Την περασμένη εβδομάδα, ξένοι αρχηγοί κρατών, πρόεδροι, ειδικοί απεσταλμένοι, διπλωμάτες, υπουργοί, νομοθέτες και σύμβουλοι κατέφθασαν στην Τεχεράνη για να υποβάλουν τα τελευταία τους σέβη μετά το δυστύχημα με το ελικόπτερο που στοίχισε τη ζωή στον Ιρανό πρόεδρο Εμπραχίμ Ραΐσι, τον υπουργό Εξωτερικών Χοσεΐν Αμίρ-Αμπντολαχιάν και έξι ακόμη άτομα.
Fereshteh Sadeghi - thecradle.co / Παρουσίαση Freepen.gr
Σε ολόκληρο τον Παγκόσμιο Νότο, πολλές χώρες κήρυξαν ημέρες εθνικού πένθους και δεκάδες χώρες εξέφρασαν συλλυπητήρια και συμπάθεια στην Ισλαμική Δημοκρατία για την απώλεια του προέδρου τους.
Οι σύμμαχοι του Ιράν στον Άξονα της Αντίστασης που περιλαμβάνουν τη Χεζμπολάχ του Λιβάνου, τις Μονάδες Λαϊκής Κινητοποίησης (PMU) του Ιράκ, την Ανσαραλάχ της Υεμένης, τη Χαμάς, την Παλαιστινιακή Ισλαμική Τζιχάντ (PIJ) και το Λαϊκό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PFLP), δεν ξέχασαν το Ιράν ούτε κατά τη διάρκεια αυτής της δύσκολης περιόδου.
Η παρουσία Παλαιστίνιων αξιωματούχων στις τελετές πένθους και η ομιλία του ηγέτη της Χαμάς Ismail Haniyeh πριν από την προσευχή Jainaza έκαναν ακόμη πιο αισθητή την πλήρη απουσία των ηγετών της Παλαιστινιακής Αρχής (ΠΑ).
Οι γείτονες του Ιράν δείχνουν υποστήριξη
Ένας αξιοσημείωτος προσκεκλημένος ήταν ο πρόεδρος της Τυνησίας Kais Saeid - μια ιστορική πρώτη επίσκεψη στο Ιράν από αρχηγό τυνησιακού κράτους. Είχε μιλήσει μόνο μία φορά με τον Ραΐσι στο περιθώριο ενός φόρουμ στην Αλγερία το Μάρτιο του 2024 και μετέφερε εκείνη τη συνομιλία στον ανώτατο ηγέτη του Ιράν Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, λέγοντας πως ο Ραΐσι τον είχε παροτρύνει να επισκεφθεί το Ιράν και δεν φανταζόταν ποτέ ότι αντί γι' αυτό θα παρευρισκόταν στην κηδεία του εκλιπόντος προέδρου.
Οι κυβερνήτες του Αφγανιστάν, οι Ταλιμπάν, απέστειλαν επίσης υψηλόβαθμη αντιπροσωπεία με επικεφαλής τον αναπληρωτή πρωθυπουργό Μουλά Αμπντούλ Γάνι Μπαράνταρ και τον υπουργό Εξωτερικών Αμίρ Χαν Μουττακί. Η αντιπροσωπεία συναντήθηκε με τον εμίρη του Κατάρ Tamim bin Hamad Al-Thani και τον Haniyeh της Χαμάς, αλλά δεν μπόρεσε να συναντηθεί με τον Khamenei, προφανώς μια σκόπιμη κίνηση από την ιρανική ηγεσία που προτρέπει εδώ και καιρό τους Ταλιμπάν να λάβουν πιο πρακτικά και λογικά μέτρα για την ενίσχυση των διμερών σχέσεων.
Το Ιράκ επέδειξε πλήρη υποστήριξη στο Ιράν, αποστέλλοντας αρκετές αντιπροσωπείες και κηρύσσοντας ημέρα εθνικού πένθους. Ο πρόεδρος του Ιράκ Αμπντούλ Λατίφ Ρασίντ, ο πρωθυπουργός Μοχάμεντ Σία αλ-Σουντάνι, οι πρώην πρωθυπουργοί Χάιντερ αλ-Αμπάντι και Αντίλ Αμπντούλ Μαχντί, καθώς και επικεφαλής σιιτικών και σουνιτικών πολιτικών παρατάξεων και φυλών ταξίδεψαν στην Τεχεράνη. Επιπλέον, ο πρόεδρος της περιφέρειας του Κουρδιστάν του Ιράκ, Νετσιρβάν Μπαρζανί, ο οποίος βρισκόταν στο Ιράν δύο εβδομάδες πριν από το τραγικό δυστύχημα, ήταν επικεφαλής αντιπροσωπείας υψηλού επιπέδου.
Τα αραβικά κράτη του Περσικού Κόλπου ήταν μεταξύ των γειτονικών χωρών που στάθηκαν αλληλέγγυα στον θλιμμένο ιρανικό λαό. Ο πρίγκιπας Mansour bin Mutaib bin Abdulaziz, ειδικός σύμβουλος του βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας Salman Al-Saud, ήταν επικεφαλής της αντιπροσωπείας από το Ριάντ. Το Ομάν έστειλε αρκετούς υπουργούς, ενώ οι υπουργοί Εξωτερικών του Κουβέιτ και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και ο εμίρης του Κατάρ πέταξαν επίσης στην Τεχεράνη για να αποτίσουν φόρο τιμής.
Η εκπληκτική χειρονομία του Μπαχρέιν
Ίσως η πιο απροσδόκητη χειρονομία ήρθε από το Μπαχρέιν, μια χώρα που διέκοψε τους δεσμούς της με το Ιράν πριν από εννέα χρόνια. Ο βασιλιάς του Μπαχρέιν Hamad bin Isa Al-Khalifa είχε στείλει συλλυπητήριο μήνυμα στον Αγιατολάχ Χαμενεΐ και έστειλε τον υπουργό Εξωτερικών του στην Τεχεράνη.
Αυτό σηματοδότησε την πρώτη επίσκεψη κορυφαίου διπλωμάτη του Μπαχρέιν στο Ιράν εδώ και 13 χρόνια. Αναμφίβολα, μέρος αυτής της επίδειξης σεβασμού σχετίζεται με τον εκλιπόντα Ιρανό υπουργό Εξωτερικών Amir-Abdollahian, ο οποίος διετέλεσε πρεσβευτής του Ιράν στη Μανάμα από το 2007 έως το 2010.
Φαίνεται, ωστόσο, πως η χειρονομία του Μπαχρέιν δεν ήταν απλώς μια πράξη συμπάθειας. Καθώς το Ιράν αποχαιρετούσε τους ηγέτες του στις 23 Μαΐου, ο βασιλιάς Χαμάντ επισκέφθηκε τη Μόσχα, όπου φέρεται να ζήτησε από τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν να μεσολαβήσει για μια συμφωνία μεταξύ Μανάμα και Τεχεράνης.
Σύμφωνα με δημοσιεύματα, ο μονάρχης του Μπαχρέιν ενημέρωσε τον Ρώσο πρόεδρο ότι η χώρα του επιδιώκει την αναβίωση των σχέσεων με την Τεχεράνη. Σε βίντεο από τη συνάντησή τους, ο Χαμάντ παραδέχθηκε ότι η χώρα του είχε προβλήματα με το Ιράν - αλλά όχι πια:
Δεν υπάρχει κανένας λόγος να αναβληθεί η επανέναρξη των διπλωματικών σχέσεων επειδή ο λαός του Μπαχρέιν αγαπά το Ιράν, έχει (κοινή) ιστορία με το Ιράν και θέλει να κάνει επισκέψεις στο Ιράν.
Η αναφορά του βασιλιά Χαμάντ στα «προβλήματα του παρελθόντος» αφορά συγκεκριμένα την εξέγερση της «Αραβικής Άνοιξης» του 2011 στο Μπαχρέιν κατά της κυβέρνησης, όταν η Μανάμα κατέστειλε σκληρά -με την στρατιωτική βοήθεια της Σαουδικής Αραβίας- κατά των κυρίως σιιτών διαδηλωτών, κατηγορώντας την Ισλαμική Δημοκρατία για υποκίνηση ταραχών στη μικρή νησιωτική χώρα. Πρόκειται για μια κατηγορία που το Ιράν απορρίπτει σθεναρά μέχρι σήμερα.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το Μπαχρέιν είναι ένα κατά πλειοψηφία σιιτικό εμιράτο, το οποίο κυβερνάται από μια μειοψηφική σουνιτική βασιλική οικογένεια, και οποιαδήποτε λαϊκή διαφωνία κατά της κυβέρνησης της Μανάμα θα ήταν φυσικά δημογραφικά κυρίως σιιτική.
Οι σχέσεις επιδεινώθηκαν περαιτέρω αφότου το Μπαχρέιν άρχισε να φυλακίζει σιίτες ακτιβιστές και πολιτικές προσωπικότητες και εξόρισε τον πνευματικό ηγέτη της σιιτικής κοινότητας, τον σεΐχη Ισά Κασίμ, ο οποίος σήμερα διαμένει στην ιρανική πόλη Κομ.
Το Μπαχρέιν ακολούθησε τελικά το παράδειγμα της Σαουδικής Αραβίας και διέκοψε τους διπλωματικούς δεσμούς με την Τεχεράνη μετά την έφοδο των Ιρανών στις διπλωματικές αποστολές της Σαουδικής Αραβίας σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την εκτέλεση 50 σιιτών πολιτικών κρατουμένων από το βασίλειο, μεταξύ των οποίων και ο εξέχων, εκδηλωτικός σιίτης κληρικός σεΐχης Nimr al-Nimr.
Διστακτικότητα στην κανονικοποίηση
Με το Ιράν και τη Σαουδική Αραβία να αποκαθιστούν τις διπλωματικές σχέσεις με τη διαιτησία της Κίνας το Μάρτιο του 2023, θεωρήθηκε ότι οι χώρες στον αστερισμό της Σαουδικής Αραβίας, οι οποίες είχαν όλες διακόψει τους δεσμούς τους με το Ιράν, θα αποκαθιστούσαν τους αντίστοιχους διπλωματικούς δεσμούς τους. Αυτό συνέβη με το Σουδάν και το Τζιμπουτί, και σε κάποιο βαθμό με την Αίγυπτο, η οποία απέστειλε τον υπουργό Εξωτερικών της Shoukry για πρώτη φορά στην Τεχεράνη την περασμένη εβδομάδα.
Ωστόσο, η εξομάλυνση με το Μπαχρέιν δεν προχώρησε όπως αναμενόταν. Παρά τις δηλώσεις του βασιλιά Χαμάντ και την προθυμία του να αποκαταστήσει τους δεσμούς, φαίνεται πως το Ιράν είναι πλέον διστακτικό - για κάποιους σαφείς λόγους:
Ο πρώτος και πιο κρίσιμος είναι η δέσμευση του Ιράν έναντι των ομοθρήσκων του στη σιιτική κοινότητα του Μπαχρέιν. Κατ' αρχήν, το Ιράν δεν σκοπεύει να αποσύρει την ηθική και πνευματική υποστήριξή του προς τους σιίτες του Μπαχρέιν, οι πολιτικοί και θρησκευτικοί ηγέτες των οποίων εκτίουν μακροχρόνιες ποινές φυλάκισης, με αντάλλαγμα την προσέγγιση με τη Μανάμα.
Η Τεχεράνη έχει από καιρό θέσει ως προτεραιότητα τη δίκαιη εκπροσώπηση της σιιτικής πλειοψηφίας του Μπαχρέιν στα πολιτικά όργανα και θεσμούς της χώρας. Όσο η Μανάμα δεν αντιμετωπίζει το ζήτημα των σιιτών πολιτικών κρατουμένων και δε χαλαρώνει τους κοινωνικούς περιορισμούς και τους περιορισμούς ασφαλείας για αυτή την πιεσμένη κοινότητα, το Ιράν είναι απίθανο να προωθήσει την εξομάλυνση με το Μπαχρέιν.
Δεύτερον, και πιο πρόσφατα, είναι η σχέση του Μπαχρέιν με το Ισραήλ, η οποία καθιερώθηκε και επισημοποιήθηκε κατά τη διάρκεια των Συμφωνιών Αβραάμ του 2020 στην Ουάσινγκτον. Παρόλο που το Μπαχρέιν έχει έκτοτε αναστείλει τους οικονομικούς δεσμούς με το Ισραήλ και ανακάλεσε τον πρεσβευτή του λόγω της βάναυσης στρατιωτικής επίθεσης του Τελ Αβίβ στη Γάζα, το Ιράν εξακολουθεί να ανησυχεί για την παρουσία του κράτους κατοχής στο Μπαχρέιν.
Τρίτον, ο πέμπτος στόλος του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ σταθμεύει στο Μπαχρέιν. Ο δηλωμένος στόχος της Τεχεράνης είναι να εκδιώξει τις αμερικανικές και άλλες ξένες ένοπλες δυνάμεις από την περιοχή και η παρουσία του στόλου στο Μπαχρέιν αποτελεί σημαντικό εμπόδιο. Το μικρό εμιράτο φιλοξενεί επίσης τη βάση του Βασιλικού Ναυτικού του Ηνωμένου Βασιλείου, η οποία ιδρύθηκε για πρώτη φορά το 1935 και επαναλειτούργησε επίσημα το 2018.
Παρά τα εμπόδια αυτά, το Ιράν είναι απίθανο να απορρίψει τις μεσολαβητικές προσπάθειες της Μόσχας, καθώς αξιωματούχος του Μπαχρέιν αποκάλυψε ότι ο Πούτιν θα μεσολαβήσει μεταξύ Τεχεράνης και Μανάμα.
Σταθεροποίησε τους φίλους σου, κάνε τους εχθρούς σου να έρθουν σε σένα
Η υποστήριξη και η συμπάθεια που έδειξαν την περασμένη εβδομάδα οι γείτονες του Ιράν - αραβικά κράτη, Πακιστάν, Τουρκμενιστάν, Αφγανιστάν, Τουρκική Δημοκρατία, Ιράκ, Αρμενία, Ρωσία και Αζερμπαϊτζάν - μαζί με εκπροσώπους από 115 χώρες, καταδεικνύουν την αποτελεσματικότητα της εξωτερικής πολιτικής του αείμνηστου προέδρου Ραΐσι, η οποία στηρίχθηκε σε τρεις βασικούς πυλώνες: το βλέμμα προς τα ανατολικά, η δέσμευση με τους γείτονες και η ενοποίηση του Παγκόσμιου Νότου.
Ενώ η Τεχεράνη μπορεί να εκτιμά τις χώρες που συμμετείχαν στο πένθος για τους αποθανόντες κορυφαίους αξιωματούχους της, κρατάει αρχείο με τις ευρωπαϊκές κυρίως χώρες των οποίων οι πρεσβείες στην Τεχεράνη δεν μπήκαν καν στον κόπο να στείλουν συλλυπητήριο μήνυμα - οι ίδιες διπλωματικές αποστολές που υποστήριξαν ανοιχτά τους διαδηλωτές κατά τη διάρκεια των αντικυβερνητικών διαδηλώσεων του 2020 στο Ιράν.
Όπως λέει μια παλιά ιρανική παροιμία, «Δείξε σεβασμό, κέρδισε σεβασμό». Ο επόμενος πρόεδρος του Ιράν είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα βαδίσει στο διπλωματικό μονοπάτι που χάραξαν ο Ραΐσι και ο Αμίρ-Αμπντολαχιάν και θα προσπαθήσει να επεκτείνει περαιτέρω τους δεσμούς με τις χώρες που στάθηκαν στο πλευρό του Ιράν την στιγμή της θλίψης του.