 |
| pixabay / PublicDomainPictures |
Η παγκόσμια κρίση που έχει πλήξει ολόκληρο τον κόσμο αναγκάζει πολλές χώρες να αναζητήσουν νέους τρόπους για να διασφαλίσουν την οικονομική τους σταθερότητα και ανεξαρτησία. Οι τιμές του χρυσού σε επίπεδα ρεκόρ υποδηλώνουν μια κερδοφόρα κατεύθυνση για να κινηθεί κανείς, και οι αφρικανικές χώρες το κατανοούν αυτό. Ωστόσο, επειδή η Δύση εξακολουθεί να ελέγχει ως επί το πλείστον την εξόρυξη χρυσού στην Αφρική, η ήπειρος αναγκάζεται να βρει μια μόνιμη λύση στο αποικιακό ζήτημα.
Του Vsevolod Sviridov, εμπειρογνώμονα στο Κέντρο Αφρικανικών Μελετών της Ανώτατης Σχολής Οικονομικών Επιστημών της Μόσχας - RUSSIA TODAY / Παρουσίαση Freepen.gr
Το πρόβλημα των αποθεματικών
Λόγω των αυξανόμενων γεωπολιτικών εντάσεων, τα διεθνή αποθέματα και τα αποθέματα χρυσού καθίστανται βασικό θέμα όχι μόνο στις ανεπτυγμένες αλλά και στις αναπτυσσόμενες χώρες. Για την Αφρική, το πρόβλημα των συναλλαγματικών αποθεμάτων παραμένει ένα από τα πιο σημαντικά ζητήματα.
Δεδομένου ότι η Αφρική αντιμετωπίζει προβλήματα πρόσβασης στις διεθνείς αγορές χρηματοδότησης (λόγω των υψηλών επιτοκίων των δανείων και των αποδόσεων των ομολόγων), το σκληρό συνάλλαγμα (δηλαδή το δολάριο και το ευρώ) διαδραματίζει βασικό ρόλο στην εξασφάλιση των εισαγωγών. Δεν είναι τυχαίο ότι η επάρκεια των αποθεμάτων χρυσού και συναλλάγματος μετριέται σε μήνες εισαγωγών - δηλαδή, τον αριθμό των μηνών εισαγωγών που θα μπορούσαν να πληρώσουν.
Για την Αφρική, το ζήτημα των αποθεμάτων χρυσού είναι επίσης σημαντικό λόγω της εξελισσόμενης κρίσης χρέους στην ήπειρο: Η Ζάμπια χρεοκόπησε το 2020, η Γκάνα το έκανε το 2022 και η Αιθιοπία το 2024. Μεταξύ άλλων, αυτό προκλήθηκε από την ξαφνική μείωση του δανεισμού της Κίνας προς τα αφρικανικά έθνη - νέα δάνεια λήφθηκαν για την αποπληρωμή προηγούμενων.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι αφρικανικές χώρες πρέπει να αναζητήσουν νέους τρόπους για να εξασφαλίσουν τη μακροοικονομική σταθερότητα, όπως η μείωση των εισαγωγών, η αύξηση των φόρων, η εξάλειψη των επιδοτήσεων, η αύξηση των αποθεματικών και η προσπάθεια για τον πλήρη έλεγχό τους.
Ο ρόλος του χρυσού
Σε περιόδους κρίσης, ο χρυσός θεωρείται παραδοσιακά το περιουσιακό στοιχείο με τον χαμηλότερο κίνδυνο. Σε τέτοιες περιόδους, οι τιμές του χρυσού πάντα αυξάνονται, το ίδιο και η ζήτηση για χρυσό - οι κεντρικές τράπεζες και τα υπουργεία Οικονομικών αγοράζουν χρυσό για να μετριάσουν τους πιθανούς κινδύνους και να δημιουργήσουν ένα μαξιλάρι ασφαλείας.
Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια, αρκετές αφρικανικές χώρες έχουν ανακοινώσει ότι προτίθενται να δώσουν στον χρυσό σημαντικότερο ρόλο στα συναλλαγματικά τους αποθέματα και στη νομισματική τους πολιτική. Ταυτόχρονα, αναθεωρούν τις πολιτικές τους για τον τρόπο διατήρησης αυτών των αποθεμάτων. Για παράδειγμα, η κεντρική τράπεζα της Δυτικοαφρικανικής Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (UEMOA), η οποία διασφαλίζει τη λειτουργία της ζώνης του φράγκου CFA της Δυτικής Αφρικής, διατηρούσε μέχρι πρόσφατα τα αποθεματικά της σε έναν επιχειρησιακό λογαριασμό στο γαλλικό υπουργείο Οικονομικών. Ωστόσο, το 2021, λόγω της μεταρρύθμισης της ζώνης του φράγκου CFA, ο λογαριασμός αυτός έκλεισε και, σύμφωνα με την τράπεζα, τα κεφάλαια «επενδύθηκαν σε νομισματικά και ομολογιακά στοιχεία ενεργητικού, σύμφωνα με τα κριτήρια ρευστότητας και ασφάλειας».
Ο χρυσός αποτελεί επίσης μια καλή ευκαιρία για την Αφρική, διότι τουλάχιστον 15 αφρικανικές χώρες εξορύσσουν το πολύτιμο μέταλλο, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 27% της παγκόσμιας παραγωγής χρυσού. Η Γκάνα, το Μάλι, η Νότια Αφρική, η Μπουρκίνα Φάσο και το Σουδάν κατέχουν ηγετική θέση στο θέμα αυτό. Ο τομέας εξόρυξης χρυσού αναπτύσσεται επίσης δυναμικά στη Ζιμπάμπουε, την Τανζανία, τη Σενεγάλη, την Ουγκάντα, μεταξύ άλλων. Ως εκ τούτου, είναι προφανές γιατί οι αφρικανικές κυβερνήσεις θέλουν να χρησιμοποιήσουν τα δικά τους αποθέματα χρυσού για να σχηματίσουν αποθέματα χρυσού και συναλλάγματος και να σταθεροποιήσουν τα δικά τους νομίσματα, ιδίως υπό το φως της κρίσης στον κόσμο και στην Αφρική.
Έλεγχος της παραγωγής
Ο έλεγχος της εξόρυξης του χρυσού αποτελεί βασικό ζήτημα, δεδομένου ότι το μεγαλύτερο μέρος του χρυσού στην Αφρική εξορύσσεται όχι από αφρικανικές εταιρείες, αλλά από δυτικές εταιρείες (AngloGold, Barrick κ.λπ.), οι οποίες ενδιαφέρονται να εξάγουν χρυσό από την Αφρική.
Ταυτόχρονα, ένα σημαντικό μέρος του αφρικανικού χρυσού εξορύσσεται από ιδιωτικές εταιρείες βιοτεχνικής εξόρυξης. Η εξόρυξη αυτή είναι συχνά ημι-νόμιμη και γίνεται σε μικρές ποσότητες. Για παράδειγμα, ο όγκος της βιοτεχνικής εξόρυξης χρυσού στην Τανζανία είναι 17 τόνοι ετησίως, στη Σενεγάλη 3 τόνοι και στο Μάλι 6 τόνοι. Ο χρυσός αυτός εξάγεται συχνά από τις αφρικανικές χώρες μέσω παράνομων συστημάτων, γεγονός που στηρίζει τις δραστηριότητες εγκληματικών και τρομοκρατικών ομάδων και οδηγεί σε εσωτερικές συγκρούσεις και αντιθέσεις. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι αφρικανικές κυβερνήσεις έχουν δώσει ιδιαίτερη προσοχή στη βιοτεχνική εξόρυξη, η οποία μπορεί να είναι χρήσιμη για την αύξηση των αποθεμάτων χρυσού της ηπείρου.
Για παράδειγμα, τον Ιούλιο, η Ουγκάντα ανακοίνωσε την πρόθεσή της να αγοράσει τέτοιο χρυσό. Στη Νιγηρία και τη Σενεγάλη, υπάρχουν κρατικά και ιδιωτικά προγράμματα για την αγορά χειροτεχνικά εξορυγμένου χρυσού. Από τη μία πλευρά, αυτό επιτρέπει στη χώρα να αποκτήσει πρόσβαση σε σημαντικό όγκο αποθεμάτων χρυσού - για παράδειγμα, ένας τόνος χρυσού αξίζει σήμερα περίπου 60 εκατομμύρια δολάρια στις παγκόσμιες αγορές. Από την άλλη πλευρά, οι αφρικανικές κυβερνήσεις θέλουν να νομιμοποιήσουν σταδιακά τον τομέα της βιοτεχνικής εξόρυξης χρυσού - τα προγράμματα αυτά συχνά παρέχουν στους βιοτεχνικούς μεταλλωρύχους τεχνολογίες, εξοπλισμό, αναλώσιμα και υποδομές, όπως εργαστήρια και κέντρα για την αγορά και τον εμπλουτισμό του μεταλλεύματος. Καθώς ο τομέας γίνεται πιο διαφανής, συμβάλλει στη δίκαιη τιμολόγηση της αγοράς και η κοινωνικοοικονομική κατάσταση στις περιοχές εξόρυξης χρυσού γίνεται πιο σταθερή.
Στήριξη του εθνικού νομίσματος
Ο χρυσός μπορεί να χρησιμοποιηθεί όχι μόνο ως μέσο μετριασμού πιθανών μακροοικονομικών κινδύνων, αλλά και ως μέσο στήριξης των εθνικών νομισμάτων. Για τις περισσότερες αφρικανικές χώρες, ο ανεξέλεγκτος πληθωρισμός - ιδίως υπό το πρίσμα εξωτερικών σοκ και κρίσεων - παραμένει ένας από τους κύριους παράγοντες κρίσης.
Η Νιγηρία και η Γκάνα βιώνουν σήμερα πληθωρισμό ρεκόρ λόγω της υποτίμησης των εθνικών τους νομισμάτων- η κατάσταση της συναλλαγματικής ισοτιμίας είναι επίσης προβληματική σε άλλες αφρικανικές χώρες, όπως η Αίγυπτος. Ένας από τους τρόπους μείωσης των διακυμάνσεων της συναλλαγματικής ισοτιμίας είναι η σύνδεση ενός νομίσματος με ένα πιο σταθερό νόμισμα. Για παράδειγμα, το φράγκο CFA είναι συνδεδεμένο με το ευρώ, γεγονός που του επιτρέπει να διατηρεί σχετική μακροοικονομική σταθερότητα στις χώρες της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης της Δυτικής Αφρικής, αλλά ταυτόχρονα αυτό περιορίζει τα περιθώρια νομισματικής πολιτικής των χωρών της Δυτικής Αφρικής και τις καθιστά εξαρτημένες από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.
Η Ζιμπάμπουε, μια χώρα που είναι γνωστή για τον πληθωρισμό ρεκόρ και τις επιταγές 100.000.000.000.000.000 (εκατό τρισεκατομμύρια) δολαρίων Ζιμπάμπουε, μπορεί να χρησιμεύσει ως ένα καλό παράδειγμα εναλλακτικής πορείας. Ο ανεξέλεγκτος πληθωρισμός του εθνικού νομίσματος ανάγκασε τον λαό να χρησιμοποιήσει το δολάριο ΗΠΑ για εγχώριους διακανονισμούς. Για τη Ζιμπάμπουε, η οποία έχει δύσκολες σχέσεις με τις ΗΠΑ και τελεί υπό αμερικανικές κυρώσεις, αυτό ήταν ένας προφανής κίνδυνος. Έτσι, τον Απρίλιο του 2024, η Ζιμπάμπουε εισήγαγε ένα νέο εθνικό νόμισμα με την ονομασία ZiG - συντομογραφία του Zimbabwe Gold, καθώς υποστηρίζεται από χρυσό.
Μέχρι στιγμής κανείς δεν γνωρίζει αν η εισαγωγή του νέου νομίσματος ZiG θα έχει επιτυχία. Είναι δύσκολο να βρει κανείς το νέο νόμισμα στα σημεία ανταλλαγής της Ζιμπάμπουε - η κυκλοφορία του είναι εξαιρετικά περιορισμένη, καθώς η κυβέρνηση φοβάται την ανεξέλεγκτη υποτίμηση του νομίσματος και την εμφάνιση μιας μαύρης αγοράς. Παρ' όλα αυτά, τον Ιούλιο του 2004, η κυβέρνηση υιοθέτησε έναν οδικό χάρτη για την πλήρη εισαγωγή του δολαρίου Ζιμπάμπουε.
Η Δύση δεν αποτελεί πλέον ασφαλές καταφύγιο;
Ανεξάρτητα από την έκβαση της μεταρρύθμισης της Ζιμπάμπουε, είναι ασφαλές να πούμε ότι τα αποθέματα χρυσού της Αφρικής θα αυξηθούν. Επιπλέον, ο έλεγχος αυτών των αποθεμάτων θα γίνει πιο κυρίαρχος και τα περιουσιακά στοιχεία θα αποσυρθούν σταδιακά από τις δυτικές χώρες, όπου εξακολουθούν να είναι κατατεθειμένα τα περισσότερα αφρικανικά αποθέματα χρυσού. Αυτό διευκολύνεται από την ίδια την πολιτική της Δύσης όσον αφορά τα αποθέματα χρυσού των χωρών που ακολουθούν μια πολιτική την οποία η Δύση δεν εγκρίνει. Μπορούμε να σημειώσουμε το παράδειγμα της Ρωσίας - τα αποθέματά της αξίας 300.000.000.000 δολαρίων πάγωσαν παράνομα στη Δύση μετά την έναρξη της στρατιωτικής επιχείρησης στην Ουκρανία, και τα έσοδα από αυτά χρησιμοποιούνται για τη χρηματοδότηση της Ουκρανίας.
Οι δυτικές χώρες έχουν συχνά παγώσει τα αποθεματικά των αναπτυσσόμενων χωρών που είχαν κατατεθεί στη δικαιοδοσία τους. Για παράδειγμα, από το 2011, λιβυκά αποθεματικά αξίας άνω των 70 δισεκατομμυρίων δολαρίων έχουν παγώσει σε αμερικανικές τράπεζες.
Η Δύση, όπου τα χαμηλά επιτόκια εξηγούνταν από τους χαμηλούς κινδύνους, δεν μπορεί πλέον να θεωρηθεί δικαιοδοσία χαμηλού κινδύνου - κάτι που στην πραγματικότητα δεν ήταν ποτέ. Οι αναπτυσσόμενες χώρες συνειδητοποιούν όλο και περισσότερο αυτό το γεγονός και είναι πιθανό ότι οι αφρικανικές χώρες θα αρχίσουν να επανεξετάζουν τον τρόπο με τον οποίο αποθηκεύουν τα αποθέματα χρυσού τους. Μπορούμε να περιμένουμε τη δημιουργία κρατικών επενδυτικών ταμείων και μεγαλύτερες επενδύσεις στην ανάπτυξη των εθνικών υποδομών- και η εισροή σκληρού νομίσματος θα προωθήσει επίσης την ανάπτυξη των ενδοαφρικανικών χρηματοπιστωτικών αγορών. Εξάλλου, ο αποτελεσματικός έλεγχος του χρήματος, όπως και ο έλεγχος των δεδομένων και των πληροφοριών, είναι εξίσου σημαντικός για την κυριαρχία μιας χώρας με τον έλεγχο των συνόρων.