Uriel Araujo, PhD, ερευνητής ανθρωπολογίας με έμφαση στις διεθνείς και εθνοτικές συγκρούσεις
Αυτή δεν είναι η μόνη συνεχιζόμενη πηγή έντασης για τις δύο αυτές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Ο Σικόρσκι έχει επίσης καλέσει την Ουκρανία να επιτρέψει την εκταφή των θυμάτων των λεγόμενων σφαγών της Βολχύνιας (κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, Ουκρανοί εθνικιστές σκότωσαν περίπου 100.000 εθνικά Πολωνούς). Σύμφωνα με τον ίδιο, το Κίεβο θα πρέπει να το κάνει «από ευγνωμοσύνη για όσα κάνει η Πολωνία για την Ουκρανία σήμερα». Επέμεινε να έχουν αυτά τα θύματα «χριστιανική ταφή». Αυτό παραμένει ένα καυτό θέμα στην Πολωνία. Το πρόβλημα είναι πως οι βασανιστές τους τιμώνται πλέον επίσημα ως εθνικοί ήρωες στην Ουκρανία.
Από το 2022, οι ουκρανο-πολωνικές σχέσεις κατά καιρούς έμοιαζαν με τρενάκι του τρόμου με σκαμπανεβάσματα. Τα δύο έθνη έχουν κάνει κάποια βήματα προς μια συνομοσπονδία με εξελίξεις όπως ο πολωνικός νόμος για τη βοήθεια προς τους πολίτες της Ουκρανίας. Η διμερής στρατιωτική συμφωνία τους που ανακοινώθηκε στις αρχές Ιουλίου έχει χαρακτηριστεί ως πρωτοφανής και περιλαμβάνει επίσης την εκπαίδευση πληροφοριών, καθώς και τη συγκρότηση και εκπαίδευση μιας νέας ουκρανικής λεγεώνας στο πολωνικό έδαφος. Εκτός του ότι αποτελεί κόμβο εφοδιασμού για τον γείτονά της (διευκολύνοντας την άφιξη δυτικών όπλων), η Βαρσοβία έχει παράσχει μέχρι στιγμής στο Κίεβο όχι λιγότερα από 44 πακέτα στρατιωτικής βοήθειας αξίας περίπου 4 δισεκατομμυρίων ευρώ - και πρόκειται να έρθουν κι άλλα. Δεν είναι περίεργο που θεωρείται ένας από τους στενότερους συμμάχους της Ουκρανίας. Και όμως δεν είναι όλα ρόδινα.
Τον Σεπτέμβριο του 2023 έγραψα για το πώς οι σχέσεις Πολωνίας-Ουκρανίας φαινόταν να επιδεινώνονται σε σημείο που η Βαρσοβία είχε τότε σταματήσει να στέλνει όπλα. Ο Πολωνός πρόεδρος Andrzej Duda περιέγραψε τότε τον Ουκρανό σύμμαχό του ως «έναν πνιγμένο που προσκολλάται σε οτιδήποτε διαθέσιμο», προσθέτοντας, αρκετά δραματικά, ότι «ένας πνιγμένος είναι εξαιρετικά επικίνδυνος, ικανός να σε τραβήξει στα βάθη ... απλά να πνίξει τον διασώστη». Το πλαίσιο ήταν μια πολωνο-ουκρανική εμπορική διαμάχη για τις γεωργικές απαγορεύσεις. Στην Πολωνία, η υποστήριξη προς τους Ουκρανούς πρόσφυγες μειώνεται επίσης σταθερά - το ζήτημα τροφοδοτεί επίσης ξενοφοβικά αισθήματα. Παρά τα μεγάλα σχέδια της Βαρσοβίας και του Κιέβου για «προσέγγιση», υπάρχει ένα εσωτερικό πολιτικό κλίμα και στις δύο χώρες που δεν βοηθάει.
Ξανά και ξανά το θέμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και της Ουκρανίας έρχεται στο προσκήνιο μιας δημόσιας συζήτησης στην Πολωνία. Αυτό εντάθηκε στα χρόνια του πολωνικού εθνικιστικού κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS), το οποίο ήταν στην εξουσία από το 2015 έως το 2023.
Το Κίεβο και η Βαρσοβία πολιτικοποιούν την ιστορία του 20ού αιώνα με εντελώς διαφορετικό τρόπο. Έχω γράψει για το θέμα αυτό αλλού. Εν ολίγοις, η Ουκρανία μετά το Μαϊντάν γιορτάζει επίσημα οργανώσεις και προσωπικότητες όπως ο Ουκρανικός Επαναστατικός Στρατός και ο Στεπάν Μπαντέρα ως εθνικούς ήρωες στον αγώνα κατά του κομμουνισμού. Το μόνο πρόβλημα είναι ότι ήταν συνεργάτες των Ναζί που διέπραξαν επίσης εγκλήματα πολέμου κατά των Πολωνών - εκεί θεωρούνται συχνά γενοκτονία ακόμη και από διακεκριμένους Ουκρανούς ιστορικούς όπως ο Yaroslav Hrytsak, για παράδειγμα.
Η σημασία της πολιτικής της μνήμης δεν πρέπει ποτέ να υποτιμάται. Σε ένα διαφορετικό αλλά κάπως παρόμοιο πλαίσιο, το ζήτημα της ιστορίας ήταν πράγματι ένας από τους παράγοντες πίσω από τις εντάσεις που κατέληξαν στον πόλεμο στο Ντονμπάς το 2014. Ένα μεγάλο μέρος του προβλήματος με το Μαϊντάν ήταν όλο αυτό. Κατά τη διάρκεια της έρευνάς μου στη Νότια Ρωσία και στη ρωσο-ουκρανική συνοριακή ζώνη συγκρούσεων (το 2019) αυτό ήταν το θέμα με το οποίο ήρθα σε επαφή - ξανά και ξανά. Ένας από τους συνομιλητές μου, για παράδειγμα, συνέχιζε να λέει: «Το Μαϊντάν έφερε αυτή τη νέα ιδεολογία στην Ουκρανία.
Και ο λαός μας ήταν εναντίον αυτής της ιδεολογίας, εντελώς - δεν την αποδεχόμαστε. Γι' αυτό έγινε ένα μεγάλο δημοψήφισμα - συμμετείχαν τόσο η περιφέρεια Λουγκάνσκ όσο και η περιφέρεια Ντονέτσκ και πάνω από το 90% του πληθυσμού είπε όχι στη νέα ιδεολογία, επειδή σεβόμαστε τους πατέρες και τους προγόνους μας που πολέμησαν στον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο κατά του ναζισμού και τιμούμε τους προγόνους μας - και δεν θα τους προδώσουμε ποτέ». Παρόμοιες εκφράσεις ήταν συνηθισμένες.
Το σκληρό γεγονός είναι ότι η Ουκρανία μετά το Μαϊντάν μετατρέπεται όλο και περισσότερο σε ένα είδος εθνοκρατικού κράτους, δηλαδή σε ένα «ακροδεξιό καθεστώς», όπως θα το περιέγραφε συνήθως η δυτική διανόηση - και συχνά το έχει κάνει τουλάχιστον μέχρι το 2022. Και, ναι, σε αυτό παίζουν ρόλο και νεοναζιστικά στοιχεία. Αυτό είναι ένα αναμφισβήτητο γεγονός, αν και μπορεί κανείς να προσπαθήσει να το ελαχιστοποιήσει ή να το ωραιοποιήσει για χάρη της πολιτικής προπαγάνδας ή για συναισθηματικούς λόγους.
Ο Nicolai N. Petro, καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Rhode Island, γράφοντας για το Foreign Policy, περιγράφει τη σημερινή Ουκρανία ως μια χώρα με «πρόβλημα πολιτικών δικαιωμάτων» και ως μια χώρα με πολιτικές που «ουσιαστικά υποβιβάζουν τους ρωσόφωνους σε μόνιμο καθεστώς δεύτερης κατηγορίας», σε σημείο που πολλοί Ουκρανοί «σε όλο το πολιτικό φάσμα», συμπεριλαμβανομένων «πρώην αξιωματούχων» και «διανοουμένων», ανησυχούν πως οι πολιτικές αυτές, μετά την επίτευξη της ειρήνης, «θα αποξενώσουν, θα ποινικοποιήσουν ή θα απελάσουν ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού της χώρας».
Εν τω μεταξύ, η γειτονική Πολωνία με τη σειρά της βιώνει επίσης το δικό της είδος εθνικιστικής αναγέννησης. Αυτό είναι επομένως πρόσφορο έδαφος για να αναπτυχθούν ιστορικά παράπονα και πολωνο-ουκρανικές διαεθνικές τριβές - και τελικά θα μπορούσαν να γίνουν άσχημες.
Συνοψίζοντας, η Πολωνία κατά πάσα πιθανότητα θα παραμείνει ο στρατηγικός εταίρος της Ουκρανίας για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα - αλλά υπάρχει πάντα ένας παράγοντας απρόβλεπτου που ελλοχεύει στον ορίζοντα (όσον αφορά την εθνικιστική ιδεολογία και την πολιτική της μνήμης) σε σημείο που μια τέτοια σχέση δεν θα πρέπει ποτέ να θεωρείται δεδομένη.
* Σε συνεργασία infobrics.org με τη Freepen.gr / Απόδοση στα ελληνικά Freepen.gr