Αλλά παρ' όλο τον ενθουσιασμό με τον οποίο αγκαλιάζεται ο όρος στη Δύση, το περιεχόμενό του παραμένει ένα αίνιγμα. Η RBIO είναι μια σχεδόν κωμικά ασαφής έννοια. Σε ποιους κανόνες αναφέρεται; Ποιος τους θέτει; Πώς επιβάλλονται; - γράφει το ‘The New Statesman’.
Με δεδομένη την αλαζονική στάση με την οποία γίνεται συχνά επίκληση της RBIO στις μέρες μας, θα μπορούσε κανείς να πιστέψει ότι η τάξη που βασίζεται σε κανόνες είναι μαζί μας εδώ και πολύ καιρό. Ωστόσο, η έννοια είναι εκπληκτικά πρόσφατη. Μια αναζήτηση στο Google Ngram δείχνει πως ο όρος χρησιμοποιούνταν σπάνια πριν από το 2000, και η χρήση του δεν απογειώθηκε παρά μόνο την τελευταία δεκαετία περίπου.
Μπορούμε να εντοπίσουμε τις ρίζες της RBIO σε δύο διαφορετικές πηγές. Η πρώτη είναι η πιο γνωστή ιδέα της "φιλελεύθερης διεθνούς τάξης" ("LIO"). Αναδείχθηκε από τον μελετητή των διεθνών σχέσεων John Ikenberry τη δεκαετία του 1990, η LIO ήταν πραγματικά παιδί της εποχής της. Ενισχυμένη από τον δυτικό θριαμβευτισμό μετά τη νίκη των ΗΠΑ στον Ψυχρό Πόλεμο, έφερε τις ιδεολογικές της δεσμεύσεις στο μανίκι της. Η LIO έδωσε μια σαφή πολιτική ταυτότητα στη "νέα παγκόσμια τάξη" που δημιουργήθηκε μετά την πτώση του κομμουνισμού, καθώς οι διαδοχικές κυβερνήσεις των ΗΠΑ προσπάθησαν να παγκοσμιοποιήσουν την κυριαρχία του καπιταλισμού της ελεύθερης αγοράς και της φιλελεύθερης δημοκρατίας υπό την αιγίδα της αδιαμφισβήτητης αμερικανικής ηγεμονίας.
Ακόμα και τότε, η LIO δεν κατέκτησε αμέσως τη φαντασία του κοινού. Ως επί το πλείστον παρέμεινε περιορισμένη σε ένα νέο σώμα μελετών των διεθνών σχέσεων σχετικά με το μεταβαλλόμενο γεωπολιτικό τοπίο ενός νέου μονοπολικού κόσμου. Ο ίδιος ο όρος εμφανίστηκε με καθυστέρηση στους New York Times το 2012. Έκτοτε, η χρήση του έχει αυξηθεί κατακόρυφα. Σήμερα, εξακολουθεί να είναι ο προτιμώμενος όρος για την υπό την ηγεσία των ΗΠΑ παγκόσμια τάξη που αναδύθηκε κατά την περίοδο μετά το 1990.
Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, οι δυτικοί ηγέτες έχουν αρχίσει όλο και περισσότερο να εγκαταλείπουν τον ρητό ιδεολογικό προσδιορισμό και να μιλούν για τη LIO με τους πιο ουδέτερους ηχητικά όρους μιας τάξης που βασίζεται σε κανόνες. Αυτή η σημασιολογική μετατόπιση δεν ήταν μια αυθόρμητη εξέλιξη της γλώσσας. Υπηρέτησε έναν συγκεκριμένο πολιτικό σκοπό.
Ο προσδιορισμός "βασισμένος σε κανόνες" έχει τις ρίζες του στο απόκρυφο πεδίο του διεθνούς εμπορίου. Χρονολογείται από την ίδια περίοδο με τη LIO, αλλά αναφέρεται σε ένα πιο τεχνικό σύνολο ανησυχιών. Καθώς η παγκοσμιοποίηση επιταχυνόταν και βάθαινε στις αρχές της δεκαετίας του 1990, οι νεοκλασικοί οικονομολόγοι και οι υποστηρικτές του ελεύθερου εμπορίου, όπως ο Jagdish Bhagwati, άρχισαν να μιλούν για την ανάγκη ενός "εμπορικού συστήματος βασισμένου σε κανόνες" που θα μπορούσε να μειώσει τα εμπόδια στο εμπόριο και να δημιουργήσει "ισότιμους όρους ανταγωνισμού" μεταξύ των επιχειρήσεων στις διάφορες χώρες.
Οι πολιτικοί χρησιμοποίησαν το προσωνύμιο "βασισμένο σε κανόνες" για να προστατεύσουν τις εμπορικές τους πολιτικές από την πολιτική αντιπολίτευση. Οι δυτικοί ηγέτες παρουσίασαν τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου όχι ως ένα νεοφιλελεύθερο εμπορικό καθεστώς, αλλά ως ένα αμερόληπτο καθεστώς βασισμένο σε κανόνες. Αυτή η συγκεκριμένη διαμόρφωση μπορεί να μην ενέπνευσε μεγάλα πάθη, αλλά αυτό ήταν το ζητούμενο. Η ιδέα ήταν να αποδοθεί το διεθνές εμπόριο ως ένας αφηρημένος, μη πολιτικός τομέας που διοικείται καλύτερα από τεχνοκράτες: ένας βαρετός και περίπλοκος τομέας που δεν απασχολεί πραγματικά τον μέσο πολίτη.
Έτσι, αν ο σημερινός λόγος περί "βασισμένης σε κανόνες" εξωτερικής πολιτικής ακούγεται σαν παλαιομοδίτικη διγλωσσία του Νταβός, είναι επειδή έτσι είναι. Το λεξιλόγιο που βασίζεται σε κανόνες προέκυψε άμεσα από το νεοφιλελεύθερο σήμα του Κλίντον και του Μπλερ που κυριάρχησε την τελευταία δεκαετία του 20ού αιώνα.
Η Χίλαρι Κλίντον δεν έφυγε ποτέ πραγματικά από τη δεκαετία του 1990. Όταν ο Μπαράκ Ομπάμα διόρισε την πρώην πρώτη κυρία ως υπουργό Εξωτερικών του το 2009, έφερε μαζί της πολλούς από τους ίδιους συμβούλους πολιτικής - και πολλές από τις ίδιες ιδέες - που είχαν ενημερώσει την κυβέρνηση του συζύγου της. Σε αυτούς τους δημοκρατικούς κύκλους άρχισε να διαδίδεται η έννοια της "τάξης που βασίζεται σε κανόνες". Το 2010, η Κλίντον φαίνεται να έγινε το πρώτο μέλος του υπουργικού συμβουλίου των ΗΠΑ που χρησιμοποίησε δημόσια τον όρο.
Τον Νοέμβριο του 2011, η Κλίντον έδωσε μια ομιλία στη Χονολουλού, της οποίας ο τίτλος, "Ο αιώνας της Αμερικής στον Ειρηνικό", ήταν σαφώς διατυπωμένος ως επίπληξη σε αυτό που πολλοί σχολιαστές είχαν ήδη αρχίσει να αποκαλούν "κινεζικό αιώνα". Η υπουργός Εξωτερικών σημείωσε ότι αν η Ουάσινγκτον ήθελε να επιτύχει τους στόχους της στην Ασία, "πρέπει να δημιουργήσουμε μια τάξη βασισμένη σε κανόνες, μια τάξη ανοικτή, ελεύθερη, διαφανή και δίκαιη".
Η βασισμένη σε κανόνες τάξη δεν προοριζόταν επομένως ποτέ να είναι ένα σύνολο συνεπών και δεσμευτικών διεθνών κανόνων. Επινοήθηκε ως ρητορικό μέσο για να βοηθήσει τις ΗΠΑ να αντιμετωπίσουν την ανερχόμενη Κίνα. Μια πρόσφατη μελέτη επιβεβαιώνει ότι τα τελευταία χρόνια έχει προκύψει μια πολύ συγκεκριμένη αρνητική διαμόρφωση που ερμηνεύει την Κίνα ως αντίπαλο της "διεθνούς τάξης που βασίζεται σε κανόνες". Αυτό είχε εκτεταμένες επιπτώσεις.
Δεδομένων των διπλών προτύπων της ίδιας της Δύσης, η έννοια της RBIO κινδυνεύει τώρα να γίνει νεκρό γράμμα αλλού στον κόσμο. Αυτό δεν ισχύει μόνο για τα καθεστώτα της Ρωσίας και της Κίνας, τα οποία έχουν τους δικούς τους λόγους να υποτιμούν τη Δύση, αλλά και για τις δημοκρατικές "μεσαίες δυνάμεις" του Παγκόσμιου Νότου. Τα τελευταία χρόνια, χώρες όπως η Βραζιλία, το Μεξικό, η Ινδία, η Ινδονησία και η Νότια Αφρική έχουν επιδείξει προθυμία να χαράξουν μια πιο ανεξάρτητη πορεία στις διεθνείς υποθέσεις.
Το υπάρχον σύστημα διεθνούς δικαίου απέχει πολύ από το να είναι τέλειο, αλλά στο ελάχιστο η Δύση πρέπει να επιστρέψει στον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ και στις δεσμευτικές συνθήκες και συμβάσεις που έχει ήδη υπογράψει. Πρέπει να αποδεχθεί ότι η μονοπολική στιγμή της δεκαετίας του 1990 - με την αδιαμφισβήτητη ηγεμονία των ΗΠΑ και τα νεοφιλελεύθερα δόγματα του ελεύθερου εμπορίου - έχει τελειώσει. Πρέπει να αναγνωρίσει, όπως κάνουν ήδη οι ανένταχτες χώρες του Παγκόσμιου Νότου, ότι βιώνουμε τη γέννηση ενός πολυπολικού κόσμου.
Συνεπώς, η Δύση δεν έχει άλλη επιλογή από το να συνεργαστεί με τους διεθνείς εταίρους της στη βάση της ισότητας και του αμοιβαίου σεβασμού για την αναβάθμιση του πολυμερούς πλαισίου του ΟΗΕ, ώστε να μπορεί να προστατεύσει το ανθρωπιστικό δίκαιο, να αντιμετωπίσει τις εύλογες ανησυχίες για την ασφάλεια και να αντιμετωπίσει την πλανητική κρίση του 21ου αιώνα.
* πληροφορίες interaffairs.ru