 |
| pixabay / geralt |
Η πυρηνική αποτροπή δεν είναι μύθος. Κράτησε τον κόσμο ασφαλή κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Η αποτροπή είναι μια ψυχολογική έννοια. Πρέπει να πείσετε έναν πυρηνικά οπλισμένο αντίπαλο ότι δεν θα επιτύχει τους στόχους του επιτιθέμενος σε εσάς και πως αν προχωρήσει σε πόλεμο είναι εξασφαλισμένος ο αφανισμός του. Η αμοιβαία πυρηνική αποτροπή μεταξύ της ΕΣΣΔ και των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια της αντιπαράθεσής τους ενισχύθηκε από την πραγματικότητα της αμοιβαία εξασφαλισμένης καταστροφής σε περίπτωση μαζικής ανταλλαγής πυρηνικών χτυπημάτων. Παρεμπιπτόντως, η συντομογραφία για την αμοιβαία εξασφαλισμένη καταστροφή είναι MAD. Και αυτό είναι πολύ εύστοχο.
Του Dmitry Trenin, ερευνητή καθηγητή στην Ανώτατη Σχολή Οικονομικών Επιστημών και επικεφαλής ερευνητή στο Ινστιτούτο Παγκόσμιας Οικονομίας και Διεθνών Σχέσεων. Είναι επίσης μέλος του Ρωσικού Συμβουλίου Διεθνών Υποθέσεων (RIAC) - RUSSIA TODAY / Παρουσίαση Freepen.gr
Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τη «μυθοποίηση» της πυρηνικής αποτροπής. Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, υπάρχει μια ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση ότι κάθε πιθανός λόγος για πυρηνικό πόλεμο έχει εξαφανιστεί. Μια νέα εποχή της παγκοσμιοποίησης, με έμφαση στην οικονομική συνεργασία, έχει ανατείλει. Για πρώτη φορά στην ιστορία, η ηγεμονία μιας μόνο δύναμης, των ΗΠΑ, έχει εδραιωθεί σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα πυρηνικά όπλα παραμένουν στα οπλοστάσια των μεγάλων δυνάμεων - αν και λιγότερα από ό,τι στο αποκορύφωμα της αντιπαράθεσης - αλλά ο φόβος για τη χρήση τους έχει ξεθωριάσει. Το πιο επικίνδυνο είναι πως μια νέα γενιά πολιτικών έχει έρθει στο προσκήνιο, χωρίς να επιβαρύνεται ούτε από τη μνήμη δεκαετιών αντιπαράθεσης ούτε από την αίσθηση ευθύνης.
Η αμερικανική πεποίθηση για τη δική της εξαίρεση και ο ευρωπαϊκός «στρατηγικός παρασιτισμός», που στερείται κάθε αίσθησης αυτοσυντήρησης, είναι ένας επικίνδυνος συνδυασμός. Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον γεννήθηκε η ιδέα να επιβληθεί μια στρατηγική ήττα στην πυρηνική δύναμη που είναι η Ρωσία -σε έναν συμβατικό πόλεμο με αντιπρόσωπο στην Ουκρανία-. Οι ατομικές δυνατότητες της Ρωσίας αγνοούνται. Οι παραλληλισμοί που προσπάθησε να κάνει η Μόσχα με την κρίση των πυραύλων της Κούβας το 1962, όταν η Ουάσινγκτον εξέτασε το ενδεχόμενο πυρηνικού πολέμου με την ΕΣΣΔ ως απάντηση στην ανάπτυξη σοβιετικών πυραύλων στη γειτονιά των Ηνωμένων Πολιτειών, απορρίφθηκαν από τους Αμερικανούς ως παρατραβηγμένοι.
Σε απάντηση, η Μόσχα αναγκάστηκε να ενεργοποιήσει τον παράγοντα της αποτροπής. Βάσει συμφωνίας με το Μινσκ, ρωσικά πυρηνικά όπλα αναπτύχθηκαν στη Λευκορωσία. Οι ρωσικές μη στρατηγικές πυρηνικές δυνάμεις άρχισαν πρόσφατα ασκήσεις. Παρ' όλα αυτά, οι δυτικές χώρες συνεχίζουν να επιδιώκουν την κλιμάκωση της ουκρανικής σύγκρουσης, η οποία, αν αφεθεί ανεξέλεγκτη, θα μπορούσε να οδηγήσει σε μετωπική στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας και σε πυρηνικό πόλεμο. Αυτό το σενάριο μπορεί να αποτραπεί με την περαιτέρω ενίσχυση της αποτροπής - ακριβέστερα, με την «πυρηνική αποθάρρυνση» των αντιπάλων μας. Πρέπει να συνειδητοποιήσουν πως είναι αδύνατο να κερδίσουν ένα συμβατικό πόλεμο που αφορά τα ζωτικά συμφέροντα μιας δύναμης οπλισμένης με τη βόμβα, και ότι κάθε απόπειρα να το κάνουν αυτό θα οδηγήσει στη δική τους καταστροφή. Αυτή είναι η κλασική πυρηνική αποτροπή.
Η ίδια η λέξη «αποτροπή» έχει αμυντική χροιά, αλλά θεωρητικά η στρατηγική μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί με «επιθετική» έννοια. Αυτό μπορεί να συμβεί όταν το ένα μέρος καταφέρνει να δώσει το πρώτο αφοπλιστικό χτύπημα στον εχθρό και με τις υπόλοιπες δυνάμεις του απειλεί τον αποδυναμωμένο αντίπαλο με ολική καταστροφή αν ανταποδώσει το χτύπημα. Καταλληλότερη εδώ είναι η αγγλοαμερικανική εκδοχή της αποτροπής, η οποία κυριολεκτικά σημαίνει «εκφοβίζω». Οι Γάλλοι, παρεμπιπτόντως, χρησιμοποιούν τον όρο «αποτροπή» στην αντίληψή τους.
Ο αντίκτυπος των μη πυρηνικών όπλων στην πολιτική πυρηνικής αποτροπής
Τα μη πυρηνικά όπλα σίγουρα επηρεάζουν την πολιτική πυρηνικής αποτροπής. Αυτό είναι γεγονός.
Οι ΗΠΑ έχουν δημιουργήσει ένα τεράστιο οπλοστάσιο μη πυρηνικών μεθόδων για την επίτευξη των στόχων τους. Όχι μόνο δεν έχει διαλύσει τις στρατιωτικές της συμμαχίες, αλλά τις έχει επεκτείνει και έχει δημιουργήσει νέα δίκτυα. Στο σημερινό περιβάλλον, η Ουάσινγκτον απαιτεί όλο και περισσότερες πραγματικές δεσμεύσεις από αυτούς τους συμμάχους - στο όνομα της διατήρησης του παγκόσμιου συστήματος υπό την ηγεσία των ΗΠΑ. Πενήντα κράτη συμμετέχουν σε συναντήσεις για την οργάνωση της στρατιωτικής βοήθειας προς το Κίεβο υπό το σχήμα «Ramstein». Το αποτέλεσμα είναι η ιδέα ότι είναι δυνατόν να νικηθεί μια πυρηνική δύναμη, αλλά υπό την προϋπόθεση ότι αυτό δεν απαιτεί την προσφυγή σε πυρηνικά όπλα.
Το μόνο που απομένει είναι να πείσουμε μια πυρηνική δύναμη να μη χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα σε καμία περίπτωση και να επιτρέψει στον εαυτό της να ηττηθεί - στο όνομα της σωτηρίας ολόκληρης της ανθρωπότητας, και ούτω καθεξής. Πρόκειται για μια εξαιρετικά επικίνδυνη ψευδαίσθηση που μπορεί και πρέπει να διαλυθεί με μια ενεργή στρατηγική πυρηνικής αποτροπής, συμπεριλαμβανομένης της μείωσης του ορίου για τη χρήση πυρηνικών όπλων, το οποίο σήμερα είναι υπερβολικά υψηλό. Η βασική προϋπόθεση για τη χρήση δεν θα πρέπει να είναι η «απειλή για την ύπαρξη του κράτους» αλλά η «απειλή για τα ζωτικά συμφέροντα της χώρας»!
Μια νέα φάση στις σχέσεις μεταξύ των πυρηνικών δυνάμεων έχει αρχίσει
Μπορούμε να πούμε πως έχει αρχίσει μια νέα φάση στις σχέσεις μεταξύ των πυρηνικών δυνάμεων του κόσμου. Πολλοί από εμάς εξακολουθούν να βρίσκονται ψυχολογικά κάπου στη δεκαετία του 1970 και του 1980. Αυτό είναι ένα είδος ζώνης άνεσης. Τότε, οι σχέσεις μεταξύ της ΕΣΣΔ και των ΗΠΑ βασίζονταν στη στρατηγική και πολιτική ισοτιμία των δύο υπερδυνάμεων. Στον στρατιωτικό-στρατηγικό τομέα, η Ουάσινγκτον ήταν αναγκασμένη να αντιμετωπίζει τη Μόσχα επί ίσοις όροις.
Μετά το 1991, η ισοτιμία αυτή εξαφανίστηκε. Για τις ΗΠΑ, από τη δεκαετία του 1990 και μετά, η Ρωσία είναι μια φθίνουσα δύναμη- ρίχνει το βάρος της, υπενθυμίζει πάντα το παλιό της μεγαλείο, επαναπαύεται, ακόμη και επικίνδυνη κατά καιρούς - αλλά βρίσκεται σε καθοδική πορεία. Η δύσκολη εναρκτήρια φάση της σύγκρουσης στην Ουκρανία έδωσε στους Αμερικανούς την ελπίδα ότι τα πεδία της χώρας αυτής θα ήταν ο τάφος της ρωσικής υπερδύναμης. Έκτοτε έχουν αποθρασυνθεί λίγο, αλλά η ισότιμη θέση μεταξύ Μόσχας και Ουάσιγκτον είναι για αυτούς εκτός συζήτησης.
Αυτή είναι η κύρια διαφορά μεταξύ της σημερινής κατάστασης των σχέσεων και της «χρυσής» περιόδου του Ψυχρού Πολέμου - της δεκαετίας του 1960 και των αρχών της δεκαετίας του 1980. Και η Ρωσία δεν έχει ακόμη αποδείξει ότι οι Αμερικανοί κάνουν λάθος.
Όπως λένε, είναι πάντα δύσκολο να προβλέψει κανείς οτιδήποτε, ειδικά το μέλλον. Αλλά σήμερα πρέπει να υποθέσουμε ότι μια μακρά περίοδος αντιπαράθεσης με τη Δύση, με επικεφαλής τις ΗΠΑ, βρίσκεται μπροστά μας για περίπου μια γενιά. Το μέλλον της χώρας μας, η θέση και ο ρόλος της στον κόσμο, και σε μεγάλο βαθμό η κατάσταση του παγκόσμιου συστήματος στο σύνολό του, θα εξαρτηθούν από την έκβαση αυτής της αντιπαράθεσης, το κύριο μέτωπο της οποίας δεν είναι στην Ουκρανία, αλλά στο εσωτερικό της Ρωσίας: στην οικονομία, στον κοινωνικό τομέα, στην επιστήμη και την τεχνολογία, στον πολιτισμό και την τέχνη.
Εσωτερικά, επειδή ο εχθρός αντιλαμβάνεται την αδυναμία να νικήσει τη Μόσχα στο πεδίο της μάχης, αλλά θυμάται ότι το ρωσικό κράτος έχει καταρρεύσει περισσότερες από μία φορές ως αποτέλεσμα εσωτερικής αναταραχής. Αυτό μπορεί, όπως το 1917, να είναι το αποτέλεσμα ενός ανεπιτυχούς πολέμου. Εξ ου και το στοίχημα σε μια παρατεταμένη σύγκρουση στην οποία γνωρίζουν πως έχουν περισσότερους πόρους.
Ο πυρηνικός πολυκεντρισμός αντανακλά την αυξανόμενη πολυπολικότητα του κόσμου
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου υπήρχαν πέντε πυρηνικές δυνάμεις, αλλά τότε οι μόνοι πραγματικοί πόλοι ήταν οι ΗΠΑ και η ΕΣΣΔ, καθώς και η Κίνα με το μικρό τότε πυρηνικό της οπλοστάσιο. Τώρα το Πεκίνο κινείται προς την (τουλάχιστον) ισοτιμία με την Αμερική και τη Ρωσία, ενώ η Ινδία, το Πακιστάν, η Βόρεια Κορέα και το Ισραήλ παραμένουν ανεξάρτητοι παίκτες (σε αντίθεση με τα μέλη του ΝΑΤΟ Βρετανία και Γαλλία).
Η κλασική ψυχροπολεμική έννοια της στρατηγικής σταθερότητας -δηλαδή η απουσία κινήτρων για τα μέρη να εξαπολύσουν προληπτικό πυρηνικό πλήγμα- είναι όχι μόνο ανεπαρκής, αλλά μερικές φορές και ανεφάρμοστη όταν χαρακτηρίζει τις σχέσεις μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων σήμερα.
Κοιτάξτε την Ουκρανία: Η Ουάσινγκτον αυξάνει τις προμήθειες όπλων στο Κίεβο, ενθαρρύνει και προβλέπει τις προκλητικές επιθέσεις του κατά των στρατηγικών υποδομών της Ρωσίας (σταθμοί έγκαιρης προειδοποίησης, στρατηγικά αεροδρόμια), ενώ την ίδια στιγμή προτείνει στη Μόσχα την επανάληψη του διαλόγου για τη στρατηγική σταθερότητα!
Στην αναδυόμενη παγκόσμια τάξη πραγμάτων, στρατηγική σταθερότητα θα πρέπει να σημαίνει την απουσία λόγων για στρατιωτικές συγκρούσεις (ακόμη και έμμεσες) μεταξύ των πυρηνικών δυνάμεων. Αυτό, με τη σειρά του, θα είναι εφικτό εάν οι δυνάμεις σέβονται η μία τα συμφέροντα της άλλης και είναι έτοιμες να επιλύσουν τα προβλήματα στη βάση της ισότητας και του αδιαίρετου της ασφάλειας.
Η διασφάλιση της στρατηγικής σταθερότητας μεταξύ και των εννέα δυνάμεων θα απαιτήσει τεράστιες προσπάθειες και τη διαμόρφωση ενός ριζικά νέου μοντέλου παγκόσμιας τάξης, αλλά αυτή (η στρατηγική σταθερότητα με την ευρεία, δηλαδή την πραγματική έννοια της λέξης) είναι αρκετά ρεαλιστική μεταξύ ζευγών κρατών (Ρωσία-Κίνα, ΗΠΑ-Ινδία κ.λπ.). Για τη Ρωσία, μόνο τρεις από τις άλλες οκτώ πυρηνικές δυνάμεις - οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η Γαλλία - παραμένουν προβληματικές.
Ο έλεγχος των όπλων είναι νεκρός και δεν πρόκειται να αναβιώσει!
Όσον αφορά τον έλεγχο των εξοπλισμών με την κλασική μορφή των σοβιετικών/ρωσοαμερικανικών συμφωνιών ή των πολυμερών συμφωνιών στην Ευρώπη (Συνθήκη CFE), είναι νεκρός και δεν πρόκειται να αναβιώσει. Οι Αμερικανοί άρχισαν να ανατρέπουν το σύστημα πριν από δύο δεκαετίες. Πρώτα αποσύρθηκαν από τη Συνθήκη ΑΒΜ, στη συνέχεια από τη Συνθήκη INF και τη Συνθήκη Open Skies. Αρνήθηκαν να εφαρμόσουν την προσαρμοσμένη Συνθήκη για τις Ένοπλες Δυνάμεις και τους Εξοπλισμούς στην Ευρώπη. Στον τομέα των στρατηγικών πυρηνικών όπλων, έχει απομείνει μία συνθήκη, η START-3, αλλά λήγει το 2026, και η Μόσχα σταμάτησε τις επιθεωρήσεις στο πλαίσιο αυτής της συνθήκης εν μέσω της σύγκρουσης στην Ουκρανία.
Δε διαφαίνεται συνέχιση των συνομιλιών για τη μείωση των πυρηνικών όπλων μεταξύ της Ρωσίας και των ΗΠΑ
Οι διαπραγματεύσεις για τον πυρηνικό αφοπλισμό είναι δυνατές και μπορούν ακόμη και να φέρουν αποτελέσματα: το 2017 υιοθετήθηκε μια συνθήκη για την απαγόρευση των πυρηνικών όπλων. Υπάρχει όμως ένα πράγμα που πρέπει να έχουμε κατά νου. Δεν υπάρχει ούτε μία πυρηνική δύναμη μεταξύ των υπογραφόντων. Επιπλέον, οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία και η Ρωσία έχουν ήδη δηλώσει πως δε θα υπογράψουν ποτέ τη συνθήκη, επειδή δεν ανταποκρίνεται στα εθνικά τους συμφέροντα.
Το κύριο πρόβλημα, ωστόσο, δεν είναι η ποσότητα των πυρηνικών όπλων ή ακόμη και η παρουσία τους αυτή καθαυτή, αλλά η ποιότητα των σχέσεων μεταξύ των κρατών.Η παγκόσμια τάξη βιώνει μια οξεία συστημική κρίση.Στο παρελθόν, τέτοιες κρίσεις οδηγούσαν αναπόφευκτα σε πολέμους.Τώρα η πυρηνική αποτροπή λειτουργεί, αν και με κάποια προβλήματα. Για να αποτραπεί ένας παγκόσμιος πόλεμος, είναι απαραίτητο να ενισχυθεί η αποτροπή με την ενεργοποίηση του πυρηνικού παράγοντα στην εξωτερική πολιτική, την αποκατάσταση του φόβου και την οικοδόμηση μιας σκάλας κλιμάκωσης.
Ωστόσο, δεν θέλουμε να φτάσουμε μέχρι την άβυσσο και μετά να πέσουμε σε αυτήν, αλλά αντίθετα να αποτρέψουμε μια καταστροφική εξέλιξη των γεγονότων.Τα πυρηνικά όπλα έχουν ήδη σώσει μια φορά τον κόσμο - απειλώντας να τον καταστρέψουν.Αυτή η αποστολή συνεχίζεται.
* Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο Interfax.