 |
| pixabay / StockSnap |
Υπάρχει λόγος που το 2024 έχει ονομαστεί η χρονιά των μεγάλων εκλογών. Περισσότερο από το μισό πληθυσμό του πλανήτη θα κληθεί να προσέλθει στις κάλπες, αλλά αυτή τη φορά η διαδικασία είναι βαθύτερη από το κανονικό. Η ψηφοφορία ήταν πάντα σημαντική, φυσικά, αλλά σε πιο ήρεμες -ή μάλλον πιο ομαλές- εποχές δε θεωρούνταν κάθε εκλογή κρίσιμη. Τώρα, αντίθετα, οι εκλογές με συνέπειες είναι ρουτίνα. Σχεδόν κάθε αναμέτρηση είναι ικανή να ταρακουνήσει, αν όχι να αλλάξει, την πορεία των γεγονότων. Και δεν έχει να κάνει μόνο με το ποιος θα κερδίσει. Πιο σημαντικό είναι η αίσθηση της νομιμότητας και η αναγνώριση από τους πολίτες πως τα ίδια τα αποτελέσματα είναι νόμιμα.
Του Fyodor Lukyanov, αρχισυντάκτη του Russia in Global Affairs, προέδρου
του Προεδρείου του Συμβουλίου Εξωτερικής και Αμυντικής Πολιτικής και διευθυντή ερευνών της Διεθνούς Λέσχης Συζητήσεων Valdai - RUSSIA TODAY / Παρουσίαση Freepen.gr
Αυτό θα έπρεπε να είναι μια καθιερωμένη, αυτονόητη αλήθεια. Πρώτον, ίσχυε πάντα, και δεύτερον, οι πολιτικοί θεσμοί υπάρχουν για να το διασφαλίζουν. Η εποχή της κυριαρχίας μόνο με τη βία έχει περάσει προ πολλού, και ακόμη και τα ανοιχτά αυταρχικά καθεστώτα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τα συμφέροντα και τα αιτήματα του πληθυσμού. Και οι εδραιωμένες δημοκρατίες πρέπει να βρουν εξελιγμένους τρόπους για να διατηρήσουν τη σταθερότητα και τη συνέχεια μπροστά στη δυσπιστία απέναντι στις διαδικασίες.
Πριν από είκοσι χρόνια, μία από τις κυρίαρχες τάσεις ήταν η «προώθηση της δημοκρατίας». Η πολιτική της τότε νεοσυντηρητικής κυβέρνησης των ΗΠΑ (George Bush και Dick Cheney) βασιζόταν στο ιδεολογικό αξίωμα πως η εξάπλωση της δημοκρατικής μορφής διακυβέρνησης σε όλο τον κόσμο ήταν η πιο αξιόπιστη εγγύηση όχι μόνο των εθνικών συμφερόντων των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά και μιας θετικής παγκόσμιας τάξης. Θεωρούσαν ότι το ένα ήταν άρρηκτα συνδεδεμένο με το άλλο.
Το εύρος των εργαλείων που διέθεταν ήταν ευρύ: από την ενεργό υποστήριξη ορισμένων κοινωνικών διαδικασιών (οι λεγόμενες «έγχρωμες επαναστάσεις» - οι οποίες μαίνονταν από τον μετασοβιετικό χώρο έως τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική) έως την άμεση στρατιωτική επέμβαση για την αλλαγή καθεστώτος (από τα Βαλκάνια έως και πάλι τη Μέση Ανατολή). Είτε το ήθελε η Ουάσιγκτον είτε όχι, η δημοκρατία έγινε ένα πολιτικό και οικονομικό εργαλείο για εξωτερική και όχι για εσωτερική χρήση. Η έννοια της θεμελιώδους σημασίας της αναγνώρισης των εκλογών από έναν εξωτερικό κριτή -με δικαίωμα πιστοποίησης του αποτελέσματος- ήταν αυτό που προέκυψε. Και αν αυτός ο διαιτητής δεν ήταν ευχαριστημένος με το αποτέλεσμα, εξουσιοδοτήθηκε να απαιτήσει αναθεώρηση, ακόμη και με τη βία.
Το συμπέρασμα ήταν ότι προβλήματα με την εκλογική νομιμότητα ήταν δυνατά μόνο σε εύθραυστες νεαρές δημοκρατίες. Ωστόσο, ακόμη και σε σταθερές, εδραιωμένες δημοκρατίες, τα πράγματα δεν κυλούν πάντα ομαλά - ακόμη και αν γενικά οι θεσμοί εγγυώνται την τάξη.
Τώρα, δύο δεκαετίες αργότερα, το ενδιαφέρον έχει μετατοπιστεί στις ίδιες παλαιότερες δημοκρατίες. Πολλές από αυτές τις χώρες υφίστανται αλλαγές που συνεπάγονται τη διάβρωση, αν όχι την απώλεια, οικείων τρόπων ζωής και ιδεών για το μέλλον. Η καπιταλιστική οικονομία φαίνεται να λύνει τα προβλήματα όχι της κοινωνίας αλλά μάλλον τα δικά της ζητήματα. Και η τεχνολογία μπορεί να κάνει θαύματα, αλλά το αν είναι προς όφελος ή εις βάρος του ανθρώπου, είναι όλο και λιγότερο προφανές.
Οι πολιτικοί μηχανισμοί φέρουν ένα βαρύ φορτίο. Πρέπει να κρατήσουν το σύστημα όρθιο και να αποδείξουν την αποτελεσματικότητα και τη νομιμοποίησή του. Εξάλλου, τα κόμματα μπορεί κάποτε να αντανακλούσαν τη σύνθεση των κοινωνιών, αλλά πολλά από αυτά δεν το κάνουν πλέον. Η εμπιστοσύνη στους θεσμούς μειώνεται, όπως συμβαίνει σχεδόν πάντα σε περιόδους μεγάλων αλλαγών. Και η φύση της δυσπιστίας είναι παρόμοια με εκείνη που δημιούργησε τις συνθήκες για «έγχρωμες επαναστάσεις» σε πιο εύθραυστα κράτη. Εξ ου και οι συνεχείς φόβοι (και μπορεί να είναι γνήσιοι) για εξωτερική παρέμβαση και επιρροή. Το αμερικανικό και δυτικοευρωπαϊκό κατεστημένο γνωρίζει πολύ καλά πώς να παρεμβαίνει και να επηρεάζει προβληματικές κοινωνίες - τώρα πιστεύουν πως το ίδιο θα συμβεί και σε αυτούς.
Μέχρι στιγμής, οι κυρίαρχες ελίτ ήταν αρκετά ισχυρές για να αντεπεξέλθουν. Από τη μία πλευρά, υπάρχουν ακόμη σημαντικά οικονομικά αποθέματα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να κλείσουν τρύπες, και από την άλλη πλευρά, υπάρχει η επιδέξια χρήση της χειραγώγησης που καθιστά δυνατή τη μη ανάληψη του τιμονιού από εναλλακτικές λύσεις. Όμως οι πόροι αυτοί δεν είναι άπειροι. Παραδόξως, τα συστήματα που κατηγορούνται ως αντιδημοκρατικά είναι μάλλον καλύτερα εξοπλισμένα για να επιβιώσουν, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα. Πρέπει να αποδεικνύουν συνεχώς στους πολίτες ότι είναι σε θέση να επιλύσουν τα προβλήματά τους, ενώ μια παραδοσιακή δημοκρατία πιστεύει πως ο ίδιος ο δημοκρατικός κύκλος εργασιών αποτελεί φάρμακο για τα προβλήματα. Στην πραγματικότητα, η εναλλαγή ενός κόμματος στην εξουσία με ένα άλλο δεν αλλάζει σχεδόν τίποτα, γεγονός που απλώς επιτείνει τη δυσαρέσκεια.
Όλα τα σημάδια δείχνουν ότι βρισκόμαστε τώρα σε μια μεταβατική περίοδο και είναι αδύνατο να προβλέψουμε πώς θα είναι το μέλλον. Αλλά η διαδικασία υπόσχεται να είναι μακρά και άνιση, και πολλά εξαρτώνται από το πώς -και με ποια μορφή- θα αγκαλιαστεί η νέα πραγματικότητα. Αυτό που συμβαίνει τώρα είναι προσπάθειες διατήρησης ενός αποδεκτού status quo παρά τα εμπόδια.
Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά από την εφημερίδα Rossiyskaya Gazeta.