δυνητική πρόκληση για την ασφάλεια. Αλλά η λογική που μετέτρεψε τον Τσετσένο ηγέτη Ραμζάν Καντίροφ σε πιστό υποτελή της Μόσχας θα εφαρμοζόταν σε οποιονδήποτε διάδοχο. Είναι προτιμότερο να απολαμβάνεις τη ροή επιδοτήσεων από τη Μόσχα και να αγοράζεις Lamborghini, παρά να ξαναγίνει το Γκρόζνι μια θάλασσα από μπάζα. Οι Τσετσένοι πήραν το μάθημά τους από τον πρώτο και τον δεύτερο πόλεμο: ότι η επιδίωξη της ανεξαρτησίας δεν αξίζει τον κόπο. Καμία από τις άλλες εθνοτικές δημοκρατίες της Ρωσικής Ομοσπονδίας δεν ενδιαφέρεται στο ελάχιστο να ξεκινήσει πόλεμο με τη Μόσχα.
Η επίθεση στο Crocus City Hall στις 22 Απριλίου δεν ήταν μόνο μια υπενθύμιση πως η ισλαμιστική τρομοκρατία παραμένει απειλή για την ασφάλεια της Ρωσίας, αλλά αντιπροσώπευε μια τεράστια αποτυχία των ρωσικών υπηρεσιών ασφαλείας. Είχαν προειδοποιηθεί εκ των προτέρων από τις ΗΠΑ ότι μια τέτοια επίθεση θα ερχόταν: θα έπρεπε να είχαν τοποθετήσει ένοπλους φρουρούς σε όλες τις αίθουσες συναυλιών στη Μόσχα. Ωστόσο, οι επιθέσεις όπως στο Crocus City Hall δεν πρόκειται να προκαλέσουν αλλαγή καθεστώτος στη Ρωσία.
Οι τρομοκράτες δεν προέρχονταν από τον Βόρειο Καύκασο, αλλά από το Τατζικιστάν. Αυτό δείχνει ότι τα 8 εκατομμύρια μετανάστες εργάτες από την Κεντρική Ασία αποτελούν δυνητικό κίνδυνο για την ασφάλεια. Αλλά η αξία τους στην οικονομία της Ρωσίας που στερείται εργατικού δυναμικού εξακολουθεί να υπερτερεί της πρόκλησης ασφάλειας, τουλάχιστον προς το παρόν..
Η εξέγερση της Βάγκνερ τον Ιούνιο του 2023 ήταν μια εξαιρετική εξέλιξη, η πιο σοβαρή απειλή για την σταθερότητα του καθεστώτος Πούτιν από την ίδρυσή του το 2000. Δε θα μάθουμε ποτέ τι θα είχε συμβεί αν ο Yevgeny Prigozhin δεν είχε γυρίσει πίσω, αλλά είχε διατάξει τα στρατεύματά του να προελάσουν στη Μόσχα. Αυτό που ξέρουμε είναι ότι η εξέγερση απέτυχε. Ο Prigozhin είναι νεκρός και θαμμένος και η καθεστωτική σταθερότητα αποκαταστάθηκε γρήγορα.
Το να επιτραπεί στην ομάδα Βάγκνερ να αναπτυχθεί σε σημείο που να μπορεί να εξαπολύσει αυτή την ανταρσία ήταν ένα σοβαρό λάθος του Πούτιν - δεύτερο μετά την απόφασή του να εξαπολύσει την εισβολή πλήρους κλίμακας στην Ουκρανία. Αλλά παραμένει μια εξαίρεση και δεν μπορεί να χρησιμεύσει ως βάση για την πολιτική των ΗΠΑ.
Για να επικρατήσει κανείς στη διπλωματία και στον πόλεμο χρειάζεται μια ρεαλιστική εκτίμηση των δυνάμεων και των αδυναμιών του αντιπάλου. Η απότομη κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης μας υπενθυμίζει να περιμένουμε το απροσδόκητο. Αλλά ο Πούτιν (και ο πρόεδρος της Κίνας Σι Τζινπίνγκ) έχουν μάθει από τα λάθη του Γκορμπατσόφ. Η Ουάσινγκτον δεν πρέπει να οικοδομήσει τη ρωσική της πολιτική με βάση την υπόθεση ότι ο κεραυνός θα χτυπήσει δύο φορές στο ίδιο μέρος.