 |
| Majid Saeedi / GETTY Images |
Ο τραγικός θάνατος του προέδρου του Ιράν Ebrahim Raisi και του υπουργού Εξωτερικών Hossein Amir-Abdollahian ξύπνησε εκ νέου μοιρολατρικές σκέψεις για τις ανατροπές της μοίρας. Υπάρχει η αναπόφευκτη υποψία ότι κάποιος «βοήθησε» το ελικόπτερο να πέσει. Η αλήθεια θα αποκαλυφθεί κάποια στιγμή, αλλά προς το παρόν μπορούμε μόνο να θυμηθούμε πως πριν από 14 χρόνια η συντριβή του αεροσκάφους του Πολωνού προέδρου Λεχ Καζίνσκι κοντά στο Σμολένσκ φαινόταν τόσο απίθανη που ήταν αδύνατο να πιστέψουμε ότι επρόκειτο για απλή σύμπτωση των περιστάσεων. Όλα αποδείχθηκαν πιο απλά και καθημερινά, αν και παρανοϊκοί συνεργάτες του Κατσίνσκι εξακολουθούν να επιμένουν πως επρόκειτο για τρομοκρατική επίθεση. Αλλά αυτό είναι ένα κλινικό ερώτημα.
Του Fyodor Lukyanov, αρχισυντάκτη του Russia in Global Affairs, προέδρου του προεδρείου του Συμβουλίου Εξωτερικής και Αμυντικής Πολιτικής και διευθυντή ερευνών της Διεθνούς Λέσχης Συζητήσεων Valdai - RUSSIA TODAY / Παρουσίαση Freepen.gr
Το Ιράν είναι μια χώρα-κλειδί στη Δυτική Ασία. Σχεδόν όλες οι σημαντικότερες διεργασίες σε αυτό το τμήμα του κόσμου συνδέονται με την Τεχεράνη με τον έναν ή τον άλλο τρόπο - είτε εμπλέκεται άμεσα είτε τις επηρεάζει. Η σταθερότητα του ιρανικού κράτους είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες της περιφερειακής ισορροπίας- σε κάποιους αρέσει, σε κάποιους όχι, αλλά όλοι το αναγνωρίζουν.Έτσι, το πρώτο ερώτημα είναι αν η αναταραχή θα μπορούσε να οδηγήσει σε εσωτερική αστάθεια που θα επεκταθεί. Οι Ιρανοί εμπειρογνώμονες θα προβάλουν τεκμηριωμένα επιχειρήματα, αλλά για έναν εξωτερικό παρατηρητή, όπως ο συντάκτης αυτών των γραμμών, το σύστημα φαίνεται αρκετά ανθεκτικό σε τέτοια γεγονότα. Στο ιρανικό σύστημα διακυβέρνησης, ο πρόεδρος δεν είναι ο αρχηγός του κράτους (είναι ένας πνευματικός ηγέτης) αλλά ο επικεφαλής της εκτελεστικής εξουσίας, κάτι σαν πρωθυπουργός, όχι τεχνοκρατικής αλλά πολιτικής φύσης.
Ο πρόεδρος εκλέγεται με λαϊκή ψήφο, αλλά προηγείται ένα στάδιο ιδεολογικής διαλογής και αποκλεισμού των υποψηφίων που είναι απαράδεκτοι για τους πολιτικούς κηδεμόνες. Με αυτόν τον τρόπο, ο εκλογικός πλουραλισμός γίνεται σεβαστός, αλλά η ποικιλομορφία περιορίζεται από το εγκεκριμένο πλαίσιο. Αυτό εκπληρώνει το καθήκον της αποφυγής απότομων στροφών. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι προεδρικές (όπως και οι βουλευτικές) εκλογές δεν είναι μια διαδικασία έγκρισης επιλεγμένων υποψηφίων, ότι υπάρχει πραγματικός ανταγωνισμός και αγώνας και πως το αποτέλεσμα δεν είναι πάντοτε αυτό που προτιμά η ανώτατη κληρική εξουσία. Έτσι, τόσο ο πρόεδρος Χατάμι στη δεκαετία του 1990 όσο και ο πρόεδρος Αχμαντινετζάντ στη δεκαετία του 2000, ιδεολογικά αντίθετοι, εξελέγησαν ενάντια στις προσδοκίες της κυρίαρχης ομάδας.
Ωστόσο, αυτό δεν οδήγησε σε σοκ, επειδή τα άκρα είχαν ήδη αποκοπεί. Και τώρα στο Ιράν, όπως και στις περισσότερες χώρες του κόσμου αυτές τις μέρες, η ικανότητα να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα χωρίς κραυγαλέες εκλογικές στρεβλώσεις, βελτιώνεται.
Ωστόσο, το πολιτικό τοπίο του Ιράν είναι ετερογενές, όπως σε κάθε μεγάλη χώρα με μεγάλη επιρροή. Χάρη σε ένα πολύπλοκο σύστημα διαχείρισης και ελέγχου και σε μια ορισμένη επικάλυψη λειτουργιών, ο κρατικός μηχανισμός είναι αρκετά ανθεκτικός σε σοκ όπως αυτό που μόλις συνέβη. Δεν υπάρχει κενό εξουσίας. Ωστόσο, η ίδια πολυπλοκότητα και η παρουσία ομάδων με διαφορετικά (ενίοτε πολύ διαφορετικά) συμφέροντα αυξάνουν τους κινδύνους διατάραξης της εσωτερικής ισορροπίας. Ιδιαίτερα καθώς η εσωτερική κατάσταση στο Ιράν είναι, για να το θέσουμε ήπια, κάθε άλλο παρά ιδανική. Η κόπωση μέρους του ενεργού πληθυσμού με τη θεοκρατική διακυβέρνηση και τους περιορισμούς της, από τη μία πλευρά, οι αρνητικές επιπτώσεις των αμερικανικών κυρώσεων στην ανάπτυξη, από την άλλη, και η γενική αύξηση της ανησυχίας καθώς η περιοχή γίνεται κέντρο διεθνών αναταραχών, δημιουργούν πιθανές συνθήκες για την αποδιάρθρωση της κατάστασης. Και υπό αυτή την έννοια, κάθε απρόβλεπτη εξέλιξη ενέχει κινδύνους. Ο βαθμός στον οποίο κάποιος θέλει να τους εκμεταλλευτεί θα φανεί στο άμεσο μέλλον.
Οι σχέσεις μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ, των δύο κύριων περιφερειακών αντιπάλων, έχουν γίνει όχι μόνο ο πυρήνας της πολιτικής της Μέσης Ανατολής, αλλά και ένας παράγοντας παγκόσμιας σημασίας. Η αντιπαράθεση είναι αγεφύρωτη και δεν υπάρχει διέξοδος, ούτε καν υποθετικά. Είναι φυσικό οι δύο αυτές χώρες να εμφανίζονται στο πλαίσιο των πυρηνικών - το Ισραήλ ως de facto κάτοχος όπλων και το Ιράν ως δύναμη που είναι σε θέση να τα παράγει. Αυτό υπογραμμίζει το καθεστώς αυτών των δύο δρώντων, το οποίο είναι διαφορετικό ακόμη και από τόσο βαρύγδουπα κράτη όπως η Τουρκία ή η Σαουδική Αραβία. Παρά την έντονη συζήτηση, το Ιράν και το Ισραήλ έχουν κινηθεί προσεκτικά. Όπως έδειξε η πρόσφατη ανταλλαγή χτυπημάτων, κανένας από τους δύο δεν θέλει να το πάει παραπέρα, τουλάχιστον όχι ακόμη. Αλλά εντός των «κόκκινων γραμμών» που κατανοούν τα μέρη, η αντιπαλότητα είναι έντονη. Και η αμοιβαία ενθάρρυνση της εσωτερικής αστάθειας είναι ο κανόνας. Η κατάσταση μεταξύ του Ιράν και των ΗΠΑ είναι παρόμοια, αν και εδώ η ικανότητα των μερών να συμβιβαστούν είναι κάπως μεγαλύτερη. Αυτό φάνηκε την τελευταία δεκαετία κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, αλλά στη συνέχεια όλα κατέρρευσαν.
Για την ιρανική ηγεσία, το πιο σημαντικό πράγμα τώρα είναι να πείσει τους δικούς της ανθρώπους και τους εξωτερικούς παρατηρητές ότι η σταθερότητα του συστήματος είναι άθικτη και ότι λειτουργεί κανονικά. Δεν θα πρέπει να αναμένονται αλλαγές στην εξωτερική πολιτική, καθώς το πηδάλιο βρίσκεται στα χέρια του πνευματικού ηγέτη, Αλί Χαμενεΐ. Οι προσαρμογές της κατάστασης είναι πιθανές. Για τη Ρωσία, ο θάνατος του Ραΐσι είναι ένα ιδιαίτερα θλιβερό γεγονός, διότι ο πρόεδρος συμπαθούσε τη χώρα μας και ήταν αποφασισμένος να συνεργαστεί στενά μαζί μας. Αλλά κανένας Ιρανός ηγέτης δεν θα επιτρέψει τη ρήξη με τη Μόσχα. Είναι επίσης αλήθεια ότι τα συμφέροντα του Ιράν και της Ρωσίας δεν συμπίπτουν σε όλους τους τομείς και κάθε κορυφαίος άνθρωπος στην Τεχεράνη θα υπερασπιστεί σταθερά τις δικές του θέσεις.