 |
| REUTERS/Claro Cortes IV (CHINA) |
Elizabeth Schmidt - newleftreview.org / Παρουσίαση Freepen.gr
Τα κινεζικά συμφέροντα στην Αφρική - και οι δυτικές ανησυχίες για την επιρροή του Πεκίνου - δεν είναι κάτι καινούργιο. Η κατανόηση της σημερινής αντιπαράθεσης απαιτεί να ανιχνεύσουμε την ιστορία της. Τον Απρίλιο του 1955, εκπρόσωποι 29 ασιατικών και αφρικανικών εθνών και εδαφών συγκεντρώθηκαν σε μια διάσκεψη ορόσημο στο Μπαντούνγκ της Ινδονησίας. Αποφάσισαν να αποσπάσουν την αυτονομία από τον καπιταλιστικό πυρήνα προωθώντας την οικονομική και πολιτιστική συνεργασία, καθώς και την αποαποικιοποίηση και την εθνική απελευθέρωση, σε ολόκληρο τον Παγκόσμιο Νότο. Στη συνέχεια, η κινεζική δέσμευση με την Αφρική καθοδηγήθηκε από αυτό το πνεύμα αλληλεγγύης. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 έως τα μέσα της δεκαετίας του 1970, η Κίνα προσέφερε επιχορηγήσεις και χαμηλότοκα δάνεια για αναπτυξιακά έργα στην Αλγερία, την Αίγυπτο, τη Γκάνα, τη Γουινέα, το Μάλι, την Τανζανία και τη Ζάμπια. Έστειλε επίσης δεκάδες χιλιάδες «ξυπόλητους γιατρούς», γεωργικούς τεχνικούς και ταξιαρχίες εργατικής αλληλεγγύης σε αφρικανικές χώρες που είχαν απορρίψει τη νεοαποικιοκρατία και είχαν δεχτεί την απόρριψη της Δύσης.
Στη νότια Αφρική, όπου η κυριαρχία της λευκής μειονότητας επέμενε στις αποικίες των εποίκων και η Πορτογαλία αντιστεκόταν στα αιτήματα για ανεξαρτησία, το Πεκίνο παρείχε στα απελευθερωτικά κινήματα στη Μοζαμβίκη και τη Ροδεσία στρατιωτική εκπαίδευση, συμβούλους και όπλα. Όταν οι δυτικές χώρες αγνόησαν τις εκκλήσεις της Ζάμπια να απομονώσουν αποτελεσματικά τα αποστάτες καθεστώτα, η Κίνα ίδρυσε τη Σιδηροδρομική Αρχή Τανζανίας-Ζάμπια, η οποία κατασκεύασε έναν σιδηρόδρομο που επέτρεψε στη Ζάμπια να εξάγει τον χαλκό της μέσω της Τανζανίας και όχι μέσω της Ροδεσίας και της Νότιας Αφρικής, όπου κυριαρχούσαν οι λευκοί. Καθ' όλη τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι κινεζικές πολιτικές καθορίζονταν κυρίως από πολιτικές επιταγές, καθώς η χώρα αναζητούσε συμμάχους σε μια παγκόσμια συγκυρία που διαμορφωνόταν από τον Ψυχρό Πόλεμο.
Μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, όμως, οι προτεραιότητές της άλλαξαν. Η Κίνα απάντησε στην έλευση της αμερικανικής μονοπολικότητας με την έναρξη ενός μαζικού προγράμματος εκβιομηχάνισης και φιλελευθεροποίησης, ελπίζοντας να αποφύγει τη μοίρα άλλων σχεδίων κομμουνιστικών κρατών. Με αυτή τη μετατόπιση, η Αφρική δεν θεωρούνταν πλέον ως πεδίο ιδεολογικών δοκιμών, αλλά ως πηγή πρώτων υλών και ως αγορά για κινεζικά προϊόντα, από ρούχα έως ηλεκτρονικά είδη. Η πολιτική συμπάθεια έδωσε τη θέση της στην οικονομική χρησιμότητα. Τα αφρικανικά έθνη εκτιμήθηκαν ανάλογα με την υλική και στρατηγική τους σημασία για τα αναπτυξιακά σχέδια του ΚΚΚ.
Μέχρι την πρώτη δεκαετία του εικοστού πρώτου αιώνα, η Κίνα είχε ξεπεράσει τις ΗΠΑ ως ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Αφρικής και πρόσφατα έγινε η τέταρτη μεγαλύτερη πηγή άμεσων ξένων επενδύσεων στην ήπειρο. Σε αντάλλαγμα για εγγυημένη πρόσβαση σε ενεργειακούς πόρους, γεωργική γη και υλικά για ηλεκτρονικές συσκευές και ηλεκτρικά οχήματα, η Κίνα έχει δαπανήσει δισεκατομμύρια δολάρια σε αφρικανικές υποδομές: κατασκευή και ανακαίνιση δρόμων, σιδηροδρόμων, φραγμάτων, γεφυρών, λιμανιών, αγωγών και διυλιστηρίων πετρελαίου, σταθμών παραγωγής ενέργειας, συστημάτων ύδρευσης και δικτύων τηλεπικοινωνιών. Οι κινεζικές επιχειρήσεις έχουν επίσης κατασκευάσει νοσοκομεία και σχολεία και έχουν επενδύσει σε βιομηχανίες ένδυσης και επεξεργασίας τροφίμων, καθώς και στη γεωργία, την αλιεία, τα εμπορικά ακίνητα, το λιανικό εμπόριο και τον τουρισμό. Οι τελευταίες επενδύσεις έχουν επικεντρωθεί στην τεχνολογία επικοινωνιών και στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Σε αντίθεση με τις δυτικές δυνάμεις και τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα στα οποία κυριαρχούν, το Πεκίνο δεν έχει θέσει την πολιτική και οικονομική αναδιάρθρωση ως προϋπόθεση για τα δάνεια, τις επενδύσεις, τη βοήθεια ή το εμπόριο. Ούτε εξαρτώνται από την προστασία της εργασίας και του περιβάλλοντος. Ενώ οι πολιτικές αυτές είναι δημοφιλείς στους Αφρικανούς κυβερνήτες, συχνά αμφισβητούνται από τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, οι οποίες σημειώνουν ότι οι κινεζικές επιχειρήσεις έχουν οδηγήσει τις αφρικανικές επιχειρήσεις εκτός λειτουργίας και απασχολούν Κινέζους εργαζόμενους αντί για ντόπιους. Όταν προσλαμβάνουν αφρικανικό εργατικό δυναμικό, οι κινεζικές εταιρείες συχνά τους αναγκάζουν να εργάζονται σε επικίνδυνες συνθήκες για μισθούς φτώχειας. Τα έργα υποδομής της Κίνας έχουν επίσης οδηγήσει σε τεράστια χρέη που έχουν βαθύνει την αφρικανική εξάρτηση, αν και οι αφρικανικές χώρες εξακολουθούν να χρωστούν πολύ περισσότερα στη Δύση. Το πιο επιζήμιο είναι ότι το Πεκίνο εξασφάλισε την απρόσκοπτη πρόσβασή του στις αγορές και τους πόρους υποστηρίζοντας διεφθαρμένες ελίτ, ενισχύοντας καθεστώτα που έχουν κλέψει τον πλούτο των χωρών τους, έχουν καταστείλει τις πολιτικές διαφωνίες και έχουν διεξάγει πολέμους εναντίον γειτονικών κρατών. Με τη σειρά τους, οι Αφρικανοί ηγέτες έδωσαν στην Κίνα την απαραίτητη διπλωματική υποστήριξη στα Ηνωμένα Έθνη και σε άλλους διεθνείς οργανισμούς.
Για δεκαετίες, η Κίνα αντιτάχθηκε στην πολιτική και στρατιωτική ανάμειξη στις εσωτερικές υποθέσεις άλλων εθνών. Ωστόσο, καθώς τα οικονομικά συμφέροντα του Πεκίνου στην Αφρική έχουν αυξηθεί, έχει υιοθετήσει μια πιο παρεμβατική προσέγγιση, που περιλαμβάνει την ανακούφιση από καταστροφές, επιχειρήσεις κατά της πειρατείας και της τρομοκρατίας. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, η Κίνα εντάχθηκε σε ειρηνευτικά προγράμματα του ΟΗΕ σε χώρες και περιοχές όπου είχε οικονομικά συμφέροντα. Το 2006 η Κίνα πίεσε το Σουδάν, έναν σημαντικό πετρελαϊκό εταίρο, να αποδεχθεί την παρουσία της Αφρικανικής Ένωσης και του ΟΗΕ στο Νταρφούρ- το 2013 εντάχθηκε στην ειρηνευτική αποστολή του ΟΗΕ στο Μάλι, με κίνητρο τα συμφέροντά της στο πετρέλαιο και το ουράνιο των γειτονικών χωρών- και το 2015 συνεργάστηκε με δυτικές δυνάμεις και υποπεριφερειακές οργανώσεις της Ανατολικής Αφρικής για τη διαμεσολάβηση στις ειρηνευτικές συνομιλίες στο Νότιο Σουδάν.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η Κίνα απέφυγε αρχικά την στρατιωτική εμπλοκή σε περιοχές που μαστίζονται από συγκρούσεις, προτιμώντας να συνεισφέρει ιατρικό προσωπικό και μηχανικούς. Αυτό όμως δεν κράτησε πολύ. Υπήρξε αξιοσημείωτη κινεζική στρατιωτική παρουσία στις ειρηνευτικές αποστολές του ΟΗΕ στο Μπουρούντι και στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία. Η αποστολή του ΟΗΕ στο Μάλι σηματοδότησε την πρώτη φορά που κινεζικές πολεμικές δυνάμεις συμμετείχαν σε μια τέτοια επιχείρηση, μαζί με περίπου 400 μηχανικούς, ιατρικό προσωπικό και αστυνομικούς. Το Πεκίνο έστειλε επίσης ένα τάγμα πεζικού αποτελούμενο από 700 ένοπλους ειρηνευτές στο Νότιο Σουδάν το 2015. Μέχρι το επόμενο έτος, συνεισέφερε περισσότερο στρατιωτικό προσωπικό στις ειρηνευτικές επιχειρήσεις του ΟΗΕ από οποιοδήποτε άλλο μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας.
Η τάση για αυξημένη πολιτική και στρατιωτική εμπλοκή στην Αφρική κορυφώθηκε το 2017, όταν η Κίνα μαζί με τη Γαλλία, τις ΗΠΑ, την Ιταλία και την Ιαπωνία δημιούργησαν μια στρατιωτική εγκατάσταση στο Τζιμπουτί: την πρώτη μόνιμη κινεζική στρατιωτική βάση εκτός των συνόρων της χώρας. Σε στρατηγική θέση στον Κόλπο του Άντεν, κοντά στις εκβολές της Ερυθράς Θάλασσας, η εγκατάσταση έχει θέα σε έναν από τους πιο προσοδοφόρους θαλάσσιους δρόμους στον κόσμο. Έχει επιτρέψει στο Πεκίνο να ανεφοδιάζει κινεζικά σκάφη που συμμετέχουν σε επιχειρήσεις του ΟΗΕ κατά της πειρατείας και να προστατεύει τους Κινέζους υπηκόους που ζουν στην περιοχή. Έχει επίσης επιτρέψει την παρακολούθηση της εμπορικής κίνησης κατά μήκος του θαλάσσιου δρόμου του μεταξιού του 21ου αιώνα της Κίνας, ο οποίος συνδέει χώρες από την Ωκεανία έως τη Μεσόγειο σε ένα τεράστιο δίκτυο παραγωγής και εμπορίου. Αυτό θα βοηθήσει την Κίνα να διασφαλίσει τον εφοδιασμό της με πετρέλαιο, το μισό από το οποίο προέρχεται από τη Μέση Ανατολή και διέρχεται μέσω της Ερυθράς Θάλασσας και του στενού Bab el-Mandeb στον Κόλπο του Άντεν. Οι περισσότερες από τις εξαγωγές της Κίνας προς την Ευρώπη ακολουθούν την ίδια διαδρομή.
Αν και η Ουάσινγκτον καταγγέλλει αυτό που αποκαλεί κινεζικό ιμπεριαλισμό, το δικό της στρατιωτικό αποτύπωμα στην Αφρική είναι πολύ μεγαλύτερο, αποτελούμενο από 29 βάσεις σε περιοχές πλούσιες σε πόρους. Οι ΗΠΑ ορκίζονται να αποκρούσουν τις «κακές αυτοκρατορίες», ενώ διαθέτουν περισσότερες από 750 βάσεις σε τουλάχιστον 80 χώρες, σε σύγκριση με τις 3 της Κίνας. Έχουν διεξάγει τουλάχιστον 15 ξένους πολέμους από το 1980 - η Κίνα έχει συμμετάσχει μόνο σε έναν - και τα δημοσιονομικά καθεστώτα που έχουν επιβάλει στα αφρικανικά έθνη, με βάση τις ιδιωτικοποιήσεις, την απορρύθμιση και τους περιορισμούς στις δαπάνες, ήταν καταστροφικά. Το αμερικανικό κατεστημένο ασφαλείας στοχεύει τώρα να περιορίσει την άνοδο της Κίνας ενισχύοντας τις στρατιωτικές συμμαχίες, ιδίως με καθεστώτα που έχουν δεχθεί κινεζικές επενδύσεις. Ωστόσο, ένας αυξανόμενος αριθμός αφρικανικών κρατών, έχοντας επίγνωση αυτού του καταστροφικού ρεκόρ, αρνούνται να πάρουν θέση στον Νέο Ψυχρό Πόλεμο και, αντίθετα, προσπαθούν να παίξουν τους μαχητές του ο ένας εναντίον του άλλου. Η αλήθεια είναι, ωστόσο, ότι όσο η Αφρική αντιμετωπίζεται ως μέσο για τις αντίπαλες δυνάμεις να επεκτείνουν τις αγορές ή την επιρροή τους, σε συνεργασία με τις τοπικές ελίτ, οι λαοί της ηπείρου δεν θα ασκούν πραγματική κυριαρχία. Σήμερα, τα κληροδοτήματα της Μπαντούνγκ είναι σε ανεπάρκεια.