 |
| Sputnik/Sergey Guneev |
Μετά την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου 2023, οι διπλωματικές προσπάθειες υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών, της Αιγύπτου και του Κατάρ επικεντρώθηκαν στην εξεύρεση λύσεων για τον τερματισμό της σύγκρουσης και την εξασφάλιση της απελευθέρωσης των ομήρων. Ωστόσο, οι διαπραγματεύσεις έχουν βαλτώσει εδώ και μήνες λόγω πολυάριθμων εμποδίων.
Του Murad Sadygzade, Προέδρου του Κέντρου Μελετών Μέσης Ανατολής, Επισκέπτη Λέκτορα του Πανεπιστημίου HSE (Μόσχα) - RUSSIA TODAY / Παρουσίαση Freepen.gr
Η δολοφονία του Ismail Haniyeh, του πολιτικού ηγέτη της Χαμάς, στις 31 Ιουλίου 2024, στο Ιράν, σηματοδότησε μια σημαντική καμπή στις συνομιλίες για την κατάπαυση του πυρός στη Γάζα. Ο Haniyeh είχε διαδραματίσει βασικό ρόλο στις διαπραγματεύσεις αυτές και ο θάνατός του περιέπλεξε σοβαρά την ειρηνευτική διαδικασία, αυξάνοντας τον κίνδυνο περαιτέρω περιφερειακής κλιμάκωσης.
Πρώτον, ο θάνατος του Haniyeh προκάλεσε έντονη αρνητική αντίδραση από το Ιράν, το οποίο ήταν ο στενότερος σύμμαχός του. Το Ιράν κατηγόρησε το Ισραήλ για μια «επαίσχυντη δολοφονία» και απείλησε με «σκληρή εκδίκηση». Σύμφωνα με την ιρανική ηγεσία, εάν η σύγκρουση στη Γάζα δεν σταματήσει, η Τεχεράνη θα χτυπήσει το Ισραήλ. Οι απειλές αυτές έχουν αυξήσει σημαντικά τις εντάσεις στην περιοχή, αναγκάζοντας την ισραηλινή κυβέρνηση να προετοιμαστεί για το ενδεχόμενο ενός πολέμου πλήρους κλίμακας με το Ιράν και τους συμμάχους του, όπως η Χεζμπολάχ στον Λίβανο.
Η δολοφονία αυτή πρόσθεσε επίσης περαιτέρω πολυπλοκότητα στις διαπραγματεύσεις για την κατάπαυση του πυρός. Το Ιράν, το οποίο διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην υποστήριξη της Χαμάς, ισχυρίστηκε πως το Ισραήλ υπονομεύει όλες τις ειρηνευτικές προσπάθειες με τη δολοφονία των ηγετών της παλαιστινιακής αντίστασης, καθιστώντας έτσι αδύνατη την επίτευξη οποιασδήποτε συμφωνίας. Χώρες όπως το Κατάρ και η Τουρκία εξέφρασαν επίσης ανησυχίες ότι αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε έναν περιφερειακό πόλεμο πλήρους κλίμακας και να εκτροχιάσει κάθε διπλωματική προσπάθεια επίλυσης.
Εν τω μεταξύ, οι ΗΠΑ, οι οποίες συμμετέχουν ενεργά στις συνομιλίες αυτές, ανέπτυξαν ένα νέο σχέδιο που αποσκοπεί στην άρση του παρατεταμένου αδιεξόδου. Σύμφωνα με αξιωματούχους, οι περισσότεροι από τους όρους της συμφωνίας έχουν διευθετηθεί, αλλά δύο βασικά ζητήματα παραμένουν. Πρώτον, υπάρχει η απαίτηση του Ισραήλ να διατηρήσει τις δυνάμεις του στο διάδρομο της Φιλαδέλφειας - μια στρατηγική περιοχή στα αιγυπτιακά σύνορα που έχει σχεδιαστεί για να αποτρέπει το λαθρεμπόριο όπλων στη Γάζα. Δεύτερον, οι ακριβείς κατάλογοι των ομήρων και των αιχμαλώτων που θα ανταλλαγούν παραμένουν ένα ευαίσθητο ζήτημα και για τις δύο πλευρές.
Η κυβέρνηση του προέδρου Τζο Μπάιντεν επιμένει στην επίτευξη συμφωνίας το συντομότερο δυνατό, ιδίως ενόψει των επερχόμενων αμερικανικών προεδρικών εκλογών. Ωστόσο, η Ουάσινγκτον δεν είναι διατεθειμένη να συμμετάσχει στις διαπραγματεύσεις επ' αόριστον. Σύμφωνα με πηγές στο υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας, οι ΗΠΑ έχουν δηλώσει ότι θα αποχωρήσουν από τις συνομιλίες εάν δε σημειωθεί πρόοδος εντός δύο εβδομάδων. Η δήλωση αυτή έχει αυξήσει την πίεση σε όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, καθώς η αποτυχία των διαπραγματεύσεων θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει περαιτέρω τη Μέση Ανατολή.
Το Ισραήλ δεν έχει την πολυτέλεια να κάνει παραχωρήσεις
Παρά την αυξανόμενη διεθνή πίεση, το Ισραήλ παραμένει σταθερό στην άρνησή του να συμφωνήσει σε κατάπαυση του πυρός στη σύγκρουσή του με τη Χαμάς, καθοδηγούμενο από διάφορους βασικούς παράγοντες που σχετίζονται τόσο με την εσωτερική πολιτική δυναμική όσο και με εξωτερικές ανησυχίες για την ασφάλεια. Ο πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου έχει βρεθεί σε επισφαλή θέση, ισορροπώντας μεταξύ των απαιτήσεων της διεθνούς κοινότητας, της πίεσης των ΗΠΑ και των δικών του πολιτικών συμφερόντων στο εσωτερικό του Ισραήλ.
Ένας από τους πρωταρχικούς λόγους για τους οποίους το Ισραήλ δεν μπορεί να συμφωνήσει σε κατάπαυση του πυρός είναι η ασφάλεια. Ο Νετανιάχου και η κυβέρνησή του θεωρούν τη Χαμάς ως υπαρξιακή απειλή για το Ισραήλ. Οποιεσδήποτε παραχωρήσεις, όπως μια κατάπαυση του πυρός χωρίς την πλήρη καταστροφή της στρατιωτικής υποδομής της Χαμάς, θα μπορούσαν να εκληφθούν ως ένδειξη αδυναμίας, οδηγώντας ενδεχομένως σε περαιτέρω βία. Ο ισραηλινός στρατός επιμένει στη συνέχιση των επιχειρήσεων για να αποτρέψει την αναζωπύρωση της Χαμάς και να διατηρήσει τον έλεγχο σε περιοχές-κλειδιά, όπως το πέρασμα της Ράφα και ο διάδρομος Φιλαδέλφεια στα αιγυπτιακά σύνορα, οι οποίες είναι κρίσιμες για την αποτροπή του λαθρεμπορίου όπλων στη Γάζα.
Οι εσωτερικές πολιτικές πιέσεις παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο. Ο Νετανιάχου αντιμετωπίζει ισχυρή αντίθεση από τις δεξιές πολιτικές δυνάμεις που είναι σταθερά αντίθετες σε οποιεσδήποτε παραχωρήσεις προς τους Παλαιστίνιους και απαιτούν μια σκληρή προσέγγιση. Τον Ιούλιο του 2024, η ισραηλινή Κνεσέτ ενέκρινε ψήφισμα με το οποίο απορρίπτει τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους, ακόμη και ως μέρος μιας διευθέτησης με διαπραγματεύσεις. Το ψήφισμα αυτό αντικατοπτρίζει τη διάθεση σημαντικού μέρους της ισραηλινής κοινωνίας και της πολιτικής ελίτ του, υπογραμμίζοντας τη δέσμευση του Ισραήλ να διατηρήσει τον έλεγχο των βασικών εδαφών και τη δυσπιστία του απέναντι στη λύση των δύο κρατών. Οποιαδήποτε βήματα προς μια κατάπαυση του πυρός που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως παραχωρήσεις προς τη Χαμάς μπορεί να οδηγήσουν στην πολιτική πτώση του Νετανιάχου και της κυβέρνησής του.
Ο Νετανιάχου κινδυνεύει και προσωπικά. Εάν συμφωνήσει σε κατάπαυση του πυρός και δεν τηρήσει τις υποσχέσεις του για την εξάλειψη της Χαμάς, οι πολιτικοί του αντίπαλοι θα μπορούσαν να ζητήσουν την παραίτησή του. Δεδομένης της εμπλοκής του σε συνεχιζόμενες έρευνες διαφθοράς, ένα τέτοιο σενάριο θα μπορούσε να είναι καταστροφικό για την καριέρα του. Ορισμένοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι αν η στρατιωτική εκστρατεία κατά της Χαμάς αποτύχει, ο Νετανιάχου θα μπορούσε να κατηγορηθεί όχι μόνο για πολιτική αδυναμία αλλά και για αναποτελεσματική ηγεσία, γεγονός που ενδεχομένως να οδηγήσει σε ποινική δίωξη και φυλάκιση.
Η διεθνής πίεση, ιδίως από τις ΗΠΑ, δεν έχει μέχρι στιγμής καταφέρει να αλλάξει σημαντικά την πορεία του Νετανιάχου. Ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν και η κυβέρνησή του έχουν επανειλημμένα ζητήσει «ανθρωπιστικές παύσεις» για την παροχή βοήθειας στον άμαχο πληθυσμό της Γάζας, αλλά αυτό έχει συναντήσει σθεναρή αντίσταση από το Ισραήλ. Ο Μπάιντεν έχει εκφράσει δημοσίως την απογοήτευσή του για την αργή πρόοδο των διαπραγματεύσεων και έχει επικρίνει τον Νετανιάχου για την έλλειψη ευελιξίας του. Ωστόσο, η επιρροή των ΗΠΑ στο Ισραήλ περιορίζεται από διάφορους παράγοντες. Πρώτον, το Ισραήλ είναι βασικός στρατηγικός σύμμαχος των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή και η υπερβολική πίεση θα μπορούσε να επιβαρύνει τις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών. Δεύτερον, το ισχυρό φιλοϊσραηλινό λόμπι στις ΗΠΑ ασκεί σημαντική επιρροή στο Κογκρέσο και τον Λευκό Οίκο, περιορίζοντας την ελευθερία δράσης της κυβέρνησης Μπάιντεν.
Έτσι, η σημερινή θέση του Ισραήλ διαμορφώνεται τόσο από τις ανησυχίες για την εθνική ασφάλεια όσο και από τις εσωτερικές πολιτικές πραγματικότητες. Ο Νετανιάχου δεν έχει την πολυτέλεια να υποχωρήσει, καθώς κάτι τέτοιο θα οδηγούσε πιθανότατα στην πολιτική του πτώση και ενδεχομένως σε νομικές συνέπειες. Οι εξωτερικές πιέσεις από τις ΗΠΑ και τη διεθνή κοινότητα δεν ήταν μέχρι στιγμής επαρκείς για να αλλάξουν τη στάση του Ισραήλ σε αυτή τη σύγκρουση.
Μπορεί η Μόσχα να βοηθήσει;
Εν μέσω αδιέξοδων διαπραγματεύσεων με τη μεσολάβηση των ΗΠΑ, το Ισραήλ έχει προφανώς στραφεί στη Ρωσία για βοήθεια στην εξασφάλιση της απελευθέρωσης των ομήρων που κρατούνται από τη Χαμάς. Σύμφωνα με ανακοίνωση που εξέδωσε το γραφείο του Ισραηλινού πρωθυπουργού, ο στρατιωτικός γραμματέας του Νετανιάχου επέστρεψε από τη Μόσχα την Κυριακή 1 Σεπτεμβρίου, αφού συζήτησε μια πιθανή συμφωνία με τη Χαμάς. Η ανακοίνωση δε διευκρίνισε αν επιτεύχθηκε κάποια συμφωνία.
Η έκκληση του Ισραήλ προς τη Ρωσία για βοήθεια στην απελευθέρωση των ομήρων από τη Γάζα μπορεί να φαίνεται απροσδόκητη, αλλά είναι μια λογική κίνηση στο πλαίσιο της παρατεταμένης και έντονης σύγκρουσης με τη Χαμάς. Καθώς οι διπλωματικές προσπάθειες των ΗΠΑ, του Κατάρ και της Αιγύπτου δεν απέδωσαν απτά αποτελέσματα, το Ισραήλ επέλεξε να ζητήσει βοήθεια από τη Μόσχα, καθώς έχει μακροχρόνιες σχέσεις με παλαιστινιακές παρατάξεις, συμπεριλαμβανομένης της Χαμάς. Η έκκληση αυτή υπογραμμίζει την στρατηγική σημασία της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή, όπου ενεργεί όχι μόνο ως εταίρος διαφόρων παικτών, αλλά και ως μεσολαβητής ικανός να επηρεάσει μέρη που είναι λιγότερο προσιτά στους δυτικούς διπλωμάτες.
Ο Νετανιάχου αναγκάζεται να διερευνήσει εναλλακτικούς διαύλους για την επίτευξη των στόχων του, καθώς οι βασικοί διεθνείς διαμεσολαβητές ήταν αναποτελεσματικοί στην επίλυση της κρίσης ομηρίας. Η Χαμάς, παρά τις πολυάριθμες προσφορές και διαπραγματεύσεις, αρνείται να συμφωνήσει σε μια συμφωνία για την απελευθέρωση των αιχμαλώτων και συνεχίζει τις βίαιες ενέργειές της. Πρόσφατα, τα πτώματα έξι ομήρων που είχαν σκοτωθεί από τη Χαμάς βρέθηκαν σε υπόγειες σήραγγες κοντά στη Ράφα, μεταξύ των οποίων και ένας Ρώσος πολίτης, ο Αλεξάντερ Λομπάνοφ. Αυτό πιθανότατα ώθησε τον Νετανιάχου να εμπλακεί πιο ενεργά με τη Ρωσία, δεδομένου του έννομου συμφέροντός της για την προστασία των πολιτών της.
Ο Νετανιάχου κατανοεί ότι η επίλυση της κατάστασης των ομήρων είναι η υπ' αριθμόν ένα προτεραιότητα, ιδίως εν μέσω αυξανόμενης εσωτερικής πίεσης. Στο Ισραήλ έχουν ξεσπάσει μαζικές απεργίες, υπό την ηγεσία της μεγαλύτερης εργατικής ομοσπονδίας της χώρας, της Histadrut, με αίτημα την άμεση απελευθέρωση όλων των ομήρων. Ο ηγέτης της Histadrut, Arnon Bar-David, δήλωσε πως το ζήτημα αυτό είναι πιο κρίσιμο από οποιοδήποτε άλλο πολιτικό ή κοινωνικό ζήτημα. Οι απεργίες και η κοινωνική δυσαρέσκεια καθιστούν την κατάσταση του Νετανιάχου όλο και πιο ασταθή: αν δεν καταφέρει να επιτύχει στις διαπραγματεύσεις, αυτό θα μπορούσε να υπονομεύσει τη θέση του ως ηγέτη της χώρας.
Για τον Νετανιάχου, η στροφή προς τη Ρωσία δεν είναι απλώς μια διπλωματική κίνηση, αλλά και ένα βήμα που αποσκοπεί στη διατήρηση της πολιτικής του επιρροής. Η εσωτερική πολιτική πίεση αυξάνεται και κάθε μέρα που οι όμηροι παραμένουν αιχμάλωτοι αυξάνει τον κίνδυνο απομάκρυνσής του. Η αποτυχία επίλυσης αυτού του ζητήματος θα μπορούσε να οδηγήσει στην παραίτησή του, ακόμη και στη δίωξή του για τις συνεχιζόμενες υποθέσεις διαφθοράς που συνεχίζουν να ρίχνουν σκιά στην ισραηλινή πολιτική. Έτσι, η αναζήτηση της βοήθειας της Ρωσίας είναι μια προσπάθεια να βρεθεί διέξοδος από μια κρίσιμη κατάσταση που θα μπορούσε να αποβεί μοιραία για την πολιτική καριέρα του Νετανιάχου.
Για τη Ρωσία, το αίτημα αυτό αντιπροσωπεύει μια ευκαιρία να ενισχύσει τη θέση της στη Μέση Ανατολή, να εδραιώσει τους διπλωματικούς δεσμούς με το Ισραήλ και να επιβεβαιώσει το ρόλο της ως βασικού διεθνούς παράγοντα, ικανού να επιλύει σύνθετες περιφερειακές συγκρούσεις. Οι εδραιωμένες σχέσεις της Μόσχας με τη Χαμάς την καθιστούν σημαντικό εταίρο στις πιθανές διαπραγματεύσεις για την απελευθέρωση των ομήρων. Επιπλέον, η Ρωσία μπορεί να χρησιμοποιήσει την επιρροή της στη Χαμάς και σε άλλες παλαιστινιακές παρατάξεις για να πιέσει για ένα συμβιβασμό που προηγουμένως ήταν άπιαστος.
Τελικά, η συνεργασία μεταξύ Ισραήλ και Ρωσίας στο θέμα των ομήρων θα μπορούσε να επηρεάσει σημαντικά τη μελλοντική πορεία της σύγκρουσης στη Γάζα. Αν η Μόσχα καταφέρει να σημειώσει πρόοδο στις διαπραγματεύσεις με τη Χαμάς, αυτό όχι μόνο θα ενισχύσει την επιρροή της στη Μέση Ανατολή, αλλά θα σηματοδοτήσει επίσης ένα κρίσιμο βήμα για το Ισραήλ προς την επίλυση ενός από τα πιο επώδυνα ζητήματα της τρέχουσας σύγκρουσης.
Ενώ οι ΗΠΑ συνεχίζουν τις προσπάθειές τους στις συνομιλίες κατάπαυσης του πυρός με τη Γάζα, οι συνθήκες παραμένουν περίπλοκες και οι βαθιές διαφωνίες εξακολουθούν να υφίστανται μεταξύ των πλευρών. Καθώς η Ουάσιγκτον είναι τώρα απασχολημένη με τις επερχόμενες προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου και δεν έχει αποτελεσματική επιρροή ούτε στο Ισραήλ ούτε στη Χαμάς, η έκβαση αυτών των διαπραγματεύσεων παραμένει αβέβαιη. Ωστόσο, τα όποια αποτελέσματα θα μπορούσαν να επηρεάσουν σημαντικά την περαιτέρω εξέλιξη της σύγκρουσης και την σταθερότητα της περιοχής.