Σε μια αναπάντεχη αλλαγή, το Ιράκ και η Τουρκία ξεπέρασαν τις μακροχρόνιες εχθροπραξίες τους και ξεκίνησαν μια πορεία προς μια εντατική στρατηγική συνεργασία. Για χρόνια, η Βαγδάτη καταδίκαζε την παρουσία των τουρκικών στρατευμάτων που πολεμούσαν τους Κούρδους αυτονομιστές στο έδαφός της ως παράνομη παραβίαση της κυριαρχίας της - μια στάση την οποία υποστήριξε μόλις τον περασμένο μήνα.
Suat Delgen - thecradle.co / Παρουσίαση Freepen.gr
Άλλα επίμαχα ζητήματα που μπλοκάρουν την πρόοδο μεταξύ Άγκυρας και Βαγδάτης ήταν οι παράνομες εισαγωγές πετρελαίου από την περιοχή του Κουρδιστάν και η απόσπαση κρίσιμων ιρακινών υδάτινων πόρων από την Τουρκία.
Αλλά εντελώς ξαφνικά, οι δύο γείτονες συμφώνησαν να επαναπροσδιορίσουν την στρατιωτική παρουσία της Τουρκίας στο Ιράκ. Οι τουρκικές δυνάμεις θα παραμείνουν στη χώρα του Περσικού Κόλπου, αλλά με νέα αποστολή: την εκπαίδευση των ιρακινών δυνάμεων. Η εξέλιξη αυτή όχι μόνο σηματοδοτεί μια σημαντική αλλαγή στις διμερείς τους σχέσεις, αλλά αντανακλά επίσης την ταχέως μεταβαλλόμενη δυναμική και τις προτεραιότητες στη Δυτική Ασία.
Αυτή η μεταμόρφωση στις σχέσεις Ιράκ-Τουρκίας λαμβάνει χώρα καθώς και οι δύο χώρες επαναξιολογούν τους περιφερειακούς τους ρόλους, τις συμμαχίες και τα εμπόδια. Οι εντάσεις που κάποτε καθόριζαν τις σχέσεις τους κατά τη διάρκεια της κορύφωσης της συριακής σύγκρουσης και της ανόδου του ISIS έχουν αμβλυνθεί, δίνοντας τη θέση τους σε μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση.
Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν χαρακτήρισε τη συμφωνία «ιστορική εξέλιξη», προσθέτοντας: «Θα ανεβάσουμε τη συνεργασία μας στο επόμενο επίπεδο μέσω των κοινών κέντρων εκπαίδευσης συντονισμού που προβλέπονται από αυτή τη συμφωνία».
Ο Ιρακινός ομόλογός του Φουάντ Χουσεΐν, από την πλευρά του, ανακοίνωσε ότι η βάση της Μπασίκα θα μετατραπεί σε κοινή τουρκο-ιρακινή εκπαιδευτική εγκατάσταση στο πλαίσιο της συμφωνίας, με την Τουρκία να μεταβιβάζει τελικά τον έλεγχο στη Βαγδάτη. Αλλά σημείωσε επίσης πως ενώ η σύνταξη τέτοιων εγγράφων είναι απλή, η εφαρμογή τους μπορεί να δημιουργήσει προκλήσεις.
Οι αντιπαλότητες στον τομέα της ασφάλειας και του εμπορίου συνδέουν το Ιράκ και την Τουρκική Δημοκρατία
Για αρχή, οι δύο γείτονες αντιμετωπίζουν όλο και περισσότερο τις πολεμοχαρείς ή μη συνεργάσιμες κουρδικές πολιτικοστρατιωτικές παρατάξεις ως κοινή πρόκληση, αναγκάζοντάς τους να συνεργαστούν με νέους τρόπους. Στην περίπτωση του Ιράκ, το οποίο διαθέτει μια ημιαυτόνομη κουρδική περιοχή, η φιλοξενία από την Περιφερειακή Κυβέρνηση του Κουρδιστάν (KRG) ισραηλινών κέντρων της Μοσάντ και οι νομικές παραβιάσεις έχουν καταστήσει το έργο αυτό μια υποχρέωση ασφαλείας.
Κρίσιμη ανησυχία προκαλεί επίσης η ανάδυση του Οικονομικού Διαδρόμου Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης (IMEC), ενός φιλόδοξου σχεδίου υπό την αιγίδα των ΗΠΑ, το οποίο απειλεί να δημιουργήσει διηπειρωτικές εμπορικές οδούς που θα παρακάμπτουν τόσο το Ιράκ όσο και την Τουρκία, παρέχοντας ένα νέο κίνητρο για τις δύο χώρες να συνεργαστούν.
Ο διάδρομος, που υποστηρίζεται από τις ΗΠΑ, το Ισραήλ και τα κράτη του Περσικού Κόλπου, επιδιώκει να δημιουργήσει νέες εμπορικές διαδρομές που θα μπορούσαν να υπονομεύσουν τους στρατηγικούς εμπορικούς διαδρόμους που δημιουργούνται από το Ιράκ και την Τουρκική Δημοκρατία. Σε απάντηση, η Βαγδάτη και η Άγκυρα έχουν δώσει πράσινο φως σε εναλλακτικά έργα υποδομής για να διασφαλίσουν τα συμφέροντά τους και να εξασφαλίσουν τη συνεχή σημασία τους στο περιφερειακό εμπόριο.
Η τέταρτη συνάντηση του Ιρακινοτουρκικού Μηχανισμού Ασφαλείας Υψηλού Επιπέδου, που πραγματοποιήθηκε στην Άγκυρα στις 15 Αυγούστου, αποτέλεσε κομβική στιγμή σε αυτή τη νέα φάση της συνεργασίας. Στη συνάντηση συμμετείχαν κορυφαίοι αξιωματούχοι και από τις δύο χώρες, με αποκορύφωμα την υπογραφή ενός «Μνημονίου Κατανόησης (MoU) για τη στρατιωτική συνεργασία και τη συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας και της καταπολέμησης της τρομοκρατίας». Αυτό το Μνημόνιο αποτελεί ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός, σηματοδοτώντας τη δέσμευση για στενότερους δεσμούς και κοινούς στόχους ασφαλείας.
Νωρίτερα φέτος, στις 22 Απριλίου, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν πραγματοποίησε την «ιστορική» πρώτη του επίσκεψη στο Ιράκ μετά από 13 χρόνια, ένα ταξίδι που έθεσε τις βάσεις για τη σημερινή αύξηση της διμερούς συνεργασίας.
«Δεν υπάρχει διάδρομος χωρίς την Τουρκία»
Παρά τις 27 συμφωνίες που αποσκοπούν στην ενίσχυση της συνεργασίας σε διάφορους τομείς, ένα Μνημόνιο Συνεννόησης για τη συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας απουσίαζε ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια αυτής της επίσκεψης. Ωστόσο, στο πλαίσιο μιας συμφωνίας-ορόσημο για την ασφάλεια, το Ιράκ κήρυξε τον Μάρτιο το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK) απαγορευμένη οργάνωση, ευθυγραμμιζόμενο με την πολιτική της Άγκυρας εδώ και δεκαετίες.
Στη συνέχεια, το Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο του Ιράκ, με την προτροπή της ιρακινής υπηρεσίας πληροφοριών, διέταξε το κλείσιμο τριών πολιτικών κομμάτων και τη δήμευση των περιουσιακών τους στοιχείων λόγω υποτιθέμενων σχέσεων με το PKK.
Αυτή η νεοαποκτηθείσα συνεργασία δεν είναι χωρίς τις προκλήσεις της. Η IMEC, η οποία αποκλείει και τις δύο χώρες, αποτελεί σημαντική στρατηγική απειλή. Η Τουρκία, υπό την ηγεσία του Ερντογάν, έχει εκφράσει έντονα την αντίθεσή της στο έργο αυτό, υποστηρίζοντας αντ' αυτού το έργο του Δρόμου Ανάπτυξης - μια αντιπρόταση που θα ενίσχυε τη συνδεσιμότητα μεταξύ του Ιράκ, της Τουρκίας και της Ευρώπης.
Στις 10 Σεπτεμβρίου 2023, κατά τη διάρκεια συνομιλίας με δημοσιογράφους που τον συνόδευαν στη σύνοδο κορυφής της G20 στην Ινδία, ο Ερντογάν εξέφρασε έντονη αποδοκιμασία για τον αποκλεισμό της Τουρκίας από την πρωτοβουλία IMEC, δηλώνοντας: «Δεν υπάρχει διάδρομος χωρίς την Τουρκία».
Ο δρόμος ανάπτυξης, που παρουσιάστηκε από τον Ιρακινό πρωθυπουργό Μοχάμεντ Σία αλ Σουδάνι τον Μάιο, έχει ήδη προσελκύσει σημαντικές επενδύσεις από κράτη του Περσικού Κόλπου. Με τη συμπερίληψη του μεγάλου λιμανιού του Ιράκ Αλ-Φαου, το έργο θεωρείται πλέον ως κρίσιμο στοιχείο της κοινής στρατηγικής του Ιράκ και της Τουρκίας να παραμείνουν κεντρικοί παίκτες στην περιοχή.
Κοινή συνεργασία
Το Μνημόνιο Συνεννόησης που υπογράφηκε μεταξύ του Ιράκ και της Τουρκίας δεσμεύει τα δύο κράτη σε μέτρα συνεργασίας, συμπεριλαμβανομένης της κοινής στρατιωτικής εκπαίδευσης, της ανταλλαγής πληροφοριών και των αντιτρομοκρατικών προσπαθειών. Τονίζει επίσης τη σημασία του σεβασμού της κυριαρχίας του άλλου - μια αξιοσημείωτη προσθήκη δεδομένης της προηγούμενης αντίρρησης του Ιράκ για τις τουρκικές στρατιωτικές επιχειρήσεις στο έδαφός του. Η δημιουργία ενός κοινού κέντρου ασφάλειας και συντονισμού στη Βαγδάτη, υπό την Κοινή Διοίκηση Επιχειρήσεων, αποτελεί βασικό στοιχείο αυτής της συμφωνίας, παρέχοντας μια πλατφόρμα για συνεχή συνεργασία.
Αυτή η συνεργασία είναι κάτι περισσότερο από μια απλή στρατηγική συμμαχία- αντανακλά τις μεταβαλλόμενες προτεραιότητες της Άγκυρας και της Βαγδάτης. Για το Ιράκ, η εταιρική σχέση με την Τουρκία προσφέρει μια ευκαιρία να ενισχύσει τις δυνάμεις ασφαλείας του και να ενισχύσει την οικονομία του μέσω αυξημένου εμπορίου και επενδύσεων.
Ειδικότερα, το έργο του δρόμου ανάπτυξης υπόσχεται σημαντικά οικονομικά οφέλη, συμπεριλαμβανομένων της βελτίωσης των υποδομών, της δημιουργίας θέσεων εργασίας και της άμεσης χερσαίας σύνδεσης με την Ευρώπη.
Για την Τουρκία, αυτή η επιταχυνόμενη συνεργασία με το Ιράκ αντιπροσωπεύει επίσης ένα στρατηγικό σάλβο σε περιφερειακά κράτη που επιδιώκουν να εκτοπίσουν την Άγκυρα στις βασικές εξισώσεις της Δυτικής Ασίας. Το IMEC απειλεί άμεσα να περιθωριοποιήσει τον ρόλο της Τουρκίας στο περιφερειακό εμπόριο και έτσι, το αναπτυξιακό οδικό έργο επιδιώκει να διατηρήσει τη θέση της Άγκυρας ως βασικού διαμετακομιστικού κόμβου μεταξύ Ασίας και Ευρώπης.
Επιπλέον, η συνεργασία με το Ιράκ σε θέματα ασφάλειας βοηθά την Τουρκία να αντιμετωπίσει τις δικές της εσωτερικές προκλήσεις, ιδιαίτερα στο ζήτημα του κουρδικού αυτονομισμού, διασφαλίζοντας ότι τα νότια σύνορά της είναι πιο ασφαλή και πως η επιρροή του ΡΚΚ στην περιοχή μειώνεται.
Περιφερειακή αναπροσαρμογή
Οι πρόσφατες εξελίξεις υπογραμμίζουν επίσης την ευρύτερη αναπροσαρμογή που λαμβάνει χώρα στη Δυτική Ασία. Καθώς οι παραδοσιακές συμμαχίες αλλάζουν και εμφανίζονται νέες συνεργασίες, χώρες όπως το Ιράκ και η Τουρκία βρίσκουν κοινό έδαφος σε περιοχές που προηγουμένως ήταν πηγές έντασης. Η αναπροσαρμογή αυτή οφείλεται σε συνδυασμό ανησυχιών για την ασφάλεια, οικονομικών συμφερόντων και της επιθυμίας να αντισταθμιστεί η επιρροή των εξωτερικών δυνάμεων στην περιοχή.
Η εξελισσόμενη σχέση μεταξύ Ιράκ και Τουρκίας αντανακλά επίσης σε μεγάλο βαθμό την αυξημένη πίεση στις αμερικανικές στρατιωτικές δυνάμεις να αποσυρθούν από τη χώρα και τη γειτονική Συρία – όπου η κατοχή είναι πιο εμφανής. Καθώς οι διαπραγματεύσεις ΗΠΑ–Ιράκ για στρατιωτική απόσυρση αμερικανικών στρατευμάτων προχωρούν, ένα ενδιαφέρον ερώτημα είναι εάν ο τουρκικός στρατός θα ξεπεράσει τις ΗΠΑ στην εκπαίδευση ιρακινών δυνάμεων.
Είτε έτσι είτε αλλιώς, η πρόσφατη συμφωνία που επιτρέπει στις τουρκικές δυνάμεις να παραμείνουν στο Ιράκ υπό νέα εντολή είναι ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός για τα δύο γειτονικά κράτη που μέχρι πρόσφατα ανταλλάσσουν λεκτικά χτυπήματα σε μια σειρά αμφιλεγόμενων ζητημάτων.
Ενώ παραμένουν προκλήσεις, ιδίως ενόψει ανταγωνιστικών περιφερειακών έργων όπως το IMEC, οι νέες διμερείς δεσμεύσεις θα μπορούσαν να έχουν εκτεταμένες επιπτώσεις στο μέλλον της περιοχής.