[ΑΝΑΛΥΣΗ] Στρατηγικοί υπολογισμοί ή ηθικό καθήκον; Η διπλή απάντηση της Τουρκίας στην κρίση της Γάζας

(Photo by GΙΑΝLUIGI GUERCΙΑ / ΑFΡ)

Την 1η Μαΐου, κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου με τον υπουργό Εξωτερικών της Ινδονησίας Retno Marsudi, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Hakan Fidan ανακοίνωσε την απόφαση της Τουρκίας να συμμετάσχει στην προσφυγή που κατέθεσε η Νότια Αφρική κατά του Ισραήλ στο Διεθνές Δικαστήριο (ICJ), η οποία κατηγορεί το Ισραήλ για γενοκτονία στη Γάζα. Μετά την ανακοίνωση αυτή, στις 2 Μαΐου, το τουρκικό Υπουργείο Εμπορίου κήρυξε την αναστολή όλων των εξαγωγικών και εισαγωγικών δραστηριοτήτων με το Ισραήλ. Η αναστολή αυτή θα παραμείνει σε ισχύ έως ότου το Ισραήλ επιτρέψει επαρκείς και αδιάλειπτες ροές βοήθειας προς τη Λωρίδα της Γάζας. Προηγουμένως, στις 9 Απριλίου, το Υπουργείο Εμπορίου είχε δηλώσει ότι η Τουρκία θα περιορίσει τις εξαγωγές 54 ομάδων προϊόντων προς το Ισραήλ, εν αναμονή της κατάπαυσης του πυρός στη Γάζα. Η καθυστέρηση της εμπλοκής της Τουρκίας στην υπόθεση της γενοκτονίας και η σταδιακή κλιμάκωση των εμπορικών περιορισμών με το Ισραήλ χρήζουν προσεκτικής και λεπτομερούς ανάλυσης. Δεδομένων των περιστάσεων, η Τουρκία θα μπορούσε να είχε συμμετάσχει στην υπόθεση της γενοκτονίας από την αρχή, σύμφωνα τόσο με το εθνικό όσο και με το διεθνές δίκαιο. Επιπλέον, θα μπορούσε να είχε αναστείλει κάθε εμπόριο με το Ισραήλ αμέσως μετά την έναρξη των χερσαίων επιχειρήσεων του Ισραήλ στη Γάζα μετά τις επιθέσεις της Χαμάς κατά του Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου.

Fatih Yurtsever* - turkishminute.com / Παρουσίαση Freepen.gr

Στις 29 Δεκεμβρίου 2023 η Νότια Αφρική κίνησε διαδικασία κατά του Ισραήλ στο ΔΠΔ. Ισχυρίστηκε πως το Ισραήλ παραβίασε τη Σύμβαση του 1948 για την πρόληψη και την τιμωρία του εγκλήματος της γενοκτονίας και διέπραξε πράξεις γενοκτονίας κατά των Παλαιστινίων στη Λωρίδα της Γάζας, ιδίως από τις 7 Οκτωβρίου 2023. Η σύμβαση, ακρογωνιαίος λίθος του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, αποτελεί τη νομική βάση της υπόθεσης της Νότιας Αφρικής κατά του Ισραήλ στο ΔΠΔ. Η σύμβαση αυτή, η οποία επικυρώθηκε μετά το Ολοκαύτωμα, ορίζει τη γενοκτονία με νομικούς όρους και καθορίζει τις υποχρεώσεις των κρατών να προλαμβάνουν και να τιμωρούν αυτό το πιο αποτρόπαιο έγκλημα. Σύμφωνα με τη σύμβαση, η γενοκτονία περιλαμβάνει μια σειρά από πράξεις που διαπράττονται με σκοπό την ολική ή μερική καταστροφή μιας εθνικής, εθνοτικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας. Οι πράξεις αυτές περιλαμβάνουν τη θανάτωση των μελών της ομάδας, την πρόκληση σοβαρών σωματικών ή ψυχικών βλαβών, την εσκεμμένη επιβολή συνθηκών που υπολογίζονται για να επιφέρουν τη φυσική καταστροφή της ομάδας, την επιβολή μέτρων για την αποτροπή γεννήσεων και τη βίαιη μεταφορά παιδιών.

Το ∆Π∆ είναι το ανώτατο δικαστήριο του ΟΗΕ για την επίλυση διαφορών µεταξύ κρατών. Αποτελείται από 15 δικαστές που εκλέγονται από τη Γενική Συνέλευση και το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ για θητεία εννέα ετών. Μία από τις εντολές του δικαστηρίου είναι να αποφαίνεται επί των διαφορών που προκύπτουν από τη Σύμβαση του 1948 για τη Γενοκτονία.

Τη Σύμβαση για τη Γενοκτονία έχουν επικυρώσει ή προσχωρήσει 153 κράτη (από τον Απρίλιο του 2022, μαζί με τη Ζάμπια). Άλλα 41 κράτη μέλη των Ηνωμένων Εθνών δεν το έχουν ακόμη πράξει. Η Τουρκία έγινε συμβαλλόμενο μέρος της σύμβασης μέσω προσχώρησης, με τον εγκριτικό νόμο αριθ. 5630 για τη Σύμβαση περί Γενοκτονίας, που δημοσιεύθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας στις 29 Μαρτίου 1950. Η σύμβαση τέθηκε σε ισχύ για την Τουρκία στις 31 Ιουλίου 1951, υποδηλώνοντας τη δέσμευση της Τουρκίας στο διεθνές νομικό πλαίσιο για την πρόληψη και την τιμωρία των πράξεων γενοκτονίας.

Ως μέλος του ΟΗΕ, η Τουρκία έχει το δικαίωμα να ζητήσει παρέμβαση σε υποθέσεις στο ΔΠΔ. Η διαδικασία για μια τέτοια παρέμβαση περιγράφεται στα άρθρα 62 και 63 του καταστατικού του ΔΠΔ. Το άρθρο 62 επιτρέπει σε ένα κράτος να ζητήσει παρέμβαση εάν πιστεύει ότι έχει συμφέρον νομικής φύσης που θα μπορούσε να επηρεαστεί από την απόφαση του δικαστηρίου. Το ΔΠΔ, ωστόσο, διατηρεί τη διακριτική ευχέρεια να αποδέχεται ή να απορρίπτει τις αιτήσεις παρέμβασης. Ενώ η τουρκική κυβέρνηση, με επικεφαλής τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, έχει καταδικάσει δημοσίως τις στρατιωτικές ενέργειες του Ισραήλ στη Γάζα, περιγράφοντάς τες με όρους που παραπέμπουν σε γενοκτονία, προτίμησε να περιμένει μέχρι την 1η Μαΐου για να υποβάλει αίτηση ένταξης στην υπόθεση. Στο τουρκικό ποινικό δίκαιο, το έγκλημα της γενοκτονίας ορίζεται στο άρθρο 76 του τουρκικού ποινικού κώδικα (νόμος αριθ. 5237), ο οποίος έχει τροποποιηθεί σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την πρόληψη και την τιμωρία του εγκλήματος της γενοκτονίας. Η Τουρκία έχει υποχρεώσεις βάσει του διεθνούς δικαίου, συμπεριλαμβανομένης της Σύμβασης για τη Γενοκτονία, να προλαμβάνει και να τιμωρεί πράξεις γενοκτονίας. Στο πλαίσιο αυτό, η κυβέρνηση Ερντογάν μπορεί να καταθέσει ποινική μήνυση στα τουρκικά δικαστήρια βάσει του άρθρου 76 του ποινικού κώδικα κατά ισραηλινών πολιτικών και στρατιωτικών αξιωματούχων που πιστεύει ότι διέπραξαν γενοκτονία στη Γάζα. Ωστόσο, ο κύριος στόχος της κυβέρνησης Ερντογάν φαίνεται να είναι η εκμετάλλευση της ευαισθησίας της αραβικής και της τουρκικής κοινής γνώμης για το παλαιστινιακό ζήτημα μέσω της πολιτικής ρητορικής.

Το τοπίο της τουρκικής πολιτικής άλλαξε δραματικά με τις τοπικές εκλογές της 31ης Μαρτίου 2024. Η νίκη του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), σε συνδυασμό με την άνοδο του δημάρχου της Κωνσταντινούπολης Ekrem İmamoğlu, κατέρριψε τη μακροχρόνια αντίληψη, τόσο στο εσωτερικό όσο και διεθνώς, της αδιαμφισβήτητης ηγεσίας του προέδρου Erdoğan. Αυτή η εκλογική στροφή έχει ασκήσει τεράστια πίεση στον Ερντογάν να ανακτήσει τη λαϊκή υποστήριξη εντός της Τουρκίας και να ενισχύσει την εικόνα του στον αραβικό κόσμο. Εκμεταλλευόμενος την αυξανόμενη παγκόσμια κριτική στο Ισραήλ, ο Ερντογάν υιοθέτησε στρατηγικά μια πιο σθεναρή στάση απέναντι στο έθνος, με στόχο να συντονιστεί με το κοινό αίσθημα και να εδραιώσει τη θέση του ως εξέχοντος ηγέτη στην περιοχή. Ωστόσο, η λήψη συγκεκριμένων μέτρων για το θέμα αυτό θα μπορούσε να επιδεινώσει τις σχέσεις της Τουρκίας με το Ισραήλ.

Οι επίμονοι ισχυρισμοί της τουρκικής κυβέρνησης για γενοκτονία κατά του Ισραήλ, ιδίως σε σχέση με τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Γάζα, θα μπορούσαν ενδεχομένως να εκθέσουν την Τουρκία σε παρόμοιες κατηγορίες σχετικά με τις στρατιωτικές δραστηριότητές της στη βόρεια Συρία. Για παράδειγμα, υπάρχει ο υποθετικός κίνδυνος το Ισραήλ να ασκήσει αγωγή κατά της Τουρκίας στο Διεθνές Δικαστήριο της Συρίας με τον ισχυρισμό της γενοκτονίας κατά του κουρδικού πληθυσμού στην περιοχή αυτή.

* Ο Fatih Yurtsever είναι πρώην αξιωματικός του ναυτικού των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων. Χρησιμοποιεί ψευδώνυμο για λόγους ασφαλείας.