Μια πρόσφατη συνάντηση μεταξύ του Βλαντιμίρ Πούτιν και του Μασούντ Πεζεσκιάν διαψεύδει τα αποκλίνοντα συμφέροντά τους παρά τους κοινούς αντιπάλους.
Russian President Vladimir Putin meets Iranian counterpart Masoud Pezeshkian on the sidelines of a cultural forum dedicated to the 300th anniversary of the birth of the Turkmen poet and philosopher Magtymguly Fragi, in Ashgabat, Turkmenistan October 11, 2024. (Sputnik/Alexander Scherbak/Pool via REUTERS)
Στις 11 Οκτωβρίου, ένα σπάνιο διεθνές φόρουμ υψηλού επιπέδου έλαβε χώρα στο Ασγκαμπάτ, την πρωτεύουσα του Τουρκμενιστάν της Κεντρικής Ασίας.
Eldar Mamedov - responsiblestatecraft.org / Παρουσίαση Freepen.gr
Αξιοποιώντας το μόνιμα ουδέτερο καθεστώς του, το οποίο κατοχυρώνεται στο σύνταγμά του, το Τουρκμενιστάν παρείχε μια κατάλληλη πλατφόρμα για τον ευρασιατικό διάλογο, στον οποίο συμμετείχαν οι πρόεδροι της Ρωσίας, του Ιράν, του Πακιστάν, του Ουζμπεκιστάν, του Καζακστάν, του Τατζικιστάν, του Κιργιστάν, της Μογγολίας και της Αρμενίας, καθώς και υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι από την Κίνα, την Τουρκία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Ομάν, το Μπαχρέιν, το Ιράκ, μεταξύ άλλων.
Ενώ οι συνδέσεις αυτές έχουν την εγγενή τους αξία, το κεντρικό στάδιο κατέλαβε η συνάντηση των προέδρων της Ρωσίας και του Ιράν, Βλαντιμίρ Πούτιν και Μασούντ Πεζεσκιάν.
Υπήρχε μια κάποια ίντριγκα, καθώς ήταν η πρώτη τους συνάντηση μετά την εκλογή του μεταρρυθμιστή Πεζεσκιάν τον Ιούλιο, μετά τον θάνατο σε αεροπορικό δυστύχημα του σκληροπυρηνικού προκατόχου του Εμπραχίμ Ραΐσι. Καθώς οι σχέσεις της Ρωσίας με τη Δύση γίνονται όλο και πιο εχθρικές, η Μόσχα τείνει να δυσανασχετεί με τις προσπάθειες των Ιρανών μεταρρυθμιστών να συνεργαστούν διπλωματικά με τη Δύση.
Παρόλο που και οι δύο πλευρές ήταν εμφανώς σιωπηλές σχετικά με το τι συζητήθηκε στη συνάντηση, η κατάσταση στη Μέση Ανατολή, καθώς το Ιράν προετοιμάζεται για το χτύπημα του Ισραήλ σε αντίποινα για την εκτόξευση πυραύλων από το Ιράν την 1η Οκτωβρίου στο Ισραήλ (οι ίδιοι μέρος της κλιμακούμενης ανταλλαγής πλήγματος μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ), ήταν σίγουρα ένα από τα κύρια θέματα. Λίγες ημέρες αργότερα, ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας Σεργκέι Ριαμπκόφ απηύθυνε αυστηρή προειδοποίηση στο Ισραήλ «να μην σκεφτεί καν να επιτεθεί στις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις». Σύμφωνα με τα λόγια του, «αυτό θα ήταν μια καταστροφική εξέλιξη και μια πλήρης άρνηση όλων των υφιστάμενων αρχών στον τομέα της διασφάλισης της πυρηνικής ασφάλειας».
Από πολιτική άποψη, τέτοιες δηλώσεις δικαιώνουν την άποψη των Ιρανών σκληροπυρηνικών ότι η προσέγγιση με τη Δύση που προωθεί η μεταρρυθμιστική κυβέρνηση είναι μάταιη και παράτολμη, ενώ στις σχέσεις με τη Μόσχα η Τεχεράνη οφείλει να επενδύσει το διπλωματικό της κεφάλαιο.
Όταν ο υπουργός Εξωτερικών, Αμπάς Αραγκτσί, ανέβηκε στο Χ (πρώην Twitter) για να ενημερώσει για τις ανταλλαγές απόψεων που είχε με τον Ύπατο Εκπρόσωπο της ΕΕ για την Εξωτερική Πολιτική Josep Borrell σχετικά με τη φύση της στρατιωτικο-τεχνικής συνεργασίας του Ιράν με τη Ρωσία, ο συντηρητικός δημοσιογράφος Fereshteh Sadeghi ειρωνεύτηκε πως ο Αραγκτσί θα έπρεπε αντ' αυτού να είχε πει στον Borrell ότι οι σχέσεις του Ιράν με τη Ρωσία δεν αφορούν τη Δύση.
Σκληροπυρηνικοί νομοθέτες όπως ο Kamran Ghazanfari, εν τω μεταξύ, πιέζουν για την παραπομπή του Pezeshkian με βάση τις υποτιθέμενες παρανομίες σχετικά με τον διορισμό ενός από τους κύριους υποστηρικτές του διαλόγου του Ιράν με τη Δύση, του πρώην υπουργού Εξωτερικών Javad Zarif ως αντιπροέδρου για τις στρατηγικές υποθέσεις.
Εν τω μεταξύ, η Δύση δεν βοηθάει τα πράγματα. Με τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές να απέχουν μόλις δύο εβδομάδες, οι δύο υποψήφιοι ανταγωνίζονται για το ποιος θα ξεπεράσει ποιον για το Ιράν. Η υποψήφια των Δημοκρατικών, η αντιπρόεδρος Καμάλα Χάρις, ισχυρίστηκε κατά περίεργο τρόπο ότι το Ιράν είναι ο «μεγαλύτερος αντίπαλος» της Αμερικής, αγνοώντας επιπόλαια τον κλάδο ελαίας που άπλωσε ο Πεζεσκιάν κατά τη διάρκεια της ομιλίας του στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη τον περασμένο μήνα.
Ο υποψήφιος των Ρεπουμπλικανών και πρώην πρόεδρος, Ντόναλντ Τραμπ, εν τω μεταξύ, εναλλάσσει μηνύματα που υποδηλώνουν άνοιγμα σε μια πιο εποικοδομητική σχέση με την Τεχεράνη, λέγοντας κυρίως πως δε θα επιδιώξει αλλαγή καθεστώτος στο Ιράν, με το να συμβουλεύει το Ισραήλ να πλήξει τις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις. Το πραγματικό ιστορικό του σχετικά με το Ιράν κατά τη διάρκεια της θητείας του, ωστόσο, τον τοποθετεί ξεκάθαρα στο στρατόπεδο των σκληροπυρηνικών: ο Τραμπ ήταν αυτός που απερίσκεπτα αποσύρθηκε από την πυρηνική συμφωνία με το Ιράν το 2018 και έφερε τις ΗΠΑ και το Ιράν στα πρόθυρα του πολέμου με τη δολοφονία του διοικητή του Σώματος Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης Al-Qods, στρατηγού Qassem Soleimani.
Η ΕΕ δεν φαίνεται να είναι πιο πρόθυμη να διερευνήσει διπλωματικές ευκαιρίες με το Ιράν από ό,τι οι ΗΠΑ. Ενώ ο Borrell και ο αναπληρωτής γενικός γραμματέας της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης της οποίας ηγείται, Enrique Mora, εξακολουθούν να διεξάγουν διάλογο με τον Araghchi, η ΕΕ επέβαλε την περασμένη εβδομάδα νέες κυρώσεις στο Ιράν για μια φερόμενη μεταφορά βαλλιστικών πυραύλων στη Ρωσία. Η φανατική πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, απείλησε με περισσότερες κυρώσεις. Ο Borrell βρίσκεται στην αποχώρησή του, για να αντικατασταθεί σε λίγες εβδομάδες από τον πρώην πρωθυπουργό της Εσθονίας Kaja Kallas, ο οποίος είναι πιθανό να αναζητήσει περισσότερους τρόπους για να τιμωρήσει το Ιράν για τον ρόλο του στον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία. Η ΕΕ πίεσε επίσης για μια πιο επιθετική γλώσσα σχετικά με τις περιφερειακές φιλοδοξίες του Ιράν στην πρώτη σύνοδο κορυφής της ΕΕ με το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου (ΣΣΚ) αυτή την εβδομάδα - μόνο χάρη στη δική της λεπτή διπλωματία των χωρών του ΣΣΚ, παρά την εχθρότητα του παρελθόντος, συμφωνήθηκε τελικά στην κοινή δήλωση η σημασία της «διπλωματικής δέσμευσης με το Ιράν για την επιδίωξη της περιφερειακής αποκλιμάκωσης».
Αυτό το πλαίσιο ωθεί αναπόφευκτα την Τεχεράνη όλο και πιο κοντά στη Μόσχα και μπορεί ακόμη και να αμβλύνει την εγχώρια πολιτική αντίθεση σε αυτούς τους δεσμούς. Ενώ οι σκληροπυρηνικοί καλωσορίζουν την εχθρότητα της ΕΕ ως μια ακόμη απόδειξη της σοφίας της ευνοούμενης πολιτικής τους για «στροφή προς την Ανατολή», οι μεταρρυθμιστές μπορεί να καταλήξουν απρόθυμα στο συμπέρασμα ότι, ελλείψει οποιουδήποτε δυτικού ενδιαφέροντος για θετική ανταπόκριση στα ανοίγματά τους, οι ανησυχίες για την επιβίωση του καθεστώτος αφήνουν στην Τεχεράνη λίγες ρεαλιστικές επιλογές εκτός από το να ρίξει την τύχη της στη Μόσχα, τουλάχιστον για το ορατό μέλλον.
Εκεί που οι ρεφορμιστές είναι σε πιο ασφαλή βάση είναι ότι έχουν σαφή εικόνα για τις πραγματικές δυνατότητες και τους περιορισμούς της Μόσχας όσον αφορά τη βοήθεια προς το Ιράν. Ένας από τους τομείς στους οποίους η Μόσχα και η Τεχεράνη αύξησαν τη συνεργασία τους είναι, σύμφωνα με πληροφορίες, στον τομέα των πληροφοριών, ιδίως όσον αφορά το Ισραήλ - παράλληλα, με την επιδείνωση της σχέσης της ίδιας της Μόσχας με την Ιερουσαλήμ. Ωστόσο, το να γνωρίζει κανείς τα τρωτά σημεία του Ισραήλ δεν είναι το ίδιο με το να έχει επαρκείς δυνατότητες για να τα εκμεταλλευτεί αποφασιστικά. Το Ιράν μπορεί σίγουρα να εντείνει το παιχνίδι του, αλλά τα αποτελέσματα, αν υπάρχουν, θα γίνουν αισθητά μόνο σε μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Όσον αφορά τις άμεσες ανάγκες του Ιράν, τα ρωσικά μαχητικά αεροσκάφη Su-35 και τα πυραυλικά συστήματα S-400 θα μπορούσαν σίγουρα να ενισχύσουν την αεράμυνά του, αλλά η Ρωσία εξακολουθεί να διστάζει να τα παραδώσει, παρά τις πολυετείς εικασίες για το θέμα, και αυτό γιατί προσέχει να μην ανταγωνιστεί τους βασικούς εταίρους της στον Περσικό Κόλπο, όπως η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ - συγκεκριμένα, και οι δύο αντέδρασαν στην επιμονή της ΕΕ να ευθυγραμμιστούν οι θέσεις της ΕΕ και του GCC για τη Ρωσία, ιδίως όσον αφορά τις επικρίσεις της ΕΕ για τον ρόλο τους στην παράκαμψη των κυρώσεων των Βρυξελλών κατά της Ρωσίας. Σημειωτέον, ούτε η Τεχεράνη ούτε η Μόσχα αποκαλύπτουν αν το φιλόδοξο έγγραφο στρατηγικής συνεργασίας που σκοπεύουν να υπογράψουν στο εγγύς μέλλον θα περιέχει δεσμεύσεις για την ασφάλεια.
Ο Ρώσος εμπειρογνώμονας για το Ιράν Νικίτα Σμάγκιν προχώρησε ακόμη παραπέρα και πρότεινε ότι η Μόσχα θα μπορούσε ακόμη και να είναι κρυφά ικανοποιημένη με τα χτυπήματα του Ισραήλ στις πετρελαϊκές υποδομές του Ιράν, καθώς θα απομακρύνει ένα βασικό ανταγωνιστή του ρωσικού πετρελαίου στην κινεζική αγορά και θα δώσει έτσι σημαντική ώθηση στον προϋπολογισμό της Ρωσίας.
Το καλύτερο που θα μπορούσε να ελπίζει το Ιράν θα ήταν να καταλαγιάσει κάπως η σκόνη μετά την ανταλλαγή χτυπημάτων με το Ισραήλ, να εκλεγεί μια νέα κυβέρνηση στην Ουάσιγκτον που θα είναι πρόθυμη να επιδιώξει διπλωματία με την Τεχεράνη και να περιορίσει τις υπερβολές του Ισραήλ. Αυτό θα διευρύνει τις επιλογές του Ιράν, ενώ θα μειώσει τα κίνητρα για την υποστήριξη καταστροφικών δυνάμεων στη Μέση Ανατολή και τη μονόπλευρη ευθυγράμμιση με τη Ρωσία. Με την τρέχουσα πορεία, ωστόσο, υπάρχουν ελάχιστες ελπίδες πως κάτι τέτοιο θα συμβεί. Αυτό προετοιμάζει το Ιράν για κάτι που στην καλύτερη περίπτωση θα μπορούσε να περιγραφεί ως μια βαθιά ατελής ευθυγράμμιση με τη Ρωσία, με την ελπίδα ότι θα αποφέρει στην Τεχεράνη τουλάχιστον κάποια οφέλη, καθώς η Μόσχα ζογκλάρει τα δικά της συμφέροντα στη Μέση Ανατολή και πέραν αυτής.