 |
| Public domain |
Lorenzo Maria Pacini - strategic-culture.su / Παρουσίαση Freepen.gr
Ο γεωστρατηγικός σχεδιασμός της Τουρκίας το 2024
Η Τουρκία προσπαθεί να εκμεταλλευτεί την ευνοϊκή γεωστρατηγική της θέση. Βρίσκεται στο σταυροδρόμι μεταξύ της Δυτικής Ασίας και της Ευρώπης και τονίζει το ρόλο της σε κάθε ευκαιρία, είτε πρόκειται για τη διαμετακόμιση υδρογονανθράκων από τη Ρωσία ή άλλες χώρες παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου προς την Ευρώπη, είτε για νέους διαδρόμους μεταφορών με αυτοκινητόδρομους και σιδηροδρομικές γραμμές. Τα τελευταία χρόνια αναπτύχθηκε η Διεθνής Δια-Κασπιακή Διαδρομή Μεταφορών και, με τη βελτίωση της κατάστασης ασφαλείας στο Ιράκ, επανήλθε στο προσκήνιο και το πρώην έργο του Dry Canal, μιας γραμμής logistics από την Κωνσταντινούπολη μέσω της Μερσίνας στο νότιο τμήμα της χώρας προς το Ιράκ, όπου η διαδρομή περνά από τη Μοσούλη, τη Βαγδάτη, τη Νατζάφ, τη Βασόρα και φτάνει στις ακτές του Περσικού Κόλπου. Το έργο συζητήθηκε στα τέλη Μαρτίου 2024 και εγκρίθηκε από την Τουρκία και το Ιράκ σε κοινή δήλωση Τύπου αναφέροντας τη Silky Way ως στόχο ολοκλήρωσης.
Το βασικό σημείο του έργου είναι το νέο λιμάνι Al-Faw (Μεγάλο Λιμάνι), το οποίο θα είναι ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια στη Μέση Ανατολή και θα ξεπεράσει το λιμάνι Jebel Ali του Ντουμπάι. Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που στέκονται εμπόδιο στην υλοποίηση του έργου: το γειτονικό Ιράν, από όπου διέρχεται ο διάδρομος Βορρά-Νότου, μπορεί να προσπαθήσει να αποτρέψει το Ιράκ από τη δημιουργία μιας εναλλακτικής διαδρομής. Ακόμη και αν το λιμάνι κατασκευαστεί, θα είναι δυνατόν να επεκταθεί το χερσαίο τμήμα του όχι προς την Τουρκία αλλά προς το Ιράν, ανταλλάσσοντας μέρος της ροής διαμετακόμισης- τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ενδιαφέρονται να δρομολογήσουν μια πρόσθετη διαδρομή, λόγω του γεγονότος ότι τον Φεβρουάριο του 2022 υπεγράφη συμφωνία μεταφορών μεταξύ της Τουρκίας και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, όπου ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Mevlüt Çavuşoğlu δήλωσε πως οι εν λόγω σιδηροδρομικές και αυτοκινητόδρομοι θα διέρχονται από το Ιράκ, η πολιτική αστάθεια και η ανασφάλεια στο Ιράκ θα μπορούσαν επίσης να θέσουν το έργο σε κίνδυνο, διότι εκτός από τους πυρήνες του ISIS, ένα ευαίσθητο ζήτημα είναι η περιοχή του Κουρδιστάν (τόσο στην Τουρκία όσο και στο Ιράκ) και, ειδικότερα, οι δραστηριότητες του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK).
Πρέπει να υπογραμμιστεί ότι η περιφερειακή αστάθεια αποτελεί παράγοντα τόνωσης της ανάπτυξης του έργου της Ξηράς Διώρυγας. Λόγω του αποκλεισμού της Ερυθράς Θάλασσας από τους Χούτι της Υεμένης, η κυκλοφορία στη Διώρυγα του Σουέζ έχει μειωθεί δραστικά και ορισμένα από τα εμπορεύματα που προορίζονταν για την Τουρκία μεταφέρονται μέσω του Ιράν από το λιμάνι του Μπαντάρ οδικώς.
Εν τω μεταξύ, η Τουρκία έχει περαιτέρω πλεονεκτήματα από την έναρξη αυτού του νέου διαδρόμου: πρώτον, προσφέρει μια πρόσθετη ευκαιρία για τη διαμετακόμιση ενεργειακών πόρων, δεδομένου ότι ο υφιστάμενος αγωγός από το Ιράκ προς την Τουρκία έχει γίνει αιτία εσωτερικών συγκρούσεων. Οι εξαγωγές πετρελαίου από την περιοχή του Κουρδιστάν μέσω του αγωγού Ιράκ-Τουρκίας έχουν σταματήσει από τις 23 Μαρτίου 2023, μετά την απόφαση διαιτητικού δικαστηρίου με έδρα το Παρίσι υπέρ της Βαγδάτης κατά της Άγκυρας, δηλώνοντας πως η τελευταία παραβίασε τη συμφωνία του 1973 επιτρέποντας στο Ερμπίλ να ξεκινήσει ανεξάρτητες εξαγωγές πετρελαίου το 2014. Μετά από μια φάση αναμονής λόγω των προσπαθειών για νέες συμφωνίες για την εξισορρόπηση των οικονομικών απωλειών (περίπου 1 δισεκατομμύριο δολάρια ΗΠΑ μηνιαίως), ο αγωγός είναι πλέον έτοιμος για επανεκκίνηση και δοκιμάζεται. Ωστόσο, ενδέχεται να προκύψει διαμάχη για τις προτιμήσεις μεταξύ Βαγδάτης, Ερμπίλ και διεθνών εταιρειών.
Δεύτερον, με τις εξωτερικές επενδύσεις στο Ιράκ, η τουρκική κυβέρνηση θα αναγκαστεί να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της και, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, να αντιμετωπίσει τις μαχητικές ομάδες. Η Τουρκία πολεμά το ΡΚΚ και πιθανώς θα είναι επίσης έτοιμη να αναπτύξει τις δυνάμεις ασφαλείας της κατά μήκος της διώρυγας Dry Canal στο ιρακινό Κουρδιστάν (μέρος της περιοχής αυτής έχει ήδη καταληφθεί από τουρκικά στρατεύματα). Σε αυτή την περίπτωση, η Άγκυρα θα έχει ένα νέο μέσο επιρροής στο Ιράκ.
Τέλος, με τη χρήση της πρόσθετης διαδρομής, η Τουρκία θα αποκομίσει ορισμένα οικονομικά και πολιτικά πλεονεκτήματα. Ταυτόχρονα, η τουρκική εσωτερική πολιτική μπορεί να χρησιμοποιήσει τη νέα υποδομή για την εμπλοκή των Κούρδων της Τουρκίας, μειώνοντας έτσι τους κινδύνους αντικυβερνητικών εξεγέρσεων, καθώς οι τοπικοί πυρήνες του PKK χρησιμοποιούν πάντα κάθε αφορμή για την κλιμάκωση της σύγκρουσης.
Έτσι, η Τουρκία έχει πραγματικό συμφέρον να κρατηθεί σταθερά και να προσεταιριστεί τους ανατολικούς της γείτονες, ενόψει μιας επέκτασης που βρίσκεται ήδη στην ατζέντα, σίγουρα πιο ορεκτική από οποιαδήποτε προοπτική προς τη Δύση, όπου η Ευρώπη δεν προσφέρει ανάπτυξη της αγοράς, αλλά μάλλον ύφεση.
Το ΝΑΤΟ ως τρομοκρατική οργάνωση και η τουρκική στρατηγική ευκολία
Όταν ο Τούρκος υπουργός Άμυνας ανακοίνωσε σε συνέντευξη Τύπου τη διερεύνηση της ένταξης στη SCO, ορισμένοι δημοσιογράφοι ρώτησαν αμέσως για το ΝΑΤΟ, του οποίου η Τουρκία είναι μέλος από το 1952, διαδραματίζοντας βασικό ρόλο στην ισορροπία Δύσης-Ανατολής. Πράγματι, οι αμφιβολίες είναι εύλογες.
Τώρα, ας επιχειρηματολογήσουμε βήμα προς βήμα:
- Ο SCO ιδρύθηκε ως αντιτρομοκρατικός οργανισμός,
- Το ΝΑΤΟ προωθεί τρομοκρατικές ενέργειες σε όλο τον κόσμο ως η ένοπλη πτέρυγα του αγγλοαμερικανικού ιμπεριαλισμού εδώ και 75 χρόνια,
- προκύπτει ότι ο SCO και το ΝΑΤΟ είναι εκ διαμέτρου αντίθετα και εντελώς ασυμβίβαστα,
- Η Τουρκία, επομένως, θα πρέπει να κάνει μια επιλογή.
Αν ο συλλογισμός είναι σαφής με την τυπική λογική, είναι κάπως λιγότερο σαφής με τη στρατηγική λογική: δεν είναι απαραίτητο ότι αυτό που είναι ηθικά ή πολιτικά συνεπές είναι και το πιο στρατηγικά σκόπιμο. Αυτό ανοίγει διάφορα πιθανά σενάρια.
Το πρώτο περιλαμβάνει την ένταξη της Τουρκίας στον SCO ως μέλος-παρατηρητής, εν αναμονή μιας πιθανής επίσημης δέσμευσης αργότερα. Αυτό δεν θα ήταν σε επίσημη σύγκρουση - από άποψη καταστατικού - ούτε για το ΝΑΤΟ ούτε για τον SCO. Η πλήρης ένταξη θα είχε διαφορετικούς όρους, αλλά δεν είναι η κατάλληλη στιγμή. Με αυτόν τον τρόπο, η Τουρκία θα μπορούσε να παίξει ένα είδος «διπλού παιχνιδιού», γεφυρώνοντας περαιτέρω και εξισορροπώντας τις απαιτήσεις των αμερικανικών και των ανατολικών χωρών. Φυσικά, δεν θα έλειπαν οι δυσκολίες και η διαπλοκή των συμφερόντων θα μπορούσε να γίνει πολύ καυτή, αναγκάζοντας την Τουρκία να κάνει μια ριζοσπαστική επιλογή μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Το ασυμβίβαστο του ΝΑΤΟ και του SCO είναι δεδομένο μόνο αν το ΝΑΤΟ αναγνωριστεί ως μια συμμαχία που προωθεί τρομοκρατικά συμφέροντα... αλλά αυτό είναι περισσότερο ένα ηθικό πρόβλημα, όχι ένα πολιτικό και στρατηγικό πρόβλημα. Η κυβέρνηση της Άγκυρας θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τη διφορούμενη θέση για χάρη των πληροφοριών, των οικονομικών συμφωνιών και της ανάπτυξης του αμυντικού τομέα. Δεν είναι τυχαίο ότι ήταν ο υπουργός Γκιουλέρ και όχι ο πρόεδρος που ανέφερε αυτή την επιλογή, η οποία εκδηλώνει μια συγκεκριμένη επικοινωνιακή στρατηγική για την επίτευξη ενός συγκεκριμένου διεθνούς στόχου.
Ένα δεύτερο σενάριο θέλει την Τουρκία να παραιτείται από τον SCO και να παραμένει στο ΝΑΤΟ. Αυτό θα μπορούσε να τη φέρει σε σοβαρή δυσκολία με τις πολυπολικές εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η Τουρκία βλέπει με μεγάλο ενδιαφέρον τις BRICS+, οι οποίες όμως δρουν για την αποδιάρθρωση της αγγλοαμερικανικής ηγεμονίας, σε αντίθετη κατεύθυνση από το ΝΑΤΟ σε γεωοικονομικό επίπεδο. Μακροπρόθεσμα, η Τουρκία θα διακινδύνευε ένα εμπορικό αλλά και στρατηγικό μειονέκτημα, ειδικά εάν οι BRICS+ και η SCO υπογράψουν πράγματι μια επίσημη συμφωνία συνεργασίας. Από αυτή την άποψη, πολλά θα εξαρτηθούν από τον αυτοπροσδιορισμό της τουρκικής κυβέρνησης από τον ατλαντικό ζυγό. Σημειώστε ότι, προς το παρόν, καμία χώρα-μέλος του ΝΑΤΟ δεν αποτελεί επίσημο μέλος των BRICS+.
Το τρίτο σενάριο προβλέπει την ένταξη της Τουρκίας στο SCO, παραιτούμενη από τη θέση της στο ΝΑΤΟ. Αν και αυτή είναι μια πολύ ελκυστική προοπτική, πρέπει να αναλογιστεί κανείς τη δυσκολία βραχυπρόθεσμα. Η Τουρκία, στην πραγματικότητα, έχει μια μακροχρόνια σχέση με το ΝΑΤΟ που την έχει συμπιέσει σε όχι μικρό βαθμό στο αμερικανικό παιχνίδι: κατά τη διάρκεια των δεκαετιών, η Συμμαχία έχει εμπλέξει πολύ ενεργά την Τουρκία στη στρατιωτική ανάπτυξη - και όχι μόνο με το πρόγραμμα F-35, από το οποίο αποκλείστηκε την τελευταία στιγμή στις αρχές του 2024 - συμβάλλοντας τόσο στην έρευνα όσο και στις δαπάνες. Εξίσου αληθές είναι ότι η Τουρκία έχει συχνά χρησιμοποιήσει οπλικά συστήματα από τη Ρωσία, με την οποία έχει πολύ καλές συναλλαγές, γεγονός που έχει θορυβήσει την κυβέρνηση στην Ουάσιγκτον αρκετές φορές τα τελευταία έξι χρόνια. Οι ΗΠΑ υποστηρίζουν επίσης το κουρδικό κίνημα ανεξαρτησίας, κάτι που δεν έχει περάσει καλά στην Άγκυρα. Μπροστά στα διπλωματικά επεισόδια των τελευταίων ετών, η Ρωσία κατάφερε να αξιοποιήσει τις ευκαιρίες, δείχνοντας σημαντική υποστήριξη στην Τουρκία, εις βάρος της αμερικανικής διστακτικότητας.
Η σχέση μεταξύ ΝΑΤΟ και Τουρκίας χαρακτηρίζεται ιστορικά από διαφορές και κρίσεις, καθώς και από τη «συναλλακτική» προσέγγιση της Τουρκίας, κάτι που διαπιστώσαμε με την αντίθεση κατά της ένταξης της Σουηδίας και της Φινλανδίας τους τελευταίους μήνες, η οποία στοχεύει και στην άρση του εμπάργκο όπλων κατά της χώρας. Στο παρελθόν, η Τουρκία μπλόκαρε τη συνεργασία ΝΑΤΟ-ΕΕ σε αντίποινα για την είσοδο της Ελληνικής Κυπριακής Δημοκρατίας στην ΕΕ, καθιστώντας πρακτικά άκυρη τη συμφωνία Berlin Plus του 2002 που θα είχε εμβαθύνει τη συνεργασία με τις Βρυξέλλες.
Η σχέση χαρακτηρίζεται επίσης από τη λεγόμενη «εξάρτηση από τη συμμαχία», τη συνειδητοποίηση και από τις δύο πλευρές ότι εξαρτώνται υπερβολικά από τη συμμαχία για να διακόψουν τους δεσμούς. Η εναλλακτική λύση θεωρείται απλώς χειρότερη. Για το ΝΑΤΟ (και την ΕΕ), το να ανταγωνιστεί την Τουρκία στην τρέχουσα κατάσταση αντιπαράθεσης με τη Ρωσία δεν θα ήταν ορθολογικό. Οι Τούρκοι είναι επιδέξιοι συναλλασσόμενοι, δεν χρειάζονται μεγαλοπρεπείς εκφράσεις: η πολιτική επιλογή, επίσης στον στρατηγικό και οικονομικό τομέα, παραμένει ο πραγματισμός, ο οποίος παραμένει η καλύτερη λύση, δεδομένου ότι πρέπει να διατηρηθεί η ισορροπία μεταξύ της ανάσχεσης της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα και της διατήρησης καλών σχέσεων με τη Μόσχα, επίσης υπό το πρίσμα του κουρδικού ζητήματος.
Η Τουρκία, επομένως, πρέπει να επιλέξει πού θα πάει. Κατά πάσα πιθανότητα, δεν θα αφήσει κανέναν να το γνωρίζει - ή να το καταλάβει - αυτό, παραμένοντας συνεπής στο καθιερωμένο της στυλ. Είτε επιλέξει έναν ενδιάμεσο δρόμο, με μια αμφίβολα ισορροπημένη θέση μεταξύ ΝΑΤΟ και SCO, είτε μόνο ένα από τα δύο, δεν θα κάνει πίσω από την προστασία του εθνικού της συμφέροντος και δεν θα επιτρέψει στην επιρροή εξωτερικών οντοτήτων να την ξεπεράσει. Αυτό το τελευταίο σημείο παραμένει κεντρικό και πρέπει να γίνει καλά κατανοητό: Η Τουρκία δεν επιτρέπει ισχυρές πολιτικές παρεμβάσεις στην αυτονομία της. Το ΝΑΤΟ έχει ήδη αγγίξει το όριο αρκετές φορές τα τελευταία χρόνια και τα αποτελέσματα δεν ήταν και τόσο θετικά. Είτε στο πλαίσιο του SCO είτε στο πλαίσιο των BRICS+, σε κάθε περίπτωση η Τουρκία δεν θα δεχθεί παραβιάσεις της κυριαρχίας της.