 |
| focac.org |
Το ένατο φόρουμ για τη συνεργασία Κίνας-Αφρικής (FOCAC) και η σύνοδος κορυφής FOCAC που πραγματοποιήθηκε στο Πεκίνο στις 4-6 Σεπτεμβρίου σηματοδότησαν μια σημαντική φάση στις σχέσεις της Αφρικής με τους παγκόσμιους εταίρους της στη μετακοβιδική εποχή. Η Κίνα είναι ο τελευταίος σημαντικός εταίρος που διοργανώνει σύνοδο κορυφής με τα αφρικανικά έθνη μετά το τέλος της πανδημίας- σύνοδο κορυφής για την Αφρική πραγματοποίησαν η ΕΕ και οι ΗΠΑ το 2022 και η Ρωσία το 2023. Η πανδημία, σε συνδυασμό με την αύξηση των παγκόσμιων εντάσεων, τις μακροοικονομικές αλλαγές και μια σειρά κρίσεων, υπογράμμισε τον αυξανόμενο ρόλο της Αφρικής στην παγκόσμια οικονομία και πολιτική - κάτι που γνωρίζει καλά η Κίνα, η οποία έχει υποστεί σημαντικές αλλαγές (τόσο εσωτερικές όσο και εξωτερικές) ως αποτέλεσμα της πανδημίας.
Του Vsevolod Sviridov, εμπειρογνώμονα στο Κέντρο Αφρικανικών Μελετών της Ανώτατης Σχολής Οικονομικών Επιστημών της Μόσχας - RUSSIA TODAY / / Παρουσίαση Freepen.gr
Είναι σαφές πως η σχέση μεταξύ της Κίνας και της Αφρικής εισέρχεται σε μια νέα φάση. Η Κίνα δεν είναι πλέον απλώς ένας προτιμησιακός οικονομικός εταίρος για την Αφρική, όπως ήταν τις δύο πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα. Έχει γίνει βασικός πολιτικός και στρατιωτικός σύμμαχος για πολλές αφρικανικές χώρες. Αυτό είναι εμφανές από τον αυξανόμενο ρόλο της Κίνας στην εκπαίδευση των αφρικανικών δημοσίων υπαλλήλων και την ανταλλαγή τεχνογνωσίας μαζί τους, καθώς και από διάφορες πρωτοβουλίες που ανακοινώθηκαν στη σύνοδο κορυφής, συμπεριλαμβανομένης της στρατιωτικο-τεχνικής συνεργασίας: προγράμματα εκπαίδευσης αξιωματικών, προσπάθειες εκκαθάρισης ναρκών και πάνω από 100 εκατομμύρια δολάρια που θα παράσχει η Κίνα για την υποστήριξη των ενόπλων δυνάμεων των αφρικανικών χωρών.
Στην πολιτική αρένα, ωστόσο, το Πεκίνο προχωρά πολύ προσεκτικά και οι προαναφερθείσες πρωτοβουλίες θα πρέπει να θεωρηθούν ως οι πρώτες δειλές προσπάθειες και όχι ως συστηματική στρατηγική.
Ενώ η Κίνα προσπαθεί να αποφύγει την πολιτική αντιπαράθεση με τη Δύση στην Αφρική και μάλιστα συνεργάζεται στενά μαζί της σε ορισμένα θέματα, γίνεται όλο και πιο δύσκολο να το κάνει. Η Ουάσιγκτον είναι αποφασισμένη να ακολουθήσει μια πολιτική αντιπαράθεσης με το Πεκίνο στην Αφρική - αυτό είναι εμφανές τόσο από τη ρητορική των ΗΠΑ όσο και από τα στρατηγικά τους έγγραφα.
Το «διαζύγιο» μεταξύ Κίνας και Δύσης είναι σχεδόν αναπόφευκτο. Αυτό σημαίνει ότι οι κινεζικές εταιρείες ενδέχεται να χάσουν συμβόλαια με δυτικές εταιρείες και δεν θα έχουν πρόσβαση σε υποδομές μεταφορών και logistics. Κατά συνέπεια, η Κίνα θα πρέπει να αναπτύξει τη δική της ολοκληρωμένη προσέγγιση για την Αφρική, είτε ανεξάρτητα είτε σε συνεργασία με άλλα παγκόσμια κέντρα ισχύος.
Ένα σημαντικό σημάδι της αυξανόμενης αντιπαράθεσης μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας στην Αφρική ήταν η υπογραφή ενός τριμερούς μνημονίου κατανόησης μεταξύ της Κίνας, της Τανζανίας και της Ζάμπια σχετικά με την ανακατασκευή του σιδηροδρόμου Τανζανίας-Ζάμπια (TAZARA), ο οποίος αρχικά κατασκευάστηκε από την Κίνα τη δεκαετία του 1970. Εάν επεκταθεί, ηλεκτροδοτηθεί και εκσυγχρονιστεί, ο TAZARA έχει τη δυνατότητα να αποτελέσει μια βιώσιμη εναλλακτική λύση σε ένα από τα βασικά επενδυτικά σχέδια των ΗΠΑ στην περιοχή: τον διάδρομο Lobito, ο οποίος αποσκοπεί στην ενίσχυση της υλικοτεχνικής υποδομής για την εξαγωγή ορυκτών (χαλκού και κοβαλτίου) από τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και τη Ζάμπια, εκσυγχρονίζοντας τον σιδηρόδρομο από τη ΛΔ Κονγκό προς το λιμάνι Lobito της Αγκόλας.
Στις εσωτερικές περιοχές, όπως το Ανατολικό Κονγκό, οι υποδομές μεταφορών διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στη διαδικασία εξόρυξης ορυκτών. Λαμβάνοντας υπόψη την έλλειψη σιδηροδρομικών και οδικών δικτύων στην περιοχή, ακόμη και μια ενιαία μη ηλεκτροδοτούμενη σιδηροδρομική γραμμή που οδηγεί σε λιμάνι στον Ατλαντικό ή στον Ινδικό Ωκεανό μπορεί να ενισχύσει σημαντικά τη λειτουργία του εξορυκτικού τομέα και να συνδέσει μόνιμα τις περιοχές εξόρυξης και επεξεργασίας με συγκεκριμένες αγορές.
Φαίνεται πως η πρωτοβουλία της Κίνας είναι πιο ελπιδοφόρα σε σύγκριση με εκείνη των ΗΠΑ, ιδίως επειδή κινεζικές εταιρείες ελέγχουν μεγάλα ορυχεία τόσο στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό όσο και στη Ζάμπια. Αυτό τους δίνει ένα σαφές πλεονέκτημα στη συνεργασία με κινεζικούς φορείς εκμετάλλευσης και εξοπλισμό, διευκολύνοντας την εξαγωγή ορυκτών μέσω λιμένων της Ανατολικής Αφρικής. Συνολικά, αυτό δείχνει ότι η Ανατολική Αφρική θα διατηρήσει το ρόλο της ως οικονομικός ηγέτης στην ήπειρο και μία από τις πιο ολοκληρωμένες και ταχέως αναπτυσσόμενες περιοχές για εισαγωγές.
Κορυφαία στιγμή της συνόδου κορυφής ήταν η δέσμευση της Κίνας να παράσχει 50 δισεκατομμύρια δολάρια στις αφρικανικές χώρες τα επόμενα τρία χρόνια (έως το 2027). Το ποσό αυτό απηχεί τη δέσμευση των 55 δισ. δολαρίων προς την Κίνα που ανέλαβαν οι ΗΠΑ (για 3 χρόνια) κατά τη σύνοδο κορυφής ΗΠΑ-Αφρικής το 2022 και τα 170 δισ. δολάρια που υποσχέθηκε να παράσχει η ΕΕ για επτά χρόνια το 2021. Κατά συνέπεια, οι κορυφαίοι παγκόσμιοι παίκτες διαθέτουν ετησίως περίπου 15-20 δισεκατομμύρια δολάρια στην Αφρική.
Είναι σαφές πως η σχέση μεταξύ της Κίνας και της Αφρικής εισέρχεται σε μια νέα φάση. Η Κίνα δεν είναι πλέον απλώς ένας προτιμησιακός οικονομικός εταίρος για την Αφρική, όπως ήταν τις δύο πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα. Έχει γίνει βασικός πολιτικός και στρατιωτικός σύμμαχος για πολλές αφρικανικές χώρες. Αυτό είναι εμφανές από τον αυξανόμενο ρόλο της Κίνας στην εκπαίδευση των αφρικανικών δημοσίων υπαλλήλων και την ανταλλαγή τεχνογνωσίας μαζί τους, καθώς και από διάφορες πρωτοβουλίες που ανακοινώθηκαν στη σύνοδο κορυφής, συμπεριλαμβανομένης της στρατιωτικο-τεχνικής συνεργασίας: προγράμματα εκπαίδευσης αξιωματικών, προσπάθειες εκκαθάρισης ναρκών και πάνω από 100 εκατομμύρια δολάρια που θα παράσχει η Κίνα για την υποστήριξη των ενόπλων δυνάμεων των αφρικανικών χωρών.
Στην πολιτική αρένα, ωστόσο, το Πεκίνο προχωρά πολύ προσεκτικά και οι προαναφερθείσες πρωτοβουλίες θα πρέπει να θεωρηθούν ως οι πρώτες δειλές προσπάθειες και όχι ως συστηματική στρατηγική.
Ενώ η Κίνα προσπαθεί να αποφύγει την πολιτική αντιπαράθεση με τη Δύση στην Αφρική και μάλιστα συνεργάζεται στενά μαζί της σε ορισμένα θέματα, γίνεται όλο και πιο δύσκολο να το κάνει. Η Ουάσιγκτον είναι αποφασισμένη να ακολουθήσει μια πολιτική αντιπαράθεσης με το Πεκίνο στην Αφρική - αυτό είναι εμφανές τόσο από τη ρητορική των ΗΠΑ όσο και από τα στρατηγικά τους έγγραφα.
Το «διαζύγιο» μεταξύ Κίνας και Δύσης είναι σχεδόν αναπόφευκτο. Αυτό σημαίνει ότι οι κινεζικές εταιρείες ενδέχεται να χάσουν συμβόλαια με δυτικές εταιρείες και δεν θα έχουν πρόσβαση σε υποδομές μεταφορών και logistics. Κατά συνέπεια, η Κίνα θα πρέπει να αναπτύξει τη δική της ολοκληρωμένη προσέγγιση για την Αφρική, είτε ανεξάρτητα είτε σε συνεργασία με άλλα παγκόσμια κέντρα ισχύος.
Ένα σημαντικό σημάδι της αυξανόμενης αντιπαράθεσης μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας στην Αφρική ήταν η υπογραφή ενός τριμερούς μνημονίου κατανόησης μεταξύ της Κίνας, της Τανζανίας και της Ζάμπια σχετικά με την ανακατασκευή του σιδηροδρόμου Τανζανίας-Ζάμπια (TAZARA), ο οποίος αρχικά κατασκευάστηκε από την Κίνα τη δεκαετία του 1970. Εάν επεκταθεί, ηλεκτροδοτηθεί και εκσυγχρονιστεί, ο TAZARA έχει τη δυνατότητα να αποτελέσει μια βιώσιμη εναλλακτική λύση σε ένα από τα βασικά επενδυτικά σχέδια των ΗΠΑ στην περιοχή: τον διάδρομο Lobito, ο οποίος αποσκοπεί στην ενίσχυση της υλικοτεχνικής υποδομής για την εξαγωγή ορυκτών (χαλκού και κοβαλτίου) από τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και τη Ζάμπια, εκσυγχρονίζοντας τον σιδηρόδρομο από τη ΛΔ Κονγκό προς το λιμάνι Lobito της Αγκόλας.
Στις εσωτερικές περιοχές, όπως το Ανατολικό Κονγκό, οι υποδομές μεταφορών διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στη διαδικασία εξόρυξης ορυκτών. Λαμβάνοντας υπόψη την έλλειψη σιδηροδρομικών και οδικών δικτύων στην περιοχή, ακόμη και μια ενιαία μη ηλεκτροδοτούμενη σιδηροδρομική γραμμή που οδηγεί σε λιμάνι στον Ατλαντικό ή στον Ινδικό Ωκεανό μπορεί να ενισχύσει σημαντικά τη λειτουργία του εξορυκτικού τομέα και να συνδέσει μόνιμα τις περιοχές εξόρυξης και επεξεργασίας με συγκεκριμένες αγορές.
Φαίνεται πως η πρωτοβουλία της Κίνας είναι πιο ελπιδοφόρα σε σύγκριση με εκείνη των ΗΠΑ, ιδίως επειδή κινεζικές εταιρείες ελέγχουν μεγάλα ορυχεία τόσο στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό όσο και στη Ζάμπια. Αυτό τους δίνει ένα σαφές πλεονέκτημα στη συνεργασία με κινεζικούς φορείς εκμετάλλευσης και εξοπλισμό, διευκολύνοντας την εξαγωγή ορυκτών μέσω λιμένων της Ανατολικής Αφρικής. Συνολικά, αυτό δείχνει ότι η Ανατολική Αφρική θα διατηρήσει το ρόλο της ως οικονομικός ηγέτης στην ήπειρο και μία από τις πιο ολοκληρωμένες και ταχέως αναπτυσσόμενες περιοχές για εισαγωγές.
Κορυφαία στιγμή της συνόδου κορυφής ήταν η δέσμευση της Κίνας να παράσχει 50 δισεκατομμύρια δολάρια στις αφρικανικές χώρες τα επόμενα τρία χρόνια (έως το 2027). Το ποσό αυτό απηχεί τη δέσμευση των 55 δισ. δολαρίων προς την Κίνα που ανέλαβαν οι ΗΠΑ (για 3 χρόνια) κατά τη σύνοδο κορυφής ΗΠΑ-Αφρικής το 2022 και τα 170 δισ. δολάρια που υποσχέθηκε να παράσχει η ΕΕ για επτά χρόνια το 2021. Κατά συνέπεια, οι κορυφαίοι παγκόσμιοι παίκτες διαθέτουν ετησίως περίπου 15-20 δισεκατομμύρια δολάρια στην Αφρική.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αξιοσημείωτη αύξηση των υποσχέσεων αυτών. Σχεδόν κάθε χώρα είναι πρόθυμη να υποσχεθεί κάτι στην Αφρική - για παράδειγμα, η Ιταλία έχει υποσχεθεί 1 δισεκατομμύριο δολάρια ετησίως. Ωστόσο, αυτά τα μεγάλα πακέτα της λεγόμενης «οικονομικής βοήθειας» έχουν συχνά ελάχιστα κοινά με την πραγματική βοήθεια, καθώς πρόκειται συνήθως για εμπορικά δάνεια ή εταιρικές επενδύσεις. Επιπλέον, ένα σημαντικό μέρος αυτών των κεφαλαίων δαπανάται στις χώρες-χορηγούς (π.χ. για την προμήθεια και την παραγωγή αγαθών), πράγμα που σημαίνει ότι συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη των αφρικανικών χωρών με ελάχιστο τρόπο.
Όσον αφορά την Κίνα, θα παράσχει περίπου 11 δισεκατομμύρια δολάρια σε πραγματική βοήθεια. Πρόκειται για ένα σημαντικό ποσό το οποίο θα χρησιμοποιηθεί για την ανάπτυξη της υγειονομικής περίθαλψης και της γεωργίας στην Αφρική. Άλλα 30 δισεκατομμύρια δολάρια θα έρθουν με τη μορφή δανείων (περίπου 10 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως) και άλλα 10 δισεκατομμύρια δολάρια ως επενδύσεις.
Το συνολικό χρηματοδοτικό πλαίσιο μας επιτρέπει να βγάλουμε ορισμένα συμπεράσματα, αν και είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η μεθοδολογία υπολογισμού αυτών των αριθμών είναι ασαφής και η γραμμή μεταξύ δανείων, ανθρωπιστικής βοήθειας και επενδύσεων παραμένει θολή. Όσον αφορά τις επενδύσεις (κατά μέσο όρο περίπου 3 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως), το Πεκίνο σχεδιάζει να διατηρήσει τα προηγούμενα επίπεδα δραστηριότητάς του - τα τελευταία χρόνια, οι άμεσες ξένες επενδύσεις (ΑΞΕ) της Κίνας κυμαίνονταν από 2 έως 5 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως. Η οικονομική και ανθρωπιστική βοήθεια θα μπορούσε σχεδόν να διπλασιαστεί (από τα σημερινά 1,5 δισ. δολάρια - 2 δισ. δολάρια ετησίως), ενώ ο δανεισμός αναμένεται να επιστρέψει στα προ της πανδημίας επίπεδα (τα οποία θα εξακολουθούν να είναι χαμηλότερα από τα έτη αιχμής 2012-2018).
Το οικονομικό σχέδιο της Κίνας για την Αφρική φαίνεται να είναι αρκετά συντηρητικό. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός πως τα ζητήματα χρέους βρέθηκαν στο επίκεντρο της συνόδου κορυφής. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας Covid-19, η μακροοικονομική σταθερότητα στις αφρικανικές χώρες επιδεινώθηκε, γεγονός που οδήγησε σε προκλήσεις στην αποπληρωμή του χρέους και ανάγκασε την Αφρική να ξεκινήσει διαδικασίες αναδιάρθρωσης του χρέους με τη βοήθεια του ΔΝΤ και της G20. Από το 2020, ένας συνδυασμός εσωτερικών και εξωτερικών παραγόντων οδήγησε την Κίνα να μειώσει σημαντικά το δανεισμό της προς τις αφρικανικές χώρες - από περίπου 10-15 δισεκατομμύρια δολάρια σε 2-3 δισεκατομμύρια δολάρια. Αυτή η μείωση της χρηματοδότησης προκάλεσε οικονομικές μεταρρυθμίσεις σε αρκετές αφρικανικές χώρες (π.χ. Γκάνα, Κένυα και Νιγηρία), οι οποίες στράφηκαν προς αυστηρότερες φορολογικές και νομισματικές πολιτικές. Ενώ οι υποσχέσεις για αύξηση του δανεισμού μπορεί να φαίνονται ως καλά νέα για τα αφρικανικά έθνη, είναι πιθανό ότι μεγάλο μέρος αυτής της χρηματοδότησης θα πάει για την πληρωμή τόκων στις υπάρχουσες υποχρεώσεις και την αναδιάρθρωση του χρέους, καθώς η Κίνα θέλει να διασφαλίσει ότι τα δάνειά της θα αποπληρωθούν.
Παρά την προσεκτική προσέγγιση της Κίνας στην Αφρική, η αλληλεπίδρασή της με την ήπειρο θα εξελιχθεί ως αποτέλεσμα των εξωτερικών και εσωτερικών αλλαγών που επηρεάζουν τόσο την Αφρική όσο και την Κίνα. Η Αφρική θα εκβιομηχανιστεί σταδιακά και θα μειώσει τις εισαγωγές, ενώ η ζήτηση για επενδύσεις και τοπική παραγωγή θα αυξηθεί. Η Κίνα θα αντιμετωπίσει δημογραφικές προκλήσεις και το εργατικό δυναμικό της θα μειωθεί. Αυτό μπορεί να ενθαρρύνει τη διμερή συνεργασία, καθώς ορισμένες παραγωγικές εγκαταστάσεις μπορεί να μεταφερθούν από την Κίνα στην Αφρική. Αυτό πιθανότατα θα αφορά χώρες της Ανατολικής Αφρικής, όπως η Αιθιοπία και η Τανζανία, λαμβάνοντας υπόψη τις τρέχουσες επενδύσεις της Κίνας στις ενεργειακές και μεταφορικές υποδομές τους. Επιπλέον, με τον πληθυσμό της Αφρικής να αυξάνεται και τον πληθυσμό της Κίνας να μειώνεται, το Πεκίνο αναμένεται να προσελκύσει περισσότερους Αφρικανούς διακινούμενους εργάτες για να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των ελλείψεων εργατικού δυναμικού.