 |
| Photo: Public domain |
Ian Proud - strategic-culture.su / Παρουσίαση Freepen.gr
Δύο στιγμές-κλειδιά στην επιτάχυνση των BRICS ήταν το 2014, όταν ξεκίνησε η κρίση στην Ουκρανία, και το 2022, όταν ξέσπασε ένας ολοκληρωμένος πόλεμος. Η οπλοποίηση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος από τη Δύση κατά της Ρωσίας βοήθησε την κεντρική εστίαση των BRICS να συσπειρωθεί γύρω από την ανάγκη δημιουργίας μιας εναλλακτικής χρηματοπιστωτικής αρχιτεκτονικής για τα αναπτυσσόμενα έθνη. Ιδρύθηκε μια τράπεζα των BRICS (που τώρα ονομάζεται Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα) για τη δημιουργία μιας εναλλακτικής λύσης στην Παγκόσμια Τράπεζα. Δημιουργήθηκε ένας διακανονισμός αποθεματικών υπό αίρεση, ο οποίος παρέχει μια εναλλακτική λύση στο ΔΝΤ για τις χώρες που χρειάζονται πρόσβαση σε μια δεξαμενή αποθεματικών για την αντιμετώπιση συναλλαγματικών κρίσεων. Καθώς η υπηρεσία διατραπεζικής επικοινωνίας Swift με έδρα το Βέλγιο πολιτικοποιήθηκε, δημιουργήθηκε το BRICS Pay.
Καθ' όλη τη διάρκεια, ένας βασικός στόχος είναι η μείωση της εξάρτησης από το δολάριο ΗΠΑ για το παγκόσμιο εμπόριο και, ως εκ τούτου, τα συναλλαγματικά αποθέματα. Η στροφή της Ρωσίας και της Κίνας στη διαπραγμάτευση του πετρελαίου σε γουάν, η εγκατάλειψη του συμφώνου Πετροδολλαρίου από τη Σαουδική Αραβία και η συμφωνία των ΗΑΕ και της Ινδίας για συναλλαγές σε ρουπίες αποτελούν καλά πρόσφατα παραδείγματα χωρών που επιλέγουν την αποδολάριοποίηση. Ενώ το δολάριο παραμένει το κατεξοχήν παγκόσμιο εμπορικό νόμισμα, θα πρέπει να περιμένουμε να δούμε το μερίδιό του στο παγκόσμιο εμπόριο να μειώνεται αργά κατά την επόμενη δεκαετία. Αυτό θα δημιουργήσει μακροπρόθεσμους συστημικούς κινδύνους για την ικανότητα των ΗΠΑ να εξυπηρετήσουν το τεράστιο ομοσπονδιακό χρέος τους, καθώς το κόστος δανεισμού αυξάνεται αμείλικτα.
Οι BRICS αποκτούν δυναμική, καθώς τα δυνητικά οφέλη της ένταξης γίνονται σαφέστερα στα μάτια των αναπτυσσόμενων χωρών, και η τολμηρή απόφαση της Τουρκίας να υποβάλει αίτηση ένταξης αποτελεί ένδειξη αυτού. Όσο ήμουν οικονομικός σύμβουλος στη βρετανική πρεσβεία στη Μόσχα, παρακολουθούσα σε αργή κίνηση τη δυσαρέσκεια των αναπτυσσόμενων χωρών για τη δυτική κυριαρχία στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα. Πάρτε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Σήμερα, το 59,1% των μεριδίων ψήφου του Ταμείου αντιστοιχεί σε χώρες που αντιπροσωπεύουν το 13,7% του παγκόσμιου πληθυσμού. Το 57,7% της κατανομής των Ειδικών Τραβηκτικών Δικαιωμάτων κατά τη διάρκεια της Πανδημίας COVID πήγε στις πλουσιότερες χώρες του κόσμου.
Δεν είναι μόνο ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες βλέπουν πως οι δυτικοκρατούμενοι οικονομικοί οργανισμοί δεν εκπροσωπούν τα συμφέροντά τους. Έχουν επίσης πολιτικοποιηθεί όλο και περισσότερο- για παράδειγμα, υπό την πίεση των ΗΠΑ το 2015, το ΔΝΤ άλλαξε τους κανόνες του για την εξυπηρέτηση του χρέους, ώστε να επιτρέψει στην Ουκρανία να αποφύγει τη χρεοκοπία, παρόλο που εκείνη τη στιγμή αρνιόταν να εξυπηρετήσει ποτέ τις δανειακές της υποχρεώσεις προς τη Ρωσία. Ενώ οι όροι του ΔΝΤ για τα προγράμματά του είναι άκαμπτοι, οι κανόνες μπορούν να αλλάξουν γρήγορα αν το απαιτεί η πολιτική επιταγή της Ουάσινγκτον.
Πάρτε την G7, η οποία ήταν η κατεξοχήν ομάδα των πιο εύπορων κρατών του κόσμου πριν οι BRICS βρουν τα πατήματά τους. Μετά το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία, οι χώρες της G7 συντόνισαν πάνω από 20.000 οικονομικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Δεν υπάρχει κανένα σχέδιο για την ανακούφιση από τις κυρώσεις όταν και εφόσον ξεκινήσει η αναπόφευκτη κατάπαυση του πυρός στην Ουκρανία και η ειρηνευτική διαδικασία. Η G7 πάγωσε 300 δισεκατομμύρια δολάρια σε ρωσικά συναλλαγματικά αποθέματα- πιο πρόσφατα δημιούργησαν ένα χρηματοδοτικό όχημα στο οποίο τα έσοδα από αυτά τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία που βρίσκονται στην Ευρώπη χρησιμοποιούνται για τη χρηματοδότηση προμηθειών όπλων στην Ουκρανία. Φορείς όπως το ΔΝΤ, το SWIFT και το Euroclear έχουν υποταχθεί αποφασιστικά στα πολιτικά συμφέροντα της G7.
Η G20, προοριζόταν να είναι μια πιο περιεκτική παγκόσμια ομάδα των 20 κορυφαίων οικονομιών του κόσμου, όταν ιδρύθηκε για να επικεντρωθεί στη διεθνή χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Αλλά έχει επίσης γίνει όλο και πιο δυσλειτουργική, καθώς τα ισχυρά έθνη της G7 προσπαθούν επανειλημμένα να πολιτικοποιήσουν την ατζέντα της.
Έτσι, οι BRICS αναδείχθηκαν ως ένα πιο ελκυστικό σημείο συνάντησης για τις αναπτυσσόμενες χώρες. Οι αξίες της μη παρέμβασης, της ισότητας και του αμοιβαίου οφέλους σημαίνουν ότι χώρες με προβληματικές σχέσεις μπορούν να συναντηθούν για να ενισχύσουν τις σχέσεις τους μέσω αμοιβαία επωφελών οικονομικών δεσμών. Εξ ου και το τρίγωνο Κίνα, Ρωσία, Ινδία, το οποίο κατά τη διάρκεια της ιστορίας έχει ταλαιπωρηθεί από εντάσεις και συγκρούσεις. Το Ιράν και η Σαουδική Αραβία προσχώρησαν στους BRICS το 2024, κάτι σχεδόν αδιανόητο πριν από λίγα χρόνια, αλλά κατέστη δυνατό χάρη στη σταδιακή απόψυξη των σχέσεών τους με τη μεσολάβηση της Κίνας το 2023. Το Πακιστάν επιδιώκει τώρα να ενταχθεί στους BRICS, παρά τον εξέχοντα ιδρυτικό ρόλο της Ινδίας στην ομάδα. Αυτή η σταδιακή προσέγγιση μέσω του εμπορίου θα πρέπει να επικροτηθεί.
Όταν συγκλήθηκε για πρώτη φορά το 2009, οι BRICS θεωρήθηκαν ως το αντίβαρο των αναπτυσσόμενων χωρών στη λέσχη των πλούσιων χωρών G8 (τώρα G7). Σήμερα, τρία από τα ιδρυτικά μέλη των BRICS συγκαταλέγονται στις δέκα μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου. Έξι είναι μέλη της ομάδας G20. Η ομάδα αντιπροσωπεύει σήμερα το 45% του παγκόσμιου πληθυσμού και το 28% της οικονομικής του παραγωγής. Απελευθερωμένη από την ανάγκη να ενταχθεί σε ένα δυτικό προσανατολισμένο κανονιστικό σύνολο κανόνων και αξιών, η συνεργασία των BRICS απελευθερώθηκε θέτοντας πρώτα τα οικονομικά και αφήνοντας την πολιτική να ακολουθήσει. Επομένως, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η Τουρκία - η οποία είναι επίσης μέλος της G20 - έχει στραφεί προς τις BRICS. Μετά από δεκαετίες προσπάθειας ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι σαφές ότι ο δρόμος αυτός είναι μόνιμα μπλοκαρισμένος.
Δε βλέπω τη μελλοντική ένταξη της Τουρκίας στους BRICS και την ένταξή της στο ΝΑΤΟ ως αλληλοαποκλειόμενες. Πράγματι, καθώς εκτείνεται μεταξύ Ευρώπης και Ασίας, νομίζω ότι είναι πολύ ενθαρρυντικό το γεγονός ότι ένα εξέχον κράτος μέλος του ΝΑΤΟ θα πρέπει να απολαμβάνει μια λιγότερο ανταγωνιστική σχέση με τον αναπτυσσόμενο κόσμο. Το ίδιο το νόημα των BRICS είναι πως οι χώρες δεν είναι υποχρεωμένες να επιλέξουν τη μία πλευρά έναντι της άλλης. Υπάρχει ένας μακρύς κατάλογος άλλων χωρών που επιθυμούν να ενταχθούν στους BRICS, όπως το Μεξικό, η Νιγηρία, το Μπαχρέιν, το Πακιστάν, η Ταϊλάνδη και το Βιετνάμ. Πριν από το τέλος αυτής της δεκαετίας, οι BRICS θα αντιπροσωπεύουν την πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού.
Οι ΗΠΑ, η ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο θα συνεχίσουν να είναι ισχυροί παίκτες, αλλά η επιρροή τους στις αναπτυσσόμενες χώρες και η κυριαρχία τους στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, φαίνεται ότι θα μειωθεί, καθώς οι BRICS διαμορφώνουν έναν πιο πολυπολικό κόσμο μακροπρόθεσμα.