 |
| pixabay / Leonhard_Niederwimmer |
Φέρνω όλο και πιο συχνά τελευταία στον νου μου ένα απόσπασμα από την τραγωδία του Σοφοκλή ''Αίας'' (450-440 π Χ), όπου η θεά Αθηνά καλεί τον Οδυσσέα να δει την κατάντια του συμμαχητή του στον Τρωικό πόλεμο Αίαντα.
Ο γενναίος αρχηγός των Σαλαμινίων - μανιασμένος με τους Ατρείδες και τον Οδυσσέα - καυχιέται ότι μπορεί να σφάξει δύο κριάρια, νομίζοντας (μες στην παραφροσύνη του) ότι εκδικείται τους πρώτους που τον αδίκησαν δίνοντας τα όπλα του πιο ξακουστού πολεμιστή και ήρωα των Αχαιών (Αχιλλέα) στον δεύτερο αντί για εκείνον.
Συγκλονιστική ιστορία, γιατί - στον τραγικό της επίλογο (πριν την αυτοκτονία του Αίαντα) ο βασιλιάς της Ιθάκης εκλιπαρεί τη θεά να μην τον ταπεινώνει άλλο, λέγοντας ότι όσοι ζούμε δεν είμαστε τίποτα. Φαντάσματα (είμαστε) και κούφιοι ίσκοι (''ορώ γαρ ημάς ουδέν όντας άλλο πλην ειδωλ’, όσοιπερ ζώμεν, ή κούφην σκιάν”).
Πλήρης απογύμνωση της ματαιοδοξίας του ανθρώπου, ωμότητα ψυχαναλυτική που αποδομεί - με τα σημερινά δεδομένα - τους πολιτικά υπερφίαλους και επηρμένους και τους σκλάβους της φιλαυτίας και του υλικού ευδαιμονισμού.
Στην πρώτη περίπτωση (αυτήν της ματαιοδοξίας σε πολιτικό επίπεδο), οι παρενέργειες της πολιτικής αλαζονείας φτάνουν δυστυχώς και στις μάζες των οπαδών των κομμάτων θέτοντας σε δοκιμασία τις αρχές της δημοκρατίας. Αρχές που ευτελίζονται στα ΜΜΕ και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (ΜΚΔ) από τις νομενκλατούρες των κομμάτων εξουσίας.
Αυτές που λειτουργούν σαν όργανα προπαγάνδας των πολιτικών ηγεσιών ή των ''αυλικών'' τους και απαιτούν (εκφοβιστικά και απειλητικά ενίοτε) την ιδεολογική ευθυγράμμιση των διαδικτυακών συνομιλητών με τα ''πιστεύω'' τους. Κάτι που δεν γίνεται δεκτό, φυσικά, από όσους έχουν το θάρρος να εκφράζουν ελεύθερα και γενναία την άποψή τους διακομματικά και διακυβερνητικά.
Η παρρησία και η ισηγορία, άλλωστε - μαζί με την ανεξάρτητη δικαιοσύνη, τα ατομικά δικαιώματα και τις άλλες μορφές ελευθερίας - είναι οι πυλώνες οι οποίοι πιστοποιούν τον βαθμό εγκυρότητας της δημοκρατίας, στην ουσία της οποίας βρίσκεται η πνευματική καλλιέργεια.
Όσο οι πυλώνες αυτοί καταστρατηγούνται σε μικρό ή μεγάλο βαθμό από πολιτικές ηγεσίες και κομματικούς μηχανισμούς, δεν μπορούμε να λέμε ότι έχουμε γνήσια δημοκρατία. Ας μην ξεχνάμε, παρεμπιπτόντως, ότι σε όλη τη γη αναφέρονται πλείστες δημοκρατίες οι οποίες στην ουσία είναι νομιζόμενες.
Είναι νομιζόμενες είτε γιατί μια δυναμική μειοψηφία καταδυναστεύει την πλειοψηφία είτε γιατί η πλειοψηφία γίνεται τύραννος της μειοψηφίας. Σε κάθε περίπτωση, ''Η δημοκρατία είναι πολιτική, κοινωνική και πνευματική και βλασταίνει μόνο στο έδαφος της ελευθερίας (Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος: Δοκίμιο, ''Δημοκρατία και πνευματική καλλιέργεια'').
Και όπως προείπα, γενεσιουργό στοιχείο της δημοκρατίας είναι η πνευματική καλλιέργεια. Μια πνευματική καλλιέργεια όμως που πηγάζει από τον ελεύθερο στοχασμό και δεν είναι αιχμάλωτη της οποιασδήποτε εξουσίας.
Γιατί χωρίς ελευθερία έκφρασης, διαφωνία και αντίλογο, η πνευματική καλλιέργεια υποφέρει και η δημοκρατία στερείται το ελεύθερο πνεύμα και τη δημιουργική ορμή του. Δεν οξυγονώνεται, δεν ανατροφοδοτείται, δεν πολλαπλασιάζεται. Αντίθετα συρρικνώνεται,
Αποτέλεσμα αυτού είναι να δίνεται χώρος στους δημαγωγούς, τους λαϊκιστές, τους πολιτικούς καιροσκόπους και τους κόλακες της εξουσίας να περνούν με ανορθόδοξους τρόπους την προπαγάνδα τους στην μαζοποιημένη εν πολλοίς κοινωνία.
Έτσι διολισθαίνει το πολιτιστικό επίπεδο και κυριαρχεί το πνεύμα των δημαγωγών οι οποίοι δεν πιστεύουν στην ουσία της δημοκρατίας. Μεταμορφώνουν την πνευματική ζωή του τόπου σε χρησιμοθηρική υπόθεση και προβάλλουν οι ίδιοι στην πολιτική σκηνή - ως.. ''φύλαρχοι'' - κούφιους και τυχοδιώκτες αυλοκόλακες (με ανύπαρκτη, συχνά, εθνική ευαισθησία λόγω απορρόφησής της απ' την κομματική) οι οποίοι νυχθημερόν τους λιβανίζουν δημιουργώντας συνθήκες... αριστοκρατίας.
Όμως ''Η Δημοκρατία δεν ξέρει από φυλάρχους'', όπως λέει ο Άγγελος Τερζάκης (''Προσανατολισμός στον αιώνα''). Ούτε από λιβανιστήρια ''αυλικών'', θα πρόσθετα εγώ, που μπορεί να κλονίσουν τη φυσική ιεραρχία εμπεδώνοντας την αναξιοκρατία και προωθώντας στους πολίτες ιδέες παραμορφωμένες σε φόβητρα.
Φόβητρα αναχαίτισης κάθε ανυπακοής εκείνων που έχουν ελεύθερο πνεύμα και τολμούν να τα βάλουν με την εξουσία. Τολμούν να τα βάλουν με το δίκαιο της πυγμής του κύριου εκφραστή της, αν και γνωρίζουν ότι ισχύει αυτό που λέει ο Ευάγγελος Παπανούτσος:
''Υπάρχει ένας λόγος που μας είναι δύσκολο να τολμήσουμε την ανυπακοή, να πούμε 'όχι' στην εξουσία. Κι αυτό γιατί στο μεγαλύτερο μέρος της Ιστορίας η υπακοή έχει ταυτιστεί με την αρετή και η ανυπακοή με την αμαρτία. Τούτο όμως δε θέλει να πει πως κάθε ανυπακοή είναι ελάττωμα και κάθε υπακοή αρετή'' (''Το Δίκαιο της Πυγμής'').
Με άλλα λόγια, όταν διακυβεύονται αγαθά που προάγουν τον πολιτισμό, τη δημοκρατία και την ευτυχία μας, τότε είμαστε υποχρεωμένοι να μη σκύβουμε το κεφάλι σε κάθε μορφής εξουσία, γιατί - όσο υποκύπτουμε σε μεθόδους χειραγώγησης οι οποίες εμποδίζουν την ελεύθερη σκέψη, ψαλιδίζουν την κοινωνική ευαισθησία μας και ακρωτηριάζουν τη δημιουργικότητά μας - τόσο μεγαλύτερες πιθανότητες έχουμε να γίνουμε ένα με την άμορφη μάζα που είναι υποταγμένη και εναποθέτει τις τύχες της στα χέρια των εξουσιαστών της...
Στη δεύτερη περίπτωση, τώρα - αυτήν της ματαιοδοξίας σε κοινωνικό επίπεδο, που θέλει σκλάβους της φιλαυτίας και του υλικού ευδαιμονισμού πολλούς από μας, με πρώτους στη λίστα επώνυμους της πολιτικής και κοινωνικής ζωής του τόπου - είναι εμφανές ότι πολλοί ισχυροί του χρήματος στην Ελλάδα καταχρώνται δικαιώματα και ελευθερίες του συνόλου (άνευ δικαίου και σεβασμού) στο όνομα της δημοκρατίας.
Στόχος τους είναι η επιβολή προσωπικών ή ομαδικών επιδιώξεων και διεκδικήσεων πάσει θυσία (δικαιωματισμός) με γνώμονα το μακιαβελικό ''Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα'' (Νικολό Μακιαβέλι: ''II Principe'' [μτφ. ''Ο Ηγεμών''], 1513). Επιδιώκουν, δηλαδή, αθέμιτους σκοπούς με αθέμιτα μέσα.
Με γνώμονα αυτό, συμπεριφέρονται ως παντοδύναμοι... εκπρόσωποι ημεδαπών ή αλλοδαπών συμφερόντων, που έχουν θεμελιώσει τη ζωή τους σε μια ανυπέρβλητη ψευδαίσθηση, σε μια απάτη: ότι η συσσώρευση πλούτου στις πλάτες των άλλων, τους... αθανατίζουν.
Ότι μπορούν να επεκτείνουν την ύπαρξή τους, δηλαδή, ως τα έσχατα όρια του ιστορικού χρόνου ξεχνώντας το του Ισοκράτη ''Μηδενί συμφοράν ονειδίσεις. Κοινή γαρ τύχη (ο θάνατος) και το μέλλον αόρατον''... Ξεχνώντας ότι ''η δημοκρατία στηρίζεται αυστηρά στην ισότητα, όπου ο πλούσιος πολίτης έχει τα ίδια ακριβώς δικαιώματα με το φτωχό'' (W. D. Ross, ''Αριστοτέλης'', Μορφές δημοκρατίας).
Συνελόντι ειπείν, η δημοκρατία μάς χωράει όλους. Η γνήσια δημοκρατία, φυσικά, γιατί στην εκφυλισμένη οι ισχυροί του πλούτου - επωφελούμενοι απ' το γεγονός ότι ασθενούν οι δημοκρατικοί θεσμοί - λειτουργούν ως κράτος εν κράτει σε βάρος των απλών πολιτών, τους οποίους σταδιακά μαζοποιούν και αφομοιώνουν μέσω της Τέταρτης εξουσίας, των ΜΜΕ...
Ο γενναίος αρχηγός των Σαλαμινίων - μανιασμένος με τους Ατρείδες και τον Οδυσσέα - καυχιέται ότι μπορεί να σφάξει δύο κριάρια, νομίζοντας (μες στην παραφροσύνη του) ότι εκδικείται τους πρώτους που τον αδίκησαν δίνοντας τα όπλα του πιο ξακουστού πολεμιστή και ήρωα των Αχαιών (Αχιλλέα) στον δεύτερο αντί για εκείνον.
Συγκλονιστική ιστορία, γιατί - στον τραγικό της επίλογο (πριν την αυτοκτονία του Αίαντα) ο βασιλιάς της Ιθάκης εκλιπαρεί τη θεά να μην τον ταπεινώνει άλλο, λέγοντας ότι όσοι ζούμε δεν είμαστε τίποτα. Φαντάσματα (είμαστε) και κούφιοι ίσκοι (''ορώ γαρ ημάς ουδέν όντας άλλο πλην ειδωλ’, όσοιπερ ζώμεν, ή κούφην σκιάν”).
Πλήρης απογύμνωση της ματαιοδοξίας του ανθρώπου, ωμότητα ψυχαναλυτική που αποδομεί - με τα σημερινά δεδομένα - τους πολιτικά υπερφίαλους και επηρμένους και τους σκλάβους της φιλαυτίας και του υλικού ευδαιμονισμού.
Στην πρώτη περίπτωση (αυτήν της ματαιοδοξίας σε πολιτικό επίπεδο), οι παρενέργειες της πολιτικής αλαζονείας φτάνουν δυστυχώς και στις μάζες των οπαδών των κομμάτων θέτοντας σε δοκιμασία τις αρχές της δημοκρατίας. Αρχές που ευτελίζονται στα ΜΜΕ και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (ΜΚΔ) από τις νομενκλατούρες των κομμάτων εξουσίας.
Αυτές που λειτουργούν σαν όργανα προπαγάνδας των πολιτικών ηγεσιών ή των ''αυλικών'' τους και απαιτούν (εκφοβιστικά και απειλητικά ενίοτε) την ιδεολογική ευθυγράμμιση των διαδικτυακών συνομιλητών με τα ''πιστεύω'' τους. Κάτι που δεν γίνεται δεκτό, φυσικά, από όσους έχουν το θάρρος να εκφράζουν ελεύθερα και γενναία την άποψή τους διακομματικά και διακυβερνητικά.
Η παρρησία και η ισηγορία, άλλωστε - μαζί με την ανεξάρτητη δικαιοσύνη, τα ατομικά δικαιώματα και τις άλλες μορφές ελευθερίας - είναι οι πυλώνες οι οποίοι πιστοποιούν τον βαθμό εγκυρότητας της δημοκρατίας, στην ουσία της οποίας βρίσκεται η πνευματική καλλιέργεια.
Όσο οι πυλώνες αυτοί καταστρατηγούνται σε μικρό ή μεγάλο βαθμό από πολιτικές ηγεσίες και κομματικούς μηχανισμούς, δεν μπορούμε να λέμε ότι έχουμε γνήσια δημοκρατία. Ας μην ξεχνάμε, παρεμπιπτόντως, ότι σε όλη τη γη αναφέρονται πλείστες δημοκρατίες οι οποίες στην ουσία είναι νομιζόμενες.
Είναι νομιζόμενες είτε γιατί μια δυναμική μειοψηφία καταδυναστεύει την πλειοψηφία είτε γιατί η πλειοψηφία γίνεται τύραννος της μειοψηφίας. Σε κάθε περίπτωση, ''Η δημοκρατία είναι πολιτική, κοινωνική και πνευματική και βλασταίνει μόνο στο έδαφος της ελευθερίας (Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος: Δοκίμιο, ''Δημοκρατία και πνευματική καλλιέργεια'').
Και όπως προείπα, γενεσιουργό στοιχείο της δημοκρατίας είναι η πνευματική καλλιέργεια. Μια πνευματική καλλιέργεια όμως που πηγάζει από τον ελεύθερο στοχασμό και δεν είναι αιχμάλωτη της οποιασδήποτε εξουσίας.
Γιατί χωρίς ελευθερία έκφρασης, διαφωνία και αντίλογο, η πνευματική καλλιέργεια υποφέρει και η δημοκρατία στερείται το ελεύθερο πνεύμα και τη δημιουργική ορμή του. Δεν οξυγονώνεται, δεν ανατροφοδοτείται, δεν πολλαπλασιάζεται. Αντίθετα συρρικνώνεται,
Αποτέλεσμα αυτού είναι να δίνεται χώρος στους δημαγωγούς, τους λαϊκιστές, τους πολιτικούς καιροσκόπους και τους κόλακες της εξουσίας να περνούν με ανορθόδοξους τρόπους την προπαγάνδα τους στην μαζοποιημένη εν πολλοίς κοινωνία.
Έτσι διολισθαίνει το πολιτιστικό επίπεδο και κυριαρχεί το πνεύμα των δημαγωγών οι οποίοι δεν πιστεύουν στην ουσία της δημοκρατίας. Μεταμορφώνουν την πνευματική ζωή του τόπου σε χρησιμοθηρική υπόθεση και προβάλλουν οι ίδιοι στην πολιτική σκηνή - ως.. ''φύλαρχοι'' - κούφιους και τυχοδιώκτες αυλοκόλακες (με ανύπαρκτη, συχνά, εθνική ευαισθησία λόγω απορρόφησής της απ' την κομματική) οι οποίοι νυχθημερόν τους λιβανίζουν δημιουργώντας συνθήκες... αριστοκρατίας.
Όμως ''Η Δημοκρατία δεν ξέρει από φυλάρχους'', όπως λέει ο Άγγελος Τερζάκης (''Προσανατολισμός στον αιώνα''). Ούτε από λιβανιστήρια ''αυλικών'', θα πρόσθετα εγώ, που μπορεί να κλονίσουν τη φυσική ιεραρχία εμπεδώνοντας την αναξιοκρατία και προωθώντας στους πολίτες ιδέες παραμορφωμένες σε φόβητρα.
Φόβητρα αναχαίτισης κάθε ανυπακοής εκείνων που έχουν ελεύθερο πνεύμα και τολμούν να τα βάλουν με την εξουσία. Τολμούν να τα βάλουν με το δίκαιο της πυγμής του κύριου εκφραστή της, αν και γνωρίζουν ότι ισχύει αυτό που λέει ο Ευάγγελος Παπανούτσος:
''Υπάρχει ένας λόγος που μας είναι δύσκολο να τολμήσουμε την ανυπακοή, να πούμε 'όχι' στην εξουσία. Κι αυτό γιατί στο μεγαλύτερο μέρος της Ιστορίας η υπακοή έχει ταυτιστεί με την αρετή και η ανυπακοή με την αμαρτία. Τούτο όμως δε θέλει να πει πως κάθε ανυπακοή είναι ελάττωμα και κάθε υπακοή αρετή'' (''Το Δίκαιο της Πυγμής'').
Με άλλα λόγια, όταν διακυβεύονται αγαθά που προάγουν τον πολιτισμό, τη δημοκρατία και την ευτυχία μας, τότε είμαστε υποχρεωμένοι να μη σκύβουμε το κεφάλι σε κάθε μορφής εξουσία, γιατί - όσο υποκύπτουμε σε μεθόδους χειραγώγησης οι οποίες εμποδίζουν την ελεύθερη σκέψη, ψαλιδίζουν την κοινωνική ευαισθησία μας και ακρωτηριάζουν τη δημιουργικότητά μας - τόσο μεγαλύτερες πιθανότητες έχουμε να γίνουμε ένα με την άμορφη μάζα που είναι υποταγμένη και εναποθέτει τις τύχες της στα χέρια των εξουσιαστών της...
Στη δεύτερη περίπτωση, τώρα - αυτήν της ματαιοδοξίας σε κοινωνικό επίπεδο, που θέλει σκλάβους της φιλαυτίας και του υλικού ευδαιμονισμού πολλούς από μας, με πρώτους στη λίστα επώνυμους της πολιτικής και κοινωνικής ζωής του τόπου - είναι εμφανές ότι πολλοί ισχυροί του χρήματος στην Ελλάδα καταχρώνται δικαιώματα και ελευθερίες του συνόλου (άνευ δικαίου και σεβασμού) στο όνομα της δημοκρατίας.
Στόχος τους είναι η επιβολή προσωπικών ή ομαδικών επιδιώξεων και διεκδικήσεων πάσει θυσία (δικαιωματισμός) με γνώμονα το μακιαβελικό ''Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα'' (Νικολό Μακιαβέλι: ''II Principe'' [μτφ. ''Ο Ηγεμών''], 1513). Επιδιώκουν, δηλαδή, αθέμιτους σκοπούς με αθέμιτα μέσα.
Με γνώμονα αυτό, συμπεριφέρονται ως παντοδύναμοι... εκπρόσωποι ημεδαπών ή αλλοδαπών συμφερόντων, που έχουν θεμελιώσει τη ζωή τους σε μια ανυπέρβλητη ψευδαίσθηση, σε μια απάτη: ότι η συσσώρευση πλούτου στις πλάτες των άλλων, τους... αθανατίζουν.
Ότι μπορούν να επεκτείνουν την ύπαρξή τους, δηλαδή, ως τα έσχατα όρια του ιστορικού χρόνου ξεχνώντας το του Ισοκράτη ''Μηδενί συμφοράν ονειδίσεις. Κοινή γαρ τύχη (ο θάνατος) και το μέλλον αόρατον''... Ξεχνώντας ότι ''η δημοκρατία στηρίζεται αυστηρά στην ισότητα, όπου ο πλούσιος πολίτης έχει τα ίδια ακριβώς δικαιώματα με το φτωχό'' (W. D. Ross, ''Αριστοτέλης'', Μορφές δημοκρατίας).
Συνελόντι ειπείν, η δημοκρατία μάς χωράει όλους. Η γνήσια δημοκρατία, φυσικά, γιατί στην εκφυλισμένη οι ισχυροί του πλούτου - επωφελούμενοι απ' το γεγονός ότι ασθενούν οι δημοκρατικοί θεσμοί - λειτουργούν ως κράτος εν κράτει σε βάρος των απλών πολιτών, τους οποίους σταδιακά μαζοποιούν και αφομοιώνουν μέσω της Τέταρτης εξουσίας, των ΜΜΕ...
Κρινιώ Καλογερίδου