Το Ισραήλ λαμβάνει το 40% του πετρελαίου του μέσω του αγωγού Baku-Tbilisi-Ceyhan (BTC), μιας κρίσιμης ενεργειακής διαδρομής που εκτείνεται από την Κασπία Θάλασσα μέσω του Αζερμπαϊτζάν, της Γεωργίας και της Τουρκίας στο τουρκικό λιμάνι Ceyhan και στη συνέχεια, μέσω δεξαμενόπλοιων, σε ισραηλινά λιμάνια.
Suat Delgen - thecradle.co / Παρουσίαση Freepen.gr
Ο αγωγός μεταφέρει κυρίως πετρέλαιο από το κοίτασμα Azeri-Chirag-Deepwater Gunashli (ACG) του Αζερμπαϊτζάν και συμπύκνωμα από το κοίτασμα Shah Deniz. Η British Petroleum (BP) εκμεταλλεύεται το κοίτασμα ACG για λογαριασμό της Azerbaijan International Operating Company (AIOC), μιας κοινοπραξίας διεθνών πετρελαϊκών εταιρειών.
Μια άλλη κοινοπραξία, που περιλαμβάνει τις BP, SOCAR, MOL, Equinor, TPAO, Eni, TotalEnergies, ITOCHU, INPEX, ExxonMobil και ONGC Videsh, εκμεταλλεύεται τον αγωγό BTC και εμπορεύεται το πετρέλαιο παγκοσμίως. Στις 10 Μαΐου, η BP ανακοίνωσε τη συμμετοχή αυτής της κοινοπραξίας στη διαχείριση του αγωγού.
Ήδη από το 1999, υπογράφηκαν μια συμφωνία κράτους διέλευσης και μια διακυβερνητική συμφωνία μεταξύ της κοινοπραξίας και της Τουρκίας, του Αζερμπαϊτζάν και της Γεωργίας, επικυρώθηκαν από τη Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση και τέθηκαν επίσημα σε ισχύ στις 10 Σεπτεμβρίου 2000.
Πίεση για τη μισή ροή πετρελαίου προς το Ισραήλ
Στις 2 Μαΐου, μπροστά στην αυξανόμενη εσωτερική πίεση για διακοπή των δεσμών με το Ισραήλ λόγω του βάναυσου πολέμου του στη Γάζα, η Τουρκική Δημοκρατία ανακοίνωσε την πλήρη αναστολή όλων των συναλλαγών εισαγωγών και εξαγωγών προς το κράτος κατοχής μέχρι να επιτραπεί η απρόσκοπτη παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στη Γάζα.
Αλλά τι γίνεται με το πετρέλαιο; Με τόσα άλλα κράτη και παγκόσμιες πολυεθνικές να εμπλέκονται, μπορεί και έχει σταματήσει η Τουρκική Δημοκρατία τη μεταφορά πετρελαίου από το Ceyhan στο Ισραήλ;
Γεωπολιτική σημασία του αγωγού BTC
Ο αγωγός BTC προέκυψε από τις γεωπολιτικές αλλαγές που ακολούθησαν την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Καθώς τα νέα ανεξάρτητα κράτη στην περιοχή της Κασπίας, ιδίως το Αζερμπαϊτζάν, επεδίωκαν να αναπτύξουν τα τεράστια αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου που διέθεταν, επεδίωκαν να εξάγουν αυτούς τους πόρους στις δυτικές αγορές χωρίς να βασίζονται στις ρωσικές οδούς διαμετακόμισης. Η Ουάσινγκτον υποστήριξε ρητά τον αγωγό BTC για να μειώσει την επιρροή της Μόσχας και να δημιουργήσει μια εναλλακτική οδό εξαγωγής για την ενέργεια της Κασπίας.
Από την πλευρά της, η Τουρκία θεώρησε το έργο BTC ως στρατηγική ευκαιρία για να ενισχύσει τη σημασία της ως βασικού ενεργειακού διαδρόμου. Παρά τις αρχικές αμφιβολίες σχετικά με τη σκοπιμότητα του αγωγού, η πολιτική δέσμευση των ΗΠΑ, της Τουρκίας και των περιφερειακών κρατών, μαζί με επενδύσεις από μεγάλες διεθνείς πετρελαϊκές εταιρείες όπως η BP, προώθησαν σταδιακά το έργο.
Αυτή η συνεργασία οδήγησε στη δημιουργία του αγωγού BTC, σηματοδοτώντας μια σημαντική αλλαγή στην ενεργειακή δυναμική και τη γεωπολιτική της περιοχής.
Σήμερα, ο αγωγός αποτελεί μια κρίσιμη διαδρομή που συνδέει την Κασπία Θάλασσα με τη Μεσόγειο και μπορεί να μεταφέρει 1,2 εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως (bpd). Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της Κρατικής Στατιστικής Επιτροπής του Αζερμπαϊτζάν, ο όγκος του πετρελαίου που μεταφέρεται μέσω του αγωγού BTC θα αυξηθεί κατά 1,6% το 2023, φθάνοντας τα 30,2 εκατομμύρια τόνους.
Ο αγωγός BTC, που λειτουργεί από την BP, είναι ο κύριος αγωγός για τις εξαγωγές πετρελαίου από τα πετρελαϊκά κοιτάσματα του Αζερμπαϊτζάν, του Τσιράγκ και του Γκουνασλί. Πέρυσι, οι συνολικές μεταφορές πετρελαίου του Αζερμπαϊτζάν ανήλθαν σε 39,7 εκατομμύρια τόνους, με τον αγωγό να αντιπροσωπεύει το 76% αυτού του όγκου.
Ο αγωγός χρησιμεύει επίσης ως οδός διαμετακόμισης πετρελαίου από το Τουρκμενιστάν και το Καζακστάν, με τον όγκο πετρελαίου διαμετακόμισης να αυξάνεται από 5,1 εκατομμύρια τόνους το 2022 σε 5,2 εκατομμύρια τόνους το 2023. Δεδομένου του σημαντικού μεριδίου του πετρελαίου του Καζακστάν και του Αζερμπαϊτζάν στον εφοδιασμό του Ισραήλ με αργό πετρέλαιο, ο αγωγός BTC έχει καθοριστική σημασία για τη διευκόλυνση αυτού του ενεργειακού εμπορίου.
Μια έκθεση του Bloomberg από τον Οκτώβριο του 2023 υπογραμμίζει τη μεγάλη εξάρτηση του Τελ Αβίβ από αυτόν τον αγωγό για τον εφοδιασμό του με πετρέλαιο, από τον οποίο έλαβε περίπου 220.000 bpd πετρελαίου από τα μέσα Μαΐου 2023. Το Καζακστάν ήταν η μεγαλύτερη πηγή, παρέχοντας 92.500 bpd, ακολουθούμενο από το Αζερμπαϊτζάν με 44.000 bpd.
Τα στοιχεία από την Κρατική Τελωνειακή Επιτροπή του Αζερμπαϊτζάν έδειξαν ότι το Αζερμπαϊτζάν εξήγαγε περίπου 1.021.917 τόνους αργού πετρελαίου και προϊόντων στο Ισραήλ τους πρώτους τρεις μήνες του 2024 - αξίας 621 εκατομμυρίων δολαρίων. Τα στοιχεία αυτά υπογραμμίζουν τον κρίσιμο ρόλο του αγωγού BTC στη διατήρηση της ενεργειακής ασφάλειας του Ισραήλ και τις πιθανές επιπτώσεις οποιασδήποτε διαταραχής αυτής της οδού εφοδιασμού.
Νομικοί περιορισμοί για τη διακοπή της ροής πετρελαίου
Παρά την εξάρτηση του Ισραήλ από το πετρέλαιο που προέρχεται από το λιμάνι του Ceyhan, η Τουρκική Δημοκρατία δεν έχει την εξουσία να διακόψει τη ροή του πετρελαίου, εκτός αν συντρέχουν λόγοι ανωτέρας βίας, σύμφωνα με τη συμφωνία που υπεγράφη με την κοινοπραξία υπό την ηγεσία της BP. Η «Συμφωνία της Κυβέρνησης Υποδοχής» (HGA) και η «Διακυβερνητική Συμφωνία» (IGA) που στηρίζουν το έργο του αγωγού BTC δεσμεύουν νομικά την Άγκυρα να διασφαλίσει την αδιάλειπτη ροή πετρελαίου.
Οι συμφωνίες αυτές περιέχουν διατάξεις που δεσμεύουν τα υπογράφοντα κράτη, συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας, σε υποχρεώσεις πέραν του τυπικού δικαίου των διεθνών συνθηκών. Συγκεκριμένα, οι συμφωνίες καθιστούν τα υπογράφοντα κράτη άνευ όρων υπεύθυνα για τυχόν καθυστερήσεις στην κατασκευή ή στη μεταφορά πετρελαίου, ανεξάρτητα από την αιτία.
Αυτό δίνει στη διεθνή κοινοπραξία προνομιακή νομική θέση έναντι των εθνικών κρατών και απαιτεί από τα κράτη να παραιτηθούν από ορισμένες κυριαρχικές εξουσίες, όπως η νομοθεσία και τα δικαιώματα δικαστικής κρίσης. Έτσι, ακόμη και αν η Τουρκική Δημοκρατία ήθελε να αναστείλει τη ροή πετρελαίου προς το Ισραήλ για πολιτικούς λόγους, οι ρήτρες αυστηρής ευθύνης και άλλες διατάξεις των συμφωνιών BTC πιθανότατα θα το εμπόδιζαν νομικά.
Έτσι, η Τουρκία είναι συμβατικά υποχρεωμένη να διασφαλίσει την αδιάλειπτη ροή πετρελαίου ή να αντιμετωπίσει νομικές συνέπειες, ακόμη και για λόγους εξωτερικής πολιτικής. Ενώ η στρατηγική σημασία του αγωγού BTC δικαιολογεί την αποδοχή περιοριστικών όρων, οι συμφωνίες αντανακλούν μια ανισορροπία που ευνοεί τα εταιρικά συμφέροντα έναντι των κρατικών συμφερόντων.
Πιθανή νομική αιτιολόγηση με τη χρήση μέτρων του ΔΠΔ
Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι η διαδικασία της Νότιας Αφρικής κατά του Ισραήλ στο Διεθνές Δικαστήριο (ΔΔΔ) τον περασμένο Δεκέμβριο - με τον ισχυρισμό ότι οι ενέργειές του στη Γάζα συνιστούν γενοκτονία - μπορεί να έχει αντίκτυπο σε πολλαπλές επιχειρηματικές και κρατικές νομικές ρυθμίσεις παντού.
Επίσημα γνωστή ως «Εφαρμογή της Σύμβασης για την Πρόληψη και την Τιμωρία του Εγκλήματος της Γενοκτονίας στη Λωρίδα της Γάζας (Νότια Αφρική κατά Ισραήλ)», το ΔΔΔ έχει ήδη εκδώσει διάφορα προσωρινά μέτρα που πρέπει να λάβει το Ισραήλ για να αποτρέψει περαιτέρω βλάβες σε αμάχους, ενώ η υπόθεση εκδικάζεται.
Τα μέτρα του ΔΠΔ είναι νομικά δεσμευτικά και το Ισραήλ έχει μέχρι στιγμής αγνοήσει σε μεγάλο βαθμό τις απαιτήσεις του δικαστηρίου.
Είναι, επομένως, δυνατό για την Τουρκία να χρησιμοποιήσει αυτά τα προσωρινά μέτρα του ΔΔΔ ως νομική δικαιολογία για να εμποδίσει τα βυτιοφόρα να μεταφέρουν πετρέλαιο στο Ισραήλ έως ότου επιτευχθεί κατάπαυση του πυρός στη Γάζα.
Η Άγκυρα θα μπορούσε να προβάλλει το νομικό επιχείρημα ότι, σύμφωνα με τα μέτρα του ΔΠΔ, το πετρέλαιο που μεταφέρεται από το Ceyhan χρησιμοποιείται για τη συνέχιση των στρατιωτικών επιχειρήσεων στη Γάζα και ότι, επιδιώκοντας να αποφύγει τη συνενοχή σε ένα έγκλημα κατά της ανθρωπότητας και βοηθώντας στην εφαρμογή των αποφάσεων του ΔΠΔ, η Τουρκία δεν μπορεί να επιτρέψει τη χρήση των λιμανιών της για το σκοπό αυτό.
Μια τέτοια δήλωση από την Τουρκική Δημοκρατία θα μπορούσε να ασκήσει σημαντική πίεση στο Ισραήλ και να θέσει στην κοινοπραξία πετρελαίου την προσοχή της ότι η γενοκτονία δεν ξεπερνάει τη συνήθη επιχειρηματικότητα.
Αν και η πολύπλοκη και πολύπλευρη φύση των διπλωματικών και οικονομικών σχέσεων μεταξύ της Άγκυρας και του Τελ Αβίβ καθιστούν απίθανη μια πλήρη διακοπή των σχέσεων, η Τουρκική Δημοκρατία μπορεί τώρα να κρατά στα χέρια της μια μοναδική νομική ευκαιρία να αποφασίσει για την προμήθεια πετρελαίου στο κράτος κατοχής.