Το αρχέγονο ερώτημα σχετικά με το ποιον θα έπρεπε να καλέσει ο Χένρι Κίσινγκερ για να μιλήσει στην Ευρώπη φάνηκε να έχει βρει, επιτέλους, την απάντηση το 2009, όταν η Συνθήκη της Λισαβόνας της ΕΕ κατοχύρωσε τη θέση του ύπατου εκπροσώπου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφαλείας. Δεκαπέντε χρόνια μετά, η πιο κατάλληλη ερώτηση θα ήταν "γιατί να μπει στον κόπο να τηλεφωνήσει γενικά;".
Eldar Mamedov - responsiblestatecraft.org / Παρουσίαση Freepen.gr
Την περασμένη εβδομάδα, οι ηγέτες της ΕΕ συμφώνησαν πως η Εσθονή πρωθυπουργός Kaja Kallas θα διαδεχθεί τον ανώτερο Ισπανό διπλωμάτη Josep Borrell ως επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής του μπλοκ. Η απόφαση ήρθε, ωστόσο, μόνο ως βραβείο παρηγοριάς για την εξάλειψη των φιλοδοξιών της να ηγηθεί του ΝΑΤΟ.
Δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί θεωρήθηκε ασφαλέστερο να μείνει η Κάλλας εκτός ΝΑΤΟ: ενώ υπάρχει συναίνεση στην ΕΕ ότι η Ρωσία αποτελεί την κύρια απειλή για την ασφάλεια του μπλοκ, η Κάλλας προχώρησε πολύ περισσότερο από τους περισσότερους ηγέτες στη μαχητική ρητορική της. Είπε πως ο διαμελισμός της Ρωσίας σε πολλά μικρότερα εθνικά κράτη δεν θα ήταν "κακό πράγμα".
Υποστήριξε με ενθουσιασμό τη NAFO (τη λεγόμενη North Atlantic Fellas Association), η οποία είναι διαβόητη για την οργάνωση ξενοφοβικών εκστρατειών διαδικτυακής παρενόχλησης εναντίον οποιουδήποτε -συμπεριλαμβανομένων πρώην και πιθανώς μελλοντικών υψηλόβαθμων Αμερικανών αξιωματούχων της άμυνας- που θεωρείται "μαλακός στη Ρωσία".
Υπάρχει επίσης κάτι παραπάνω από μια δόση υποκρισίας για την Κάλλας: ενώ η ίδια ζητούσε την απομόνωση της Ρωσίας, ο σύζυγός της συνέχισε να επωφελείται από τους επιχειρηματικούς του δεσμούς με τη Ρωσία και μετά την εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022. Αυτό, μαζί με ορισμένα πολιτικά λάθη, την έχει καταστήσει αντιδημοφιλή φιγούρα στη γενέτειρά της Εσθονία και οδήγησε σε εκκλήσεις για την παραίτησή της, τις οποίες αγνόησε.
Το γεγονός ότι το Βερολίνο και άλλες μεγάλες πρωτεύουσες θεώρησαν λιγότερο ριψοκίνδυνο για κάποιον σαν την Κάλλας να διοριστεί ως "επικεφαλής των ειλικρινών ανακοινώσεων της ΕΕ", σύμφωνα με τα λόγια του Βρετανού αναλυτή Ντέιβιντ Μπλάγκντεν, παρά σε μια πραγματική στρατιωτική συμμαχία όπως το ΝΑΤΟ, προτιμώντας αντ' αυτού τον έμπειρο Ολλανδό πρωθυπουργό Μαρκ Ρούτε για την τελευταία θέση, λέει πολλά για την εκτίμηση που τρέφουν για τη θέση του ύπατου εκπροσώπου.
Αυτό συμβαίνει επειδή παρά τον υψηλό τίτλο της, η θέση αυτή δεν έχει καμία πραγματική εξουσία. Ο ύπατος εκπρόσωπος δεν είναι ο υπουργός Εξωτερικών της ΕΕ. Είναι αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του εκτελεστικού βραχίονα του μπλοκ, άρα τεχνικά υφιστάμενος του προέδρου του. Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ), με περισσότερους από 5.000 υπαλλήλους τόσο στις Βρυξέλλες όσο και στις αντιπροσωπείες της ΕΕ στο εξωτερικό, είναι στη διάθεσή του ή της, αλλά όλοι οι δημοσιονομικοί μοχλοί βρίσκονται στα χέρια της Επιτροπής. Έτσι, ο ύπατος εκπρόσωπος και η ομάδα του αναγκάζονται να ξοδεύουν υπερβολικά πολύ χρόνο σε μάχες με άλλους κλάδους του μηχανισμού των Βρυξελλών για να πετύχουν οτιδήποτε.
Το πιο σημαντικό είναι ότι, παρά τις διακηρύξεις για μια "γεωπολιτική Ευρώπη", η ΕΕ δεν έχει καμία αρμοδιότητα επί της εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής των κρατών μελών. Το Συμβούλιο της ΕΕ, δηλαδή τα κράτη μέλη, είναι αυτά που καθορίζουν την εξωτερική πολιτική του μπλοκ, και κάθε ένα από αυτά έχει δικαίωμα βέτο, με αποτέλεσμα να είναι σε θέση, κατ' αρχήν, να μπλοκάρει τις κοινές πολιτικές.
Αυτό είναι απίθανο να αλλάξει, καθώς η εθνική ασφάλεια είναι παραδοσιακά το πιο ένθερμα φυλασσόμενο προνόμιο ενός έθνους-κράτους, και μάλιστα με την άνοδο των κυρίαρχων πολιτικών δυνάμεων στην Ευρώπη, όπως μαρτυρούν τα αποτελέσματα των τελευταίων εκλογών για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Κατά κάποιον τρόπο, η δουλειά του υψηλού αντιπροσώπου είναι αδύνατη.
Αυτοί οι δομικοί περιορισμοί μπορούν να αντισταθμιστούν, ως ένα βαθμό, από την προσωπικότητα του κατόχου του αξιώματος. Ο πιο επιδραστικός κορυφαίος διπλωμάτης της ΕΕ ήταν ο Χαβιέρ Σολάνα, ο οποίος κατείχε τη θέση αυτή από το 1999 έως το 2009 - ειρωνικά πριν από τη Συνθήκη της Λισαβόνας που δημιούργησε την ΕΥΕΔ, η οποία θεωρητικά προοριζόταν να ενισχύσει τη θέση αυτή. Όμως ο Σολάνα ανέλαβε το αξίωμα αφού είχε ηγηθεί του ΝΑΤΟ, γεγονός που του έδωσε επιπλέον επιρροή, σεβασμό από τα κράτη μέλη και διεθνή προβολή, τα οποία δεν είχαν οι διάδοχοί του. Παρόλα αυτά, η διάδοχός του, Φεντερίκα Μογκερίνι, μπορεί να πιστωθεί ότι κατάφερε να περάσει τη συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν, και ο Μπορέλ τις προσπάθειες για την αναβίωση της ίδιας συμφωνίας μετά την αποχώρηση του προέδρου Τραμπ το 2018 και την στάση αρχών για τη Γάζα..
Οι προσδοκίες είναι σημαντικά χαμηλότερες με την Κάλλας. Η Kristi Raik από το Διεθνές Κέντρο Άμυνας και Ασφάλειας με έδρα το Ταλίν, ενώ προσφέρει μια συμπαθητική άποψη για την υποψηφιότητά της, επισημαίνει την πρόκληση να είναι "ένας ισχυρός ηγέτης, χωρίς να είναι υπερβολικά ριζοσπαστικός για τα γούστα ορισμένων κρατών μελών, κάτι που θα μπορούσε να είναι αντιπαραγωγικό". Ωστόσο, οι ικανότητες της Κάλλας για την επίτευξη συναίνεσης δεν έχουν ακόμη δοκιμαστεί.
Η Κάλλας δεν έχει ακόμη προσφέρει πολλές αποδείξεις για το ενδιαφέρον της ή την κατανόηση του πώς λειτουργεί μεγάλο μέρος του κόσμου πέρα από το δικό της τμήμα της Ευρώπης. Ωστόσο, θα πρέπει να αντιμετωπίσει τις κρίσεις στη Μέση Ανατολή, την Αφρική, τη Λατινική Αμερική, να διαχειριστεί τις σχέσεις με την Κίνα και την Ασία-Ειρηνικό. Ως ύπατη εκπρόσωπος, θα προεδρεύσει της κοινής επιτροπής για την εφαρμογή της πυρηνικής συμφωνίας με το Ιράν, στην οποία είχαν δεσμευτεί σθεναρά οι προκάτοχοί της Μογκερίνι και Μπορέλ. Οι απόψεις της για το θέμα αυτό είναι εντελώς άγνωστες, όπως και για το ζήτημα Ισραήλ/Παλαιστίνης. Όπως σημείωσε ο αναλυτής Shada Islam με έδρα τις Βρυξέλλες, "το κύρος της ΕΕ είναι ήδη χαμηλό λόγω των διπλών προτύπων στη Γάζα. Ανυπομονούμε να μάθουμε πώς σκοπεύει η Κάλλας να μάθει για έναν πολύπλοκο κόσμο πέρα από την Ευρώπη".
Η έλευση μιας νέας κυβέρνησης Τραμπ στην Ουάσιγκτον θα μπορούσε να δημιουργήσει πρόσθετες προκλήσεις, καθώς ορισμένοι από τους μελλοντικούς αξιωματούχους της φαίνεται να ενδιαφέρονται σαφώς λιγότερο για την αντιμετώπιση της Ρωσίας από ό,τι της Κίνας. Η πλοήγηση σε αυτή τη σχέση θα απαιτήσει διπλωματική ικανότητα περισσότερο από ηθικιστικές παραινέσεις για την ανάγκη συνέχισης της αμερικανικής εμπλοκής στην ευρωπαϊκή ασφάλεια.
Στο τέλος, ωστόσο, όλα αυτά μπορεί να μην έχουν μεγάλη σημασία. Ένας ύπατος εκπρόσωπος που θα θεωρηθεί αδύναμος, χαλαρός ή και τα δύο, θα εξασφαλίσει απλώς πως οι εξωτερικοί εταίροι της ΕΕ θα στραφούν ακόμη πιο ρητά προς τα κράτη μέλη και την Επιτροπή, με τον ύπατο εκπρόσωπο και την ΕΕΑS να περιορίζονται ως επί το πλείστον στην έκδοση δηλώσεων ανησυχίας.