 |
| Saudi Arabia's Crown Prince Mohammed bin Salman - EVΕLYN HOCKSΤΕΙN / PΟΟL / ΑFΡ |
Πρόσφατα, διάφορα μέσα ενημέρωσης ανέφεραν μια επίθεση εναντίον της αυτοκινητοπομπής του Σαουδάραβα πρίγκιπα διαδόχου Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν (MBS). Ωστόσο, οι ισχυρισμοί αυτοί φαίνεται ότι ήταν ψευδείς.
Του Murad Sadygzade, Προέδρου του Κέντρου Μελετών Μέσης Ανατολής, Επισκέπτη Λέκτορα, Πανεπιστήμιο HSE (Μόσχα) - RUSSIA TODAY / Παρουσίαση Freepen.gr
Πολλοί Σαουδάραβες δημοσιογράφοι διέψευσαν επίσης την είδηση της επίθεσης, χαρακτηρίζοντάς την ψεύτικη. Παρά την ευρεία παρουσία των ψευδών ειδήσεων στο σύγχρονο χώρο της πληροφόρησης, παραμένουν ερωτήματα σχετικά με το ποιος θα μπορούσε να έχει συμφέρον να διαδίδει τέτοιες φήμες και γιατί. Θα μπορούσε όντως να υπάρξει απόπειρα δολοφονίας του MBS και ποιοι θα μπορούσαν να είναι οι λόγοι;
Όραμα 2030: Ένας μεγάλος μεταρρυθμιστής για ένα έθνος του μέλλοντος
Ο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν [MBS], ο πρίγκιπας διάδοχος της Σαουδικής Αραβίας, ξεκίνησε ολοκληρωμένες μεταρρυθμίσεις στο βασίλειο από τη στιγμή που ανέλαβε καίριες θέσεις εξουσίας. Το φιλόδοξο μεταρρυθμιστικό του πρόγραμμα "Όραμα 2030" αντικατοπτρίζει ένα στρατηγικό σχέδιο για το μετασχηματισμό διαφόρων πτυχών της οικονομίας, της κοινωνίας και του πολιτισμού της χώρας. Ο πρωταρχικός οικονομικός στόχος είναι η μείωση της εξάρτησης της Σαουδικής Αραβίας από το πετρέλαιο και ο MBS έχει κάνει αρκετά κρίσιμα βήματα προς την κατεύθυνση αυτού του στόχου.
Αναπτύσσονται τομείς όπως ο τουρισμός, η ψυχαγωγία, η πληροφορική, η υγειονομική περίθαλψη, η βιομηχανία και η εξόρυξη. Η Σαουδική Αραβία στοχεύει να αυξήσει το μερίδιο του μη πετρελαϊκού τομέα στο ΑΕΠ από 16% σε 50%. Η ιδιωτικοποίηση των κρατικών επιχειρήσεων είναι ένα άλλο ζωτικό στοιχείο. Έχει ξεκινήσει η διαδικασία μερικής ιδιωτικοποίησης της Saudi Aramco, της κρατικής εταιρείας πετρελαίου, καθώς και η ιδιωτικοποίηση άλλων δημόσιων επιχειρήσεων σε διάφορους τομείς.
Παράλληλα, ιδρύθηκε το Δημόσιο Ταμείο Επενδύσεων (PIF), ένα από τα μεγαλύτερα κρατικά ταμεία στον κόσμο, με περιουσιακά στοιχεία που υπερβαίνουν τα 620 δισεκατομμύρια δολάρια. Το ταμείο χρηματοδοτεί πολλές στρατηγικές επενδύσεις εντός και εκτός της χώρας, συμπεριλαμβανομένου του μεγάλου έργου για την κατασκευή της φουτουριστικής μεγαλούπολης NEOM στις ακτές της Ερυθράς Θάλασσας. Για την τόνωση του ιδιωτικού τομέα, ο MBS έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στην ανάπτυξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, δημιουργώντας ευνοϊκές συνθήκες για την επιχειρηματικότητα και τις ξένες επενδύσεις, συμπεριλαμβανομένης της άρσης των περιορισμών στην ξένη ιδιοκτησία επιχειρήσεων στη χώρα.
Ο MBS επέφερε επίσης σημαντικές αλλαγές στην κοινωνική ζωή της Σαουδικής Αραβίας. Το πιο κρίσιμο βήμα ήταν η επέκταση των δικαιωμάτων των γυναικών: μπορούν πλέον να οδηγούν, να παρακολουθούν αθλητικά γήπεδα, να ξεκινούν τις δικές τους επιχειρήσεις και να ταξιδεύουν χωρίς την άδεια ενός άνδρα κηδεμόνα. Ο υποχρεωτικός διαχωρισμός των φύλων στις δημόσιες εκδηλώσεις έχει επίσης καταργηθεί. Επιπλέον, η ίδρυση της Γενικής Αρχής Ψυχαγωγίας οδήγησε στην εμφάνιση συναυλιών, κινηματογράφων, φεστιβάλ και άλλων μορφών ψυχαγωγίας που προηγουμένως ήταν αυστηρά απαγορευμένες.
Οι πολιτικές μεταρρυθμίσεις έχουν επίσης καταστεί ουσιαστικό μέρος του «Οράματος 2030». Τον Νοέμβριο του 2017, ο MBS ξεκίνησε εκστρατεία κατά της διαφθοράς, συλλαμβάνοντας δεκάδες πρίγκιπες και επιχειρηματίες. Η εκστρατεία αυτή επέτρεψε την επιστροφή σημαντικών ποσών στο κρατικό ταμείο, τα οποία στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκαν για τη χρηματοδότηση βασικών μεταρρυθμίσεων. Η μεταρρύθμιση της κυβερνητικής υπηρεσίας εισήγαγε νέα πρότυπα για τους δημόσιους υπαλλήλους και βελτίωσε την αποτελεσματικότητα του κυβερνητικού μηχανισμού.
Παρά την πολυπλοκότητα και την κλίμακα των αλλαγών, ο MBS συνεχίζει να προωθεί το Όραμα 2030, προσπαθώντας να καταστήσει τη Σαουδική Αραβία πιο προοδευτική, σύγχρονη και βιώσιμη στο μέλλον.
«Οι προκλήσεις του 2030»: Ποια προβλήματα αντιμετωπίζει ο MBS;
Οι μεταρρυθμίσεις του MBS αλλάζουν ήδη το πρόσωπο της Σαουδικής Αραβίας, αλλά έχουν προκαλέσει έντονες αντιδράσεις, τόσο στο εσωτερικό όσο και διεθνώς. Το «Όραμα 2030» είναι ένα φιλόδοξο σχέδιο για τον μετασχηματισμό της Σαουδικής Αραβίας, αλλά η εφαρμογή του προγράμματος αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις.
Παρά τα αξιοσημείωτα επιτεύγματα, οι μεταρρυθμίσεις του MBS έχουν προκαλέσει επικρίσεις τόσο από το εσωτερικό της χώρας όσο και από το εξωτερικό. Η εκστρατεία κατά της διαφθοράς συνοδεύτηκε από σκληρή καταστολή των διαφωνούντων. Η κίνηση του Νοεμβρίου 2017 κατά πριγκίπων και επιχειρηματιών επέστρεψε σημαντικά ποσά στο κράτος. Ωστόσο, αυτό το βήμα του MBS θεωρήθηκε επίσης ως μια προσπάθεια εξόντωσης των πολιτικών αντιπάλων, εδραίωσης της εξουσίας του και καταστολής των διαφωνιών.
Οι συλλήψεις ακτιβιστών και δημοσιογράφων περιόρισαν την ελευθερία του λόγου και την πολιτική συμμετοχή, προκαλώντας έντονες επικρίσεις από διεθνείς οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η δολοφονία του δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι στο προξενείο της Σαουδικής Αραβίας στην Κωνσταντινούπολη το 2018 εδραίωσε την αρνητική εικόνα του MBS στα μάτια της παγκόσμιας κοινότητας. Το έγκλημα αυτό έγινε σύμβολο της βάναυσης καταστολής της αντιπολίτευσης και πολλές δυτικές χώρες επέβαλαν κυρώσεις σε Σαουδάραβες αξιωματούχους που ήταν ύποπτοι για συμμετοχή στη δολοφονία.
Ο ΟΗΕ και διεθνείς οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως η Διεθνής Αμνηστία και το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, έχουν εκφράσει ανησυχίες και έχουν ασκήσει κριτική στον MBS για τις συλλήψεις δημοσιογράφων, bloggers και ακτιβιστών, συμπεριλαμβανομένων γυναικών ακτιβιστριών που αγωνίζονται για τα δικαιώματα των γυναικών, όπως η Loujain al-Hathloul. Οι αυστηροί νόμοι για την προσβολή της θρησκείας και του κράτους, η κακομεταχείριση των κρατουμένων και η χρήση της θανατικής ποινής από το βασίλειο εξακολουθούν να προσελκύουν την παγκόσμια προσοχή.
Μια άλλη πηγή διεθνούς κριτικής είναι ο πόλεμος στην Υεμένη. Η Σαουδική Αραβία, με επικεφαλής τον MBS, ηγήθηκε ενός συνασπισμού κατά των Χούθι το 2015. Η σύγκρουση οδήγησε σε μαζικές απώλειες αμάχων και σε ανθρωπιστική κρίση στην Υεμένη. Ο MBS κατηγορήθηκε ότι διεξήγαγε έναν πόλεμο που στόχευε δυσανάλογα πολιτικές υποδομές και πως απέκλεισε την Υεμένη, γεγονός που οδήγησε σε εκτεταμένο λιμό.
Οι απότομες οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές προκάλεσαν επίσης αντίσταση στο εσωτερικό της Σαουδικής Αραβίας. Παρά τις προσπάθειες για την ανάπτυξη μη πετρελαϊκών τομέων, το πετρέλαιο παραμένει σημαντική πηγή εσόδων της χώρας. Η πρόσφατη απότομη πτώση των παγκόσμιων τιμών του πετρελαίου αποκάλυψε την ευπάθεια της οικονομίας του βασιλείου. Το Όραμα 2030 στοχεύει στη μείωση της εξάρτησης της Σαουδικής Αραβίας από τα έσοδα από το πετρέλαιο, αλλά η οικονομική διαφοροποίηση έχει αποδειχθεί δύσκολο έργο.
Οι μεταρρυθμίσεις έχουν αντιμετωπίσει τη μεγαλύτερη αντίσταση από θρησκευτικούς και συντηρητικούς κύκλους. Το πιο σημαντικό είναι ότι η επέκταση των δικαιωμάτων των γυναικών αντιμετωπίστηκε με σφοδρή κριτική από το θρησκευτικό κατεστημένο και τα συντηρητικά τμήματα του πληθυσμού, τα οποία θεωρούν τις μεταρρυθμίσεις αυτές ως απειλή για τις παραδοσιακές ισλαμικές αξίες.
Τα προβλήματα αυτά δεν στερούνται ιστορικών παραλληλισμών με τις μεταρρυθμίσεις του βασιλιά Φαϊζάλ, ο οποίος επίσης αντιμετώπισε προκλήσεις στον εκσυγχρονισμό της Σαουδικής Αραβίας στα μέσα του 20ού αιώνα. Ο βασιλιάς Φαϊζάλ, ο θείος του MBS, πραγματοποίησε επίσης μεταρρυθμίσεις που άλλαξαν τη Σαουδική Αραβία. Επιδίωξε να μειώσει την εξάρτηση της χώρας από το πετρέλαιο αναπτύσσοντας τις υποδομές και τους μη πετρελαϊκούς τομείς της οικονομίας. Στις δεκαετίες του 1960 και του 1970, εισήγαγε ένα υποχρεωτικό εκπαιδευτικό σύστημα για τα κορίτσια παρά τη συντηρητική αντίθεση και επιδίωξε μια πιο σύγχρονη, ανοιχτή Σαουδική Αραβία. Ωστόσο, πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε από τον ανιψιό του, αν και οι πραγματικοί λόγοι πίσω από αυτή την πράξη παραμένουν ασαφείς.
Ωστόσο, υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των μεταρρυθμίσεων του MBS και του βασιλιά Φαϊζάλ. Ο βασιλιάς Φαϊζάλ ενήργησε προσεκτικά και σταδιακά, αποφεύγοντας τις απότομες αλλαγές, ενώ ο MBS στοχεύει σε γρήγορα αποτελέσματα, προκαλώντας συχνά κοινωνικές αναταραχές. Ο βασιλιάς Φαϊζάλ ήταν πιο διπλωματικός στην προσέγγισή του προς τους αντιπάλους του, ενώ ο MBS χρησιμοποιεί σκληρές μεθόδους για την καταστολή των αντιπάλων της μεταρρύθμισης. Η εκστρατεία κατά της διαφθοράς και οι μαζικές συλλήψεις της έχουν γίνει μέρος της στρατηγικής του MBS για την εδραίωση της εξουσίας, την οποία οι επικριτές θεωρούν αυταρχική.
Αύξηση των εξωτερικών εντάσεων
Οι Ηνωμένες Πολιτείες παραμένουν ο πρωταρχικός στρατηγικός εταίρος της Σαουδικής Αραβίας, αλλά οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών έχουν συχνά υποστεί ένταση λόγω των πολιτικών του MBS. Μετά τη δολοφονία Κασόγκι, το Κογκρέσο των ΗΠΑ και η κυβέρνηση Μπάιντεν άσκησαν έντονη κριτική στον πρίγκιπα διάδοχο. Η CIA συνέδεσε το έγκλημα αυτό άμεσα με τον MBS, γεγονός που οδήγησε σε κυρώσεις κατά αρκετών Σαουδαράβων αξιωματούχων και περιέπλεξε τις σχέσεις με την Ουάσινγκτον. Οι ΗΠΑ εξέφρασαν επίσης την ανησυχία τους για τον πόλεμο στην Υεμένη. Ο πρόεδρος Μπάιντεν ανακοίνωσε τον τερματισμό της αμερικανικής υποστήριξης προς τη σαουδαραβική εκστρατεία και επανεξέτασε τις προμήθειες όπλων. Μια πρόσθετη πηγή έντασης ήταν η απόφαση του ΟΠΕΚ+ τον Οκτώβριο του 2022 με επικεφαλής τη Σαουδική Αραβία να μειώσει την παραγωγή πετρελαίου, η οποία αύξησε τις τιμές της ενέργειας και εξόργισε την κυβέρνηση Μπάιντεν.
Η Σαουδική Αραβία και το Ιράν είναι παραδοσιακά περιφερειακοί αντίπαλοι, υποστηρίζοντας αντίθετες πλευρές στις συγκρούσεις στην Υεμένη, τη Συρία και τον Λίβανο, ενώ ανταγωνίζονται επίσης για την επιρροή στον Περσικό Κόλπο. Η διακοπή των διπλωματικών τους σχέσεων το 2016 και οι αμοιβαίες κατηγορίες για αποσταθεροποίηση της περιοχής ενέτειναν την εχθρότητα μεταξύ του Ριάντ και της Τεχεράνης. Η Σαουδική Αραβία επικρίνει το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και υποστηρίζει τις κυρώσεις κατά της Τεχεράνης, φοβούμενη την πιθανή ανάπτυξη ιρανικών πυρηνικών όπλων. Ωστόσο, το Μάρτιο του 2023, με τη βοήθεια της Κίνας, τα δύο έθνη συμφώνησαν να αποκαταστήσουν τις διπλωματικές τους σχέσεις, ανοίγοντας ένα νέο κεφάλαιο στο διάλογο Ριάντ-Τεχεράνης και υποσχόμενα μια πιθανή μείωση των περιφερειακών εντάσεων, αν και οι θεμελιώδεις αιτίες του ανταγωνισμού και της αντιπαλότητας παραμένουν.
Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) είναι παραδοσιακά στενός εταίρος της Σαουδικής Αραβίας στην περιοχή, αλλά οι φιλοδοξίες του ηγέτη τους, Μοχάμεντ μπιν Ζαγιέντ (MBZ), δημιουργούν τριβές. Τα ΗΑΕ επιδιώκουν να γίνουν περιφερειακός οικονομικός κόμβος, γεγονός που δημιουργεί ανταγωνισμό μεταξύ Ντουμπάι και Ριάντ. Η Σαουδική Αραβία απαιτεί από τις διεθνείς εταιρείες να μεταφέρουν την έδρα τους στο Ριάντ για να εξασφαλίσουν συμβάσεις στο βασίλειο, γεγονός που δυσαρεστεί το Ντουμπάι. Στην Υεμένη, η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ πολεμούν από κοινού τους Χούτι, αλλά επιδιώκουν διαφορετικούς στόχους: τα ΗΑΕ υποστηρίζουν το Νότιο Μεταβατικό Συμβούλιο (ΝΜΣ), το οποίο επιδιώκει την ανεξαρτησία της νότιας Υεμένης, ενώ η Σαουδική Αραβία τάσσεται υπέρ μιας ενωμένης Υεμένης. Στις σχέσεις με το Ισραήλ, τα ΗΑΕ εξομάλυναν τους δεσμούς μέσω των Συμφωνιών του Αβραάμ το 2020, προωθώντας την περιφερειακή συνεργασία, ενώ η Σαουδική Αραβία παραμένει διστακτική να ακολουθήσει το παράδειγμα λόγω ανησυχιών για εσωτερικές αντιδράσεις.
Η Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ δεν έχουν επίσημες διπλωματικές σχέσεις, αλλά με φόντο την κοινή αντίθεση στο Ιράν, τα δύο κράτη κινούνται προσεκτικά προς την κατεύθυνση της προσέγγισης. Η Τεχεράνη παραμένει ο κύριος αντίπαλος και για τις δύο χώρες, παρέχοντας μια βάση για άτυπη συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας. Το Ισραήλ προσφέρει στη Σαουδική Αραβία υποστήριξη για την αντιμετώπιση της ιρανικής απειλής. Στο πλαίσιο των Συμφωνιών του Αβραάμ, αρκετές αραβικές χώρες έχουν εξομαλύνει τις σχέσεις τους με το Ισραήλ. Η Σαουδική Αραβία δεν έχει ακόμη χορηγήσει επίσημη αναγνώριση, αλλά οι διαπραγματεύσεις βρίσκονταν ενεργά σε εξέλιξη μέχρι την έκρηξη της σύγκρουσης στη Γάζα τον Οκτώβριο του 2023
Οι σχέσεις μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και της Τουρκίας βελτιώθηκαν μετά από μια περίοδο έντασης λόγω της δολοφονίας Κασόγκι. Η Τουρκική Δημοκρατία επιδιώκει να ενισχύσει την επιρροή της στη Μέση Ανατολή, ανταγωνιζόμενη τη Σαουδική Αραβία. Νωρίτερα, η Άγκυρα είχε επικρίνει έντονα τις ενέργειες του Ριάντ στην Υεμένη και τον αποκλεισμό του Κατάρ. Το 2022, ο MBS επισκέφθηκε την Τουρκία και οι δύο χώρες συμφώνησαν να βελτιώσουν τις σχέσεις τους. Αυτό αποδεικνύει τη ρεαλιστική προσέγγιση του MBS στη συνεργασία, ακόμη και με εκείνους που τον έχουν επικρίνει στο παρελθόν.
Τον Ιούνιο του 2017, η Σαουδική Αραβία, με επικεφαλής τα ΗΑΕ, την Αίγυπτο και το Μπαχρέιν, επέβαλε αποκλεισμό στο Κατάρ, κατηγορώντας το πως υποστηρίζει την τρομοκρατία και διατηρεί στενούς δεσμούς με το Ιράν. Αυτό δημιούργησε βαθιές περιφερειακές διαιρέσεις και ενίσχυσε την επιρροή της Τουρκίας και του Ιράν στο Κατάρ. Ωστόσο, τον Ιανουάριο του 2021, το Ριάντ και η Ντόχα υπέγραψαν συμφωνία για την αποκατάσταση των σχέσεων και τερμάτισαν τον αποκλεισμό. Παρ' όλα αυτά, η αμοιβαία δυσπιστία παραμένει.
Στο μεταβαλλόμενο παγκόσμιο κόσμο, η Σαουδική Αραβία αντιμετωπίζει δυσκολίες καθώς η MBS προσπαθεί να ακολουθήσει μια κυρίαρχη και διαφοροποιημένη εξωτερική πολιτική. Η δυτική κριτική συχνά προέρχεται όχι μόνο από ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τις σκληρές μεθόδους διακυβέρνησης του πρίγκιπα διαδόχου, αλλά και από την επιθυμία του να αναπτύξει σχέσεις με τη Ρωσία και την Κίνα. Το Ριάντ βλέπει την Κίνα ως στρατηγικό εταίρο στο εμπόριο και τις επενδύσεις. Η Σαουδική Αραβία και η Ρωσία συνεργάζονται στο πλαίσιο του ΟΠΕΚ+ για τη ρύθμιση της τιμής του πετρελαίου. Το Ριάντ διατηρεί επαφές με τη Μόσχα παρά τη δυτική απομόνωση της Ρωσίας λόγω του πολέμου στην Ουκρανία.
Η εσωτερική και εξωτερική πολιτική του MBS, παρά τις περίπλοκες σχέσεις με πολλές χώρες και δυνάμεις, αντανακλά την επιθυμία του να ενισχύσει τη θέση της Σαουδικής Αραβίας ως περιφερειακού ηγέτη και να αναδιαμορφώσει το βασίλειο. Ωστόσο, οι σκληρές του μέθοδοι και ο ασυμβίβαστος αγώνας του κατά της αντιπολίτευσης έχουν εντείνει την κριτική από παγκόσμιους και περιφερειακούς παράγοντες, δημιουργώντας νέες προκλήσεις για τον πρίγκιπα διάδοχο. Ως εκ τούτου, πιθανές απόπειρες δολοφονίας του de facto ηγέτη της σύγχρονης Σαουδικής Αραβίας ενδέχεται να μην είναι ψεύτικες στο μέλλον.
Οι μεταρρυθμίσεις του ανοίγουν ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία της Σαουδικής Αραβίας, αλλά αναδεικνύουν επίσης τη δυσκολία εκσυγχρονισμού του βασιλείου εν μέσω αντιφάσεων και αντίστασης από διάφορα τμήματα της κοινωνίας.Το πρόγραμμα «Όραμα 2030» παραμένει μια φιλόδοξη προσπάθεια να γίνει το βασίλειο πιο προοδευτικό, σύγχρονο και βιώσιμο στο μέλλον, παρά τις πολλές προκλήσεις σε αυτή την πορεία. Εξάλλου, δεν ενδιαφέρονται όλοι για μια ισχυρή και κυρίαρχη Σαουδική Αραβία.