 |
| Sputnik/Konstantin Mihalchevskiy |
Του Timofey Bordachev, διευθυντή προγράμματος της Λέσχης Βαλντάι - RUSSIA TODAY / Παρουσίαση Freepen.gr
Η Ουκρανία δεν είναι κυρίαρχο κράτος. Η Ρωσία έχει να κάνει με μια οντότητα που δεν ενεργεί προς το συμφέρον της, και μάλιστα μια οντότητα που δρα απευθείας στα σύνορά της. Ως εκ τούτου, η αλληλεπίδραση με ένα τέτοιο έδαφος - συμπεριλαμβανομένων των επίσημων διαπραγματεύσεων - θα ήταν εκτός των συνήθων συνηθειών που διέπουν τις σχέσεις μεταξύ κανονικών χωρών.
Η διεθνής πολιτική -ακόμη και ο πόλεμος- είναι πάντα μια διαδικασία διακρατικών σχέσεων. Αλλά πώς μπορείς να αντιμετωπίσεις έναν - ειλικρινά αυτοκτονικό - παράγοντα που είναι ικανός να διαπράξει πράξεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην ολική εξαφάνισή του, ενώ παράλληλα ενεργεί ως εργαλείο στα χέρια μιας άλλης δύναμης που καθορίζει τη στρατηγική και τη συμπεριφορά του;
Ακόμα και χώρες όπως η Νότια Κορέα, η Ιαπωνία και η Γερμανία, οι οποίες βρίσκονται de facto υπό αμερικανική κατοχή για περισσότερα από 70 χρόνια, έχουν μια μορφή ανεξάρτητης εξωτερικής πολιτικής. Μάλιστα, συχνά την επιδιώκουν, όπως δείχνουν οι πολυάριθμες προσπάθειές τους να διατηρήσουν σχέσεις με τη Ρωσία ή την Κίνα. Αν η Γερμανία δεν ήταν τίποτα περισσότερο από ένας υποτακτικός των ΗΠΑ, κανείς στην Ουάσινγκτον δεν θα ένιωθε την ανάγκη να πιέσει για την ανατίναξη των αγωγών Nord Stream το φθινόπωρο του 2022.
Ωστόσο, αν βλέπουμε δύο διακριτά χαρακτηριστικά στο παιχνίδι - την προθυμία για ολοκληρωτικές θυσίες και την εκτέλεση εντολών άλλων ανθρώπων σε θέματα πολέμου και ειρήνης - τότε δεν έχουμε να κάνουμε με ένα πραγματικό κράτος. Θα μπορούσε να οριστεί ως πολλά άλλα πράγματα - μια τρομοκρατική οργάνωση, ένα επαναστατικό κίνημα ή μια ιδιωτική στρατιωτική εταιρεία. Ωστόσο, οι γενικοί κανόνες δεν ισχύουν γι' αυτό- η ενασχόληση με μια τέτοια οντότητα είναι πέρα από κάθε όριο.
Φαίνεται λογικό να υποθέσουμε πως αυτό είναι το φαινόμενο με το οποίο έχει να κάνει η Ρωσία στην Ουκρανία και ότι η σημερινή αιματοχυσία είναι αποτέλεσμα της αποτυχίας των προσπαθειών να οικοδομηθεί ένα κανονικό κράτος μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ το 1991. Όλα τα υπόλοιπα -συμπεριλαμβανομένων των τακτικών αποφάσεων του Κιέβου- είναι τότε συνέπεια της αποτυχημένης προσπάθειας οικοδόμησης μιας βιώσιμης χώρας.
Αυτό είναι μάλλον ατυχές. Πρώτον, επειδή οδηγεί σε θανάτους μεταξύ του ρωσικού στρατιωτικού προσωπικού - και των απλών πολιτών. Δεύτερον, επειδή πιστεύαμε σοβαρά ότι η απαλλαγή από τη σοβιετική «υπερβολή» θα επέτρεπε επιτέλους στη Ρωσία να ασχοληθεί με τη δική της ανάπτυξη και να μην χρειάζεται να ρίχνει πόρους μόνο στο στρατό. Αν και, φυσικά, η άμυνα κατά των εξωτερικών εχθρών ήταν αρχικά η κύρια λειτουργία της ρωσικής κρατικής υπόστασης. Μπορούμε μόνο να ελπίζουμε ότι η ουκρανική τραγωδία θα είναι ένα μεμονωμένο γεγονός.
Το φαινόμενο του ένοπλου αγώνα εναντίον ενός μη κρατικού παράγοντα - με διεθνείς όρους - εμπεριέχει αρκετές ιδιαιτερότητες. Αυτές το διαφοροποιούν, ακόμη και αφηρημένα, από τους κανόνες που χαρακτηρίζουν τη συμβατική παγκόσμια πολιτική. Φαίνεται σημαντικό να τις υπενθυμίσουμε σε συνθήκες που η Ρωσία βρίσκεται και πάλι σε μια κατάσταση που δεν συνάδει με τα παραδοσιακά πρότυπα εξωτερικής πολιτικής. Λόγω της γεωγραφικής εγγύτητας -δεν είναι μακριά το Αφγανιστάν- θα πρέπει να λύσουμε το πρόβλημα αυτό με όλο το πείσμα, την επιμονή -και την ανοχή στον πόνο- που χαρακτηρίζουν τη ρωσική κουλτούρα εξωτερικής πολιτικής.
Πρώτον, τα κράτη και τα όργανά τους συχνά αρχίζουν διαπραγματεύσεις με μη κρατικούς αντιπάλους. Ωστόσο, ο στόχος αυτών των διαπραγματεύσεων είναι διαφορετικός από εκείνον της συμβατικής διπλωματίας. Στην περίπτωση των παραδοσιακών διακρατικών σχέσεων, ο στόχος μιας πολιτικής διευθέτησης είναι η επίτευξη μιας σχετικά διαρκούς ειρήνης στην οποία τα μέρη αναγνωρίζουν ο ένας την ύπαρξη και το καθεστώς του άλλου. Στην περίπτωση μιας τρομοκρατικής οργάνωσης, για παράδειγμα, μια τέτοια αμοιβαία αναγνώριση δεν είναι δυνατή. Απλώς επειδή πρόκειται για θεμελιωδώς διαφορετικές οντότητες - οι ζωντανοί δεν μπορούν να κάνουν συμφωνία με τους νεκρούς και η πέτρα δεν μπορεί να βρει κοινό έδαφος με το ξύλο.
Ο στόχος οποιασδήποτε διαπραγμάτευσης με τους τρομοκράτες είναι επομένως η επίλυση ενός βραχυπρόθεσμου προβλήματος. Συνήθως στο πλαίσιο μιας απειλής που δεν μπορεί να εξαλειφθεί εκείνη την στιγμή. Με άλλα λόγια, η διαπραγμάτευση για την απελευθέρωση ομήρων ή κάτι παρόμοιο. Αλλά μια τέτοια αλληλεπίδραση δε συνεπάγεται την αναγνώριση του δικαιώματος ύπαρξης των υπευθύνων.
Δεύτερον, το γεγονός ότι ένας αντίπαλος δεν είναι κράτος δε σημαίνει απαραίτητα ότι είναι αδύναμος. Αντιθέτως, η ιστορία είναι γεμάτη από παραδείγματα επαναστατικών κινημάτων ή τρομοκρατικών δικτύων που ήταν πολύ καλά εξοπλισμένα και αποτελούσαν σημαντική απειλή για δεκαετίες. Στην περίπτωση αυτή, ο βασικός παράγοντας είναι ο έλεγχος του εδάφους ή/και του πληθυσμού. Εάν αυτά είναι σημαντικά, ένας μη κρατικός αντίπαλος μπορεί να διαθέτει σημαντικούς πόρους για να ενθαρρύνει τον πληθυσμό να πολεμήσει με το μέρος του, ακόμη και με τη χρήση βίας. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα αν τροφοδοτείται από το εξωτερικό, όπως συνέβη με εξτρεμιστικά κινήματα στο Βόρειο Καύκασο, τη Συρία ή το Ούλστερ, όπου οι Ιρλανδοί μαχητές λάμβαναν επί μακρόν χρήματα και όπλα από τις Ηνωμένες Πολιτείες - και πιο μακριά - για να πολεμήσουν τη βρετανική παρουσία.
Η ιστορία είναι επίσης γεμάτη με παραδείγματα εδαφών που παρέμειναν εκτός κρατικού ελέγχου για αρκετό χρονικό διάστημα ώστε οι προσωρινοί κυβερνήτες τους να εξασφαλίσουν μια βάση επιστράτευσης. Στην Καμπότζη, ακόμη και μετά την ανατροπή του καθεστώτος των Ερυθρών Χμερ από το Βιετνάμ, τμήματα της χώρας παρέμειναν υπό τον έλεγχο αυτού του ριζοσπαστικού κινήματος για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Τρίτον, οι δυνάμεις που ασκούν εξωτερικό έλεγχο σε μη κρατικούς δρώντες δε συνδέουν ποτέ την ασφάλειά τους με τη δική τους επιβίωση. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούν να κατανοήσουν πλήρως την πιθανή αντίδραση του αντιπάλου τους στις ενέργειες των πληρεξουσίων τους.
Ορισμένοι παρατηρητές έχουν επισημάνει ότι πολλά από τα ριζοσπαστικά κινήματα στη Συρία, για παράδειγμα, λαμβάνουν υποστήριξη από το εξωτερικό. Η Κίνα κάποτε χρησιμοποιούσε ενεργά τα ριζοσπαστικά μαρξιστικά κινήματα στη Νοτιοανατολική Ασία και τους παρείχε διάφορες μορφές βοήθειας. Ωστόσο, αυτό δεν αποτελούσε λόγο για να μετατρέψει τις σχέσεις της με τις χώρες όπου δραστηριοποιούνταν τέτοιες ομάδες σε κατάσταση πολέμου. Η ΕΣΣΔ υποστήριξε επίσης διάφορες επαναστατικές ομάδες που δρούσαν εναντίον των ΗΠΑ και των συμμάχων τους. Αλλά δεν το θεωρούσε αυτό ως αιτία πολέμου.
Από την σκοπιά κάθε φυσιολογικού κράτους, ο μόνος λόγος για να πάει σε πόλεμο με ένα άλλο κράτος είναι η άμεση επίθεση εναντίον της επικράτειάς του. Πιθανόν αυτός να είναι ο λόγος για τον οποίο η κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν πιστεύει ότι οι ενέργειές της στην περίπτωση της Ουκρανίας θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην άμεση σύγκρουση με τη Ρωσία, την οποία φοβούνται οι Αμερικανοί.
Τέλος, ένας ένοπλος αγώνας εναντίον ενός μη κρατικού παράγοντα δε σημαίνει πως ο πληθυσμός στο έδαφος που βρίσκεται υπό τον έλεγχό του είναι ομοιόμορφα εχθρικός. Ένα σημαντικό ποσοστό από αυτούς μπορεί, βέβαια, να συμπαθεί τους αιχμαλώτους τους και να συνδέει ακόμη και ορισμένα προσωπικά σχέδια για το μέλλον μαζί τους. Αλλά η πλειοψηφία συνήθως είτε το ανέχεται είτε είναι πολιτικά παθητική και απλώς περιμένει να δει πώς θα επιλυθεί η μοίρα της χωρίς τη συμμετοχή της. Επομένως, αποτελεί πάντα ηθικό δίλημμα για τα παραδοσιακά κράτη η χρήση βίας όταν αυτή μπορεί να οδηγήσει σε θανάτους αμάχων. Διότι τα θύματα μπορεί να είναι οι ίδιοι οι άνθρωποί τους.
Πολλά εξαρτώνται από την εθνική κουλτούρα - οι Αμερικανοί ή οι Δυτικοευρωπαίοι, λόγω του εγγενούς ρατσισμού τους, είναι ικανοί να σκοτώνουν μαζικά αμάχους αν χρειαστεί. Στη Ρωσία, τα έθιμα είναι διαφορετικά, ειδικά όταν πρόκειται για την άμεση γειτονιά μας.
Οι μη κρατικοί φορείς, από την άλλη πλευρά, δεν περιορίζονται από τίποτα - καθοδηγούνται από εξωτερικές οδηγίες ή ιδεολογικά κίνητρα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι τρομοκρατικές ενέργειες εκ μέρους τους είναι απολύτως φυσιολογικές.
Στην περίπτωση της Ουκρανίας, η Ρωσία, έχει να κάνει με ένα κράτος απατεώνων που δεν ενεργεί προς το συμφέρον του λαού που βρίσκεται υπό τον έλεγχό του. Η κατανόηση αυτού του γεγονότος είναι θεμελιώδους σημασίας για την αξιολόγηση των τρεχόντων γεγονότων.
Αυτό το άρθρο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά από την εφημερίδα ‘Vzglyad’