 |
| pixabay / NoName_13 |
Μία από τις σημαντικότερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η παγκόσμια κοινότητα των εθνών σε σχέση με το τέλος της δυτικής ηγεμονίας είναι ο ταυτόχρονος κίνδυνος κατάρρευσης ολόκληρου του πλαισίου της διεθνούς συνεργασίας: τόσο από την άποψη της πρακτικής εφαρμογής όσο και από την άποψη της εννοιολογικής του θεμελίωσης. Ωστόσο, αυτό θα μπορούσε επίσης να αποτελέσει μια ευκαιρία για τον υπόλοιπο κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας, να αναπτύξει νέους θεσμούς και πλαίσια τις επόμενες δεκαετίες, τα οποία θα μπορούσαν να έχουν μικρή ομοιότητα με αυτά που υπάρχουν σήμερα. Αυτό είναι πιθανό να είναι απαραίτητο, δεδομένου ότι το σημερινό σύστημα θεσμών, κανόνων και αξιών που έχει αναδειχθεί τους τελευταίους αιώνες έχει κατασκευαστεί γύρω από την κυριαρχία μιας επιλεγμένης ομάδας κρατών και είναι βασικά σχεδιασμένο να εξυπηρετεί τα συμφέροντα αυτής της ομάδας. Ως εκ τούτου, δε θα ήταν εφικτή η αναπαραγωγή των υφιστάμενων πρακτικών.
Του Timofey Bordachev, Διευθυντή Προγράμματος της Λέσχης Βαλντάι - RUSSIA TODAY / Παρουσίαση Freepen.gr
Ωστόσο, οι νέες πρακτικές μπορεί να μην είναι σε θέση να επιτύχουν το ίδιο επίπεδο επιτυχίας, απλώς και μόνο λόγω των θεμελιωδών αρχών που είναι ενσωματωμένες σε αυτές από την αρχή.
Σε πρακτικό επίπεδο, αυτό σημαίνει ότι οι χώρες εκτός της "συλλογικής Δύσης" δεν θα είναι σε θέση να αναπαράγουν, στις διακρατικές τους σχέσεις, τις πρακτικές που καθιερώθηκαν για τον συντονισμό των προσπαθειών των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης για την καταστολή του υπόλοιπου κόσμου. Μεταξύ των πιο επιτυχημένων διεθνών οργανισμών της σύγχρονης εποχής, ξεχωρίζουν οι G7, το ΝΑΤΟ και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Ωστόσο, οι οργανισμοί αυτοί είναι ιδιαίτερα συγκεκριμένοι ως προς τους στόχους και την εσωτερική τους δομή, με στόχο τη διασφάλιση των ιδιαίτερων δικαιωμάτων των χωρών μελών στις σχέσεις τους με άλλα έθνη. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο διάφορες μικρότερες πρώην σοβιετικές χώρες επιδιώκουν την ένταξή τους, ενώ η Τουρκική Δημοκρατία παραμένει μέλος του ΝΑΤΟ. Σε μια τέτοια κοινότητα, ακόμη και ο μικρότερος παίκτης λαμβάνει οφέλη που είναι ανέφικτα από οποιαδήποτε μεμονωμένη δύναμη που ενεργεί μόνη της.
Η θεμελιώδης αρχή πίσω από την επιτυχία τέτοιων οργανισμών σχετίζεται επίσης με αυτό: όλοι χρησιμεύουν ως μέσα για την οργανωμένη διανομή διαφόρων δημόσιων παροχών. Στο ΝΑΤΟ, τα οφέλη αυτά περιλαμβάνουν συγκριτική ασφάλεια, ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχει οικονομικά πλεονεκτήματα. Η G7, από την άλλη πλευρά, ιδρύθηκε ως η ανώτατη αρχή για τον συντονισμό των δυτικών πολιτικών στις σχέσεις με άλλες χώρες.
Επιπλέον, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι θεσμοί και τα πολιτικά συστήματα του δυτικού κόσμου υπέστησαν σημαντική μετάβαση. Προηγουμένως, κατά την περίοδο της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας, οι συμμαχίες τους αποτελούνταν από ισότιμα μέλη και ως εκ τούτου ήταν συχνά ασταθείς. Τώρα, ένα αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό των δυτικών θεσμών είναι η παρουσία μιας αυστηρής ιεραρχίας και μιας κάθετης δομής εξουσίας, οργανωμένης κατά το πρότυπο "ηγέτης και οπαδοί". Στην πραγματικότητα, αυτή η δομή επέτρεψε στη Δύση να λειτουργήσει ως συνεκτική οντότητα και της επέτρεψε μέχρι σήμερα να διατηρήσει την προνομιακή της θέση σε σχέση με άλλα έθνη.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί, ωστόσο, πως η εγκαθίδρυση αυτού του ιεραρχικού συστήματος, με τις Ηνωμένες Πολιτείες στην κορυφή του, ήταν αποτέλεσμα των δύο παγκόσμιων πολέμων του εικοστού αιώνα. Κατά τη διάρκεια αυτών των παγκόσμιων συγκρούσεων, η κυριαρχία σημαντικών οικονομικών δυνάμεων, όπως η Γερμανία και η Ιαπωνία, υπονομεύτηκε πλήρως.
Τα υπόλοιπα μεγάλα δυτικά έθνη έχασαν επίσης την ικανότητα να καθορίζουν ανεξάρτητα τις εξωτερικές και αμυντικές τους πολιτικές. Αυτό είναι, στην πραγματικότητα, το μυστικό της ειρηνικής συνεργασίας μεταξύ των χωρών της δυτικής συμμαχίας - όλες εκτός από μία στερούνται της ικανότητας να ενεργούν με επαναστατικό τρόπο.
Μπορούμε να δηλώσουμε με βεβαιότητα ότι ομάδες όπως οι BRICS και, σε περιφερειακό επίπεδο, ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης, δεν μπορούν να αντιγράψουν το μοντέλο που έκανε τον δυτικό κόσμο τόσο επιτυχημένο. Πρώτον, οι στόχοι των μελών τους δεν είναι η εκμετάλλευση της υπόλοιπης ανθρωπότητας. Κατά συνέπεια, το επίπεδο συντονισμού των εθνικών πολιτικών δεν μπορεί επίσης να φθάσει σε τόσο υψηλό βαθμό. Απλά επειδή, συμμετέχοντας, για παράδειγμα, στις BRICS, οι χώρες δεν αντιμετωπίζουν τα πιο θεμελιώδη ζητήματα επιβίωσης ή δεν επιτυγχάνουν αναπτυξιακούς στόχους. Με άλλα λόγια, ό,τι δημιουργεί η Δύση στρέφεται εναντίον του υπόλοιπου κόσμου, και δεν υπάρχουν εξαιρέσεις. Αυτοί που τώρα αντιτίθενται στη Δύση, είτε μέσω της σύγκρουσης όπως η Ρωσία είτε μέσω της επιδίωξης ηπιότερων εναλλακτικών λύσεων όπως η Ινδία και οι αραβικές χώρες, δεν προσανατολίζουν αρχικά τις πολιτικές τους στην καταπολέμηση όλης της ανθρωπότητας. Ως εκ τούτου, θα δυσκολευτούν να δημιουργήσουν μια εναλλακτική μορφή θεσμικής συνεργασίας.
Δεύτερον, η οργανωτική δομή των νέων συμμαχιών των χωρών του Παγκόσμιου Νότου δεν μπορεί να βασίζεται σε ένα μοντέλο "ενός ηγέτη". Έτσι, μεγάλες χώρες όπως η Ρωσία, η Κίνα, ακόμη και η Ινδία, δεν έχουν ενταχθεί στο δυτικό μπλοκ επειδή, λόγω των διαρθρωτικών τους διαφορών, δεν μπορούν να αποδεχθούν την αδιαμφισβήτητη εξουσία μιας άλλης μεγάλης δύναμης να εκπληρώσει όλες τις απαιτήσεις της, όπως κάνει η Δυτική Ευρώπη με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Τώρα ο Παγκόσμιος Νότος επιδιώκει να δημιουργήσει τους δικούς του θεσμούς, αλλά, για αντικειμενικούς λόγους, έχει ακόμη πολύ δρόμο να διανύσει για να κατανοήσει πώς μπορούν να λειτουργήσουν αυτοί οι θεσμοί χωρίς να είναι αντίγραφα των δυτικών μοντέλων. Αυτό ισχύει ακόμη και για πιο συγκεκριμένους τομείς συνεργασίας, οι οποίοι ρυθμίζονται αυστηρά εντός της Δύσης σύμφωνα με τις εσωτερικές ιεραρχίες εξουσίας.
Ωστόσο, η θεωρητική πτυχή του ζητήματος είναι εξίσου ενδιαφέρουσα.
Από την άποψη αυτή, ακόμη και η ίδια η έννοια της "διεθνούς τάξης" μπορεί να αποδειχθεί αμφιλεγόμενη και ακόμη και απαράδεκτη από ορισμένες απόψεις στο μέλλον.
Το γεγονός είναι ότι ολόκληρο το εννοιολογικό πλαίσιο που μας επιτρέπει να συζητάμε τη διεθνή πολιτική με σχετικά συνεπή τρόπο, αναπτύχθηκε υπό συγκεκριμένες συνθήκες που ενυπήρχαν στα παγκόσμια γεγονότα των τελευταίων πεντακοσίων ετών. Αυτό συνεπάγεται ότι δεν μπορούμε επί του παρόντος να προσδιορίσουμε πόσο σχετικές θα είναι οι γνωστές έννοιες της διεθνούς πραγματικότητας τις επόμενες δεκαετίες.
Για παράδειγμα, η "βεστφαλική τάξη" είναι μια έννοια που προέκυψε ως αποτέλεσμα της νομικής επίλυσης μιας ενδοευρωπαϊκής σύγκρουσης μεταξύ των μέσων του δέκατου έκτου και των μέσων του δέκατου έβδομου αιώνα, με μικρή συνάφεια με τον υπόλοιπο κόσμο. Ωστόσο, λόγω της κυριαρχίας των δυτικών δυνάμεων, η τάξη αυτή -ως μηχανισμός διακρατικών σχέσεων- εξαπλώθηκε έκτοτε σε ολόκληρο τον κόσμο.
Στην ουσία, το σημερινό σύστημα έχει επιβληθεί σε άλλες χώρες. Ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα είναι η Κίνα, η οποία "συνδέθηκε" με το δυτικό σύστημα μέσω της στρατιωτικής επιθετικότητας των ευρωπαϊκών δυνάμεων στις αρχές του 19ου αιώνα. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια κατάσταση όπου οι λέξεις που χρησιμοποιούν οι πολιτικοί ηγέτες και οι επιστήμονες θα χάσουν το νόημά τους.
Ένα σημαντικό ερώτημα για το μέλλον είναι πώς οι δυτικές χώρες θα ενσωματωθούν στη νέα διεθνή τάξη. Η παρουσία μεγάλων αποθεμάτων πυρηνικών όπλων σε ορισμένα κράτη δεν εγγυάται ότι οι ΗΠΑ και η Δυτική Ευρώπη δεν θα ηττηθούν στρατιωτικά, όπως συνέβη στο παρελθόν με τις αυτοκρατορίες. Αντιθέτως, θα συνεχίσουν να υπάρχουν σε κάποια μορφή και όλες οι χώρες του κόσμου πρέπει να βρουν τρόπους να φιλοξενήσουν τη Δύση ως πλήρες μέλος της παγκόσμιας κοινότητας των κυρίαρχων εθνών.
Από αυτή την άποψη, οι ΗΠΑ μπορεί να έχουν περισσότερες πιθανότητες λόγω της αυτάρκειας που διαθέτουν από άποψη βασικών πόρων. Ωστόσο, το κύριο εμπόδιο για τη συνεργασία και την πιο κατάλληλη συμπεριφορά των ΗΠΑ είναι η έλλειψη πειστικών προσπαθειών από τη Ρωσία, την Κίνα, την Ινδία και άλλες χώρες να περιορίσουν τα δυτικά προνόμια.
Για να συνοψίσουμε την προκαταρκτική μας ανάλυση, μπορούμε να δηλώσουμε ότι το να πείσουμε σταδιακά τον δυτικό κόσμο πως οι πόροι του είναι πεπερασμένοι, θα είναι σημαντικά ευκολότερο από το να δημιουργήσουμε νέα μοντέλα συνεργασίας για όσους βρίσκουν σήμερα την κυριαρχία των ΗΠΑ και της Δυτικής Ευρώπης μη ικανοποιητική. Ωστόσο, αν (ή μάλλον όταν) συμβεί μια τέτοια εξέλιξη, θα προσφέρει την ευκαιρία για σημαντική πρόοδο προς πιο πολιτισμένους τρόπους διεθνούς αλληλεπίδρασης. Αυτό, φυσικά, δεν μπορεί παρά να εμπνέει κάποια αισιοδοξία αυτή τη στιγμή.