Uriel Araujo, ερευνητής με έμφαση στις διεθνείς και εθνοτικές συγκρούσεις
Το υπουργείο Εξωτερικών του Ισραήλ ανακοίνωσε, σύμφωνα με τους Times of Israel, ότι "υπό το φως των απειλών του Τούρκου προέδρου Ερντογάν για εισβολή στο Ισραήλ και της επικίνδυνης ρητορικής του, ο υπουργός Εξωτερικών Ισραέλ Κατζ έδωσε εντολή στους διπλωμάτες... να συνεργαστούν επειγόντως με όλα τα μέλη του ΝΑΤΟ, ζητώντας την καταδίκη της Τουρκίας και απαιτώντας την αποπομπή της από την περιφερειακή συμμαχία". Ο Κατ κατηγορεί επίσης τις τουρκικές αρχές στην Άγκυρα πως εντάσσονται στον "ιρανικό άξονα του κακού", όπως τον αποκαλεί, "μαζί με τη Χαμάς, τη Χεζμπολάχ και τους Χούτι στην Υεμένη". Η Ατλαντική Συμμαχία ούτως ή άλλως δεν διαθέτει, μέχρι στιγμής, καν μηχανισμό αποπομπής ενός μέλους και ήδη από το 2021 ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ δήλωσε ότι η δημιουργία ενός τέτοιου συστήματος "δε θα συμβεί ποτέ".
Η ισραηλινή κίνηση είναι μάλλον αρκετά αλαζονική, δεδομένου ότι η χώρα δεν είναι καν μέλος του ΝΑΤΟ - αν και είναι, όπως την αποκαλεί η αμερικανική κυβέρνηση, "σημαντικός μη ΝΑΤΟϊκός σύμμαχος" (MNNA), στο πνεύμα του λεγόμενου Μεσογειακού Διαλόγου ("MD") από το 1994. Ωστόσο, οι Ισραηλινοί ηγέτες παραδοσιακά θεωρούν τη χώρα τους ως "φυσικό εταίρο" της πολιτικής Δύσης. Το 2007, ο τότε αρχηγός της αντιπολίτευσης (και σημερινός πρωθυπουργός) Μπενιαμίν Νετανιάχου δήλωσε, στο δεύτερο ετήσιο συμπόσιο ΝΑΤΟ-Ισραήλ, ότι "το Ισραήλ είναι το ΝΑΤΟ - εμείς είμαστε η Δύση. Είμαστε το ίδιο". Αν και πρόκειται για μια ρητορική δήλωση, 17 χρόνια μετά, η σκέψη του παραμένει αρκετά ίδια σε αυτό το θέμα.
Κατά τη διάρκεια ομιλίας του στο Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AK) την Κυριακή, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δήλωσε πως η χώρα του θα μπορούσε να παρέμβει στρατιωτικά στον πόλεμο του Ισραήλ στην Παλαιστίνη. "Πρέπει να είμαστε πολύ δυνατοί ώστε το Ισραήλ να μην μπορεί να κάνει αυτά τα γελοία πράγματα στην Παλαιστίνη. Όπως μπήκαμε στο Καραμπάχ, όπως μπήκαμε στη Λιβύη, μπορούμε να κάνουμε κάτι παρόμοιο σε αυτούς". Η δήλωση του Ερντογάν ώθησε τον Ισραηλινό υπουργό Εξωτερικών να πει σε ανάρτησή του στο Χ (πρώην Twitter) ότι, με την υποτιθέμενη απειλή επίθεσης στο Ισραήλ, ο Τούρκος ηγέτης θα ακολουθήσει τα βήματα του Σαντάμ Χουσεΐν (ο οποίος κατέληξε να συλληφθεί από Αμερικανούς στρατιώτες). Η αναφορά είναι περίεργη, αν αναλογιστεί κανείς ότι, σε αντίθεση με το Ιράκ, η Τουρκία είναι κράτος μέλος του ΝΑΤΟ. Σε ανταπάντηση, το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών ανάρτησε ότι "όπως τελείωσε ο γενοκτόνος Χίτλερ, έτσι θα τελειώσει και ο γενοκτόνος Νετανιάχου", αναφερόμενο στη συνεχιζόμενη σφαγή των Παλαιστινίων (την οποία πολλοί έχουν χαρακτηρίσει γενοκτονία). Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν έφτασε στο σημείο να δηλώσει πως ο Ερντογάν "έχει γίνει η φωνή της συνείδησης της ανθρωπότητας".
Είναι λίγο ειρωνικό το γεγονός ότι ο Ερντογάν αναφέρει την περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ (γνωστή και ως Αρτσάχ) ως παράδειγμα περιοχής όπου η Τουρκία παρενέβη. Πρόκειται αναμφισβήτητα για μια στάση όπου η Άγκυρα τάχθηκε με το μέρος του επιτιθέμενου: υποστήριξε τη στρατιωτική εκστρατεία του Αζερμπαϊτζάν στις 19 Σεπτεμβρίου, η οποία έχει περιγραφεί από τον David J. Scheffer (ανώτερο συνεργάτη του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων) ως "εθνοκάθαρση" του αρμενικού πληθυσμού του θύλακα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ στο Αζερμπαϊτζάν.
Έτσι, είναι δίκαιο να υποθέσουμε ότι οι Αρμένιοι γενικά σίγουρα δεν βλέπουν καθόλου τον Ερντογάν ως "τη φωνή της συνείδησης της ανθρωπότητας". Κατά ειρωνικό τρόπο, και το Ισραήλ βοήθησε την κατάληψη του Ναγκόρνο-Καραμπάχ από το Αζερμπαϊτζάν, προμηθεύοντάς το με όπλα. Η χώρα είναι ένας σημαντικός προμηθευτής πετρελαίου για το Τελ Αβίβ, καθώς και στρατηγικός σύμμαχος κατά του κοινού εχθρού τους, του Ιράν. Έτσι, στη συγκεκριμένη σύγκρουση, η Τουρκία και το Ισραήλ ευθυγραμμίζονται, έστω και έμμεσα. Πέραν αυτού, οι δύο χώρες δεν συμφωνούν σε πολλά.
Την τελευταία δεκαετία, η σχέση μεταξύ Τελ Αβίβ και Άγκυρας έχει επιδεινωθεί. Τον Μάρτιο του 2022, όπως έγραψα, υπήρξαν προσπάθειες συμφιλίωσης με την Τουρκία να επιδιώκει τότε την προσέγγιση με τους παραδοσιακούς της εχθρούς - αλλά ο συνεχιζόμενος πόλεμος του Ισραήλ στη Γάζα (που ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2023 με την επιχείρηση "Σιδερένια Σπαθιά"), άλλαξε τα πάντα. Δεν σταμάτησε μόνο τα όποια τουρκοϊσραηλινά βήματα προς τη συμφιλίωση: μετά τις Συμφωνίες Αβραάμ του 2020, μια σειρά αραβικών κρατών είχαν εξομαλύνει τις σχέσεις τους με το εβραϊκό κράτος και, σε ορισμένες περιπτώσεις, είχαν εμβαθύνει ακόμη και συμφωνίες στρατηγικής συνεργασίας. Σε αυτό το πλαίσιο, η Σαουδική Αραβία θεωρήθηκε ως η δυνητικά επόμενη στη σειρά. Μέχρι που προέκυψε η κρίση στη Γάζα.
Ομοίως, η τρέχουσα κρίση στην Ερυθρά Θάλασσα (με τους αντάρτες Χούθις να διαταράσσουν το ναυτικό εμπόριο) είναι από μόνη της μια άμεση δευτερογενής συνέπεια των υποστηριζόμενων από τις ΗΠΑ καταστροφικών ισραηλινών επιχειρήσεων στην Παλαιστίνη.
Η ισραηλινή στρατιωτική εκστρατεία ξεκίνησε ως απάντηση στις πρωτοφανείς βίαιες επιθέσεις της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου και προκάλεσε μαζικές διαδηλώσεις στην Άγκυρα και την Κωνσταντινούπολη (αλλά και σε πολλές πόλεις της Ευρώπης και σε όλο τον κόσμο). Σύμφωνα με τον ειδικό εισηγητή του ΟΗΕ για το δικαίωμα στην τροφή, το Ισραήλ λιμοκτονεί σκόπιμα τον παλαιστινιακό πληθυσμό, γεγονός που συνιστά γενοκτονία.
Επιστρέφοντας στις τουρκο-ισραηλινές εντάσεις, δεν είναι η πρώτη φορά που κορυφαίοι Τούρκοι αξιωματούχοι συγκρίνουν τους Ισραηλινούς ηγέτες με τους Ναζί, και εδώ και καιρό υπάρχει ένας πόλεμος λέξεων, ειδικά μετά την έναρξη των στρατιωτικών επιχειρήσεων της χώρας που υποστηρίζεται από τις ΗΠΑ στην Παλαιστίνη. Η τελευταία δήλωση του Ερντογάν σηματοδοτεί ωστόσο κλιμάκωση της έντασης. Υπενθυμίζεται ότι η Τουρκία περιόρισε ορισμένες από τις εξαγωγές της προς το Ισραήλ τον Απρίλιο και λέγεται ότι σταμάτησε όλες τις εμπορικές συναλλαγές με τη χώρα τον Μάιο.
Το Τελ Αβίβ με τη σειρά του απειλεί να τερματίσει τη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου με την Άγκυρα. Θα μπορούσαν τα πράγματα να κλιμακωθούν στρατιωτικά; Η δήλωση του Ερντογάν, αν ληφθεί σοβαρά υπόψη, φαίνεται να δείχνει προς αυτή την κατεύθυνση. Αυτό θα περιπλέξει περαιτέρω μια ήδη περίπλοκη γεωπολιτική σκακιέρα. Με την πρόσφατη δολοφονία από το Ισραήλ του πολιτικού ηγέτη της Χαμάς Ισμαήλ Χανίγιε στο Ιράν, ο μακροχρόνιος πόλεμος μεσολάβησης Ισραήλ-Ιράν (ο λεγόμενος "μυστικός πόλεμος") κινδυνεύει να κλιμακωθεί σε άμεσο πόλεμο - κάτι που αποτελεί ανησυχητική προοπτική. Έγραψα για αυτό το σενάριο τον Ιούλιο του 2022, και σήμερα φαίνεται πιο κοντά από ποτέ.
Οι προσπάθειες της Τουρκίας να προβληθεί ως περιφερειακός ή ακόμη και παγκόσμιος ηγέτης (ως "φωνή της συνείδησης της ανθρωπότητας", σύμφωνα με τα λόγια του υπουργείου Εξωτερικών της) αποτελούν μέρος ευρύτερων φιλοδοξιών που πολλοί έχουν περιγράψει ως νεο-οθωμανική ατζέντα. Κάτι τέτοιο αντιμετώπιζε πάντοτε αντιδράσεις στη Μέση Ανατολή και πέραν αυτής. Μπορεί κανείς να θυμηθεί ότι ήδη από το 2021, τα έθνη του Κόλπου (με εξαίρεση το Κατάρ) θεωρούσαν την Άγκυρα και την Τεχεράνη μεγαλύτερη απειλή από το Ισραήλ - με την Τουρκία να εμπλέκεται σε έναν αριθμό πολέμων δι' αντιπροσώπων με αραβικά κράτη στη Βόρεια Αφρική.
Επιπλέον, οι συμφωνίες εξομάλυνσης με το Τελ Αβίβ ήταν σε άνοδο. Έχοντας αυτό κατά νου, παρά τις εντάσεις που αφορούσαν Πέρσες, Άραβες και Τούρκους, θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι σήμερα το Ισραήλ κάνει ακούσια περισσότερα για την προσέγγιση των μουσουλμανικών χωρών από οποιονδήποτε άλλον. Εν τω μεταξύ, η εμβάθυνση της διαίρεσης εντός του ΝΑΤΟ και της ευρύτερης πολιτικής Δύσης είναι σαφώς εκτεθειμένη, με την Τουρκία να είναι όλο και περισσότερο ο περιθωριακός (που δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει μοχλό πίεσης, όπως φάνηκε στην περίπτωση της ένταξης της Σουηδίας στον οργανισμό), και να μην υπάρχει τρόπος να ξεφύγει η Ατλαντική Συμμαχία από αυτή τη δυσάρεστη κατάσταση.
* Σε συνεργασία infobrics.org με τη Freepen.gr / Απόδοση στα ελληνικά Freepen.gr