Τον Ιούλιο, η Κεντρική Τράπεζα του Ιράκ σταμάτησε όλες τις συναλλαγές σε κινεζικά γιουάν, υποκύπτοντας στις έντονες πιέσεις της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ. Το κλείσιμο ακολούθησε μια σύντομη περίοδο κατά τη διάρκεια της οποίας η Βαγδάτη είχε επιτρέψει στους εμπόρους να συναλλάσσονται σε γιουάν, μια πρωτοβουλία που αποσκοπούσε στην άμβλυνση των υπερβολικών αμερικανικών περιορισμών στην πρόσβαση του Ιράκ σε δολάρια ΗΠΑ.
Hussein Askary - thecradle.co / Παρουσίαση Freepen.gr
Ενώ αυτό το εμπόριο με βάση τα γουάν απέκλειε τις εξαγωγές πετρελαίου του Ιράκ, οι οποίες παρέμεναν σε δολάρια ΗΠΑ, η Ουάσινγκτον το θεώρησε ως απειλή για την οικονομική της κυριαρχία επί του κράτους του Περσικού Κόλπου. Πώς όμως κατάφεραν οι ΗΠΑ να ασκήσουν τόσο απόλυτο έλεγχο στις οικονομικές πολιτικές του Ιράκ;
Η απάντηση βρίσκεται στο 2003, με μηχανισμούς που δημιουργήθηκαν μετά την παράνομη εισβολή στο Ιράκ υπό την ηγεσία των ΗΠΑ.
Κληρονομιά της «Επιχείρησης Ιρακινή Ελευθερία»
Από την υπογραφή του εκτελεστικού διατάγματος 13303 (EO13303) από τον πρόεδρο Τζορτζ Μπους στις 22 Μαΐου 2003, όλα τα έσοδα από τις πωλήσεις πετρελαίου του Ιράκ διοχετεύονται απευθείας σε ένα λογαριασμό στην Ομοσπονδιακή Τράπεζα Αποθεμάτων της Νέας Υόρκης.
Το EO13303, με τίτλο «Προστασία του Ταμείου Ανάπτυξης για το Ιράκ και άλλων περιουσιακών στοιχείων στα οποία έχει συμφέρον το Ιράκ», ανανεώνεται κάθε χρόνο από κάθε πρόεδρο των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένου του Τζο Μπάιντεν το 2024. Αυτό το εκτελεστικό διάταγμα θέτει ουσιαστικά τον έλεγχο των πετρελαϊκών εσόδων του Ιράκ στη διακριτική ευχέρεια του προέδρου των ΗΠΑ, αφήνοντας στη Βαγδάτη περιορισμένο έλεγχο των πόρων και των εσόδων της.
Οι ρίζες της οικονομικής εξάρτησης του Ιράκ από τις ΗΠΑ ξεκινούν από τη δεκαετία του 1990. Μετά την εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ το 1990, το ψήφισμα 661 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ επέβαλε αυστηρές οικονομικές κυρώσεις για να απομονώσει το Ιράκ από το διεθνές εμπόριο. Οι κυρώσεις αυτές, που επιδεινώθηκαν από την άρνηση του πρώην προέδρου Σαντάμ Χουσεΐν να συμμορφωθεί με τις απαιτήσεις απόσυρσης, ακρωτηρίασαν την ιρακινή οικονομία.
Έλεγχος των οικονομικών του Ιράκ
Το ψήφισμα 687 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, που ψηφίστηκε το 1991 μετά τον πόλεμο του Περσικού Κόλπου, επέκτεινε αυτές τις κυρώσεις, ενώ παράλληλα εισήγαγε το αμφιλεγόμενο πρόγραμμα «Πετρέλαιο για τρόφιμα». Παρόλο που επέτρεπε στο Ιράκ να πουλάει πετρέλαιο με αντάλλαγμα ανθρωπιστικά αγαθά όπως τρόφιμα και φάρμακα, οι κυρώσεις είχαν ως αποτέλεσμα τεράστιο ανθρώπινο πόνο, με περισσότερους από ένα εκατομμύριο Ιρακινούς, οι μισοί από τους οποίους ήταν παιδιά, να πεθαίνουν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Η τότε υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Μαντλίν Ολμπράιτ υπερασπίστηκε επαίσχυντα τις κυρώσεις σε συνέντευξή της το 1996, δηλώνοντας ότι οι θάνατοι «άξιζαν το τίμημα».
Μετά την εισβολή στο Ιράκ, η αμερικανική κατοχή της χώρας έγινε πραγματικότητα μετά την κατάρρευση της κυβέρνησης του Σαντάμ. Αντιμέτωπο με ένα τετελεσμένο γεγονός, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ έπρεπε να αποδεχθεί το νέο status quo.
Σύμφωνα με το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, οι δυνάμεις κατοχής -στην προκειμένη περίπτωση, οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο- καθίστανται υπεύθυνες για την ευημερία των πληθυσμών που κατέχουν. Έτσι, το ψήφισμα 1483 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ εκδόθηκε στις 22 Μαΐου 2003 για να καθιερωθεί η υπό την ηγεσία των ΗΠΑ Προσωρινή Αρχή του Συνασπισμού (CPA) ως διαχειριστής του Ιράκ και να δημιουργηθεί το Ταμείο Ανάπτυξης για το Ιράκ (DFI) για τη διαχείριση των εσόδων από το ιρακινό πετρέλαιο.
Σημειώστε ότι το ψήφισμα 1483 δεν ανέφερε την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ ως θεματοφύλακα των ιρακινών κεφαλαίων, ούτε όρισε τοποθεσία για την έδρα ή τον λογαριασμό του DFI. Στην πραγματικότητα, το ψήφισμα αναφέρει ρητά πως το DFI θα πρέπει «να τηρείται από την Κεντρική Τράπεζα του Ιράκ». Ήταν η CPA, με επικεφαλής τον Paul Bremer, που αποφάσισε μονομερώς να στεγάσει τον λογαριασμό στην Ομοσπονδιακή Τράπεζα της Νέας Υόρκης.
Η απόφαση αυτή επέτρεψε στην κυβέρνηση των ΗΠΑ να διατηρήσει τον αυστηρό έλεγχο των πετρελαϊκών εσόδων του Ιράκ. Από εκείνο το σημείο μέχρι σήμερα, το ιρακινό υπουργείο Οικονομικών έπρεπε να υποβάλει αιτήματα για κεφάλαια στο αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών, το οποίο στη συνέχεια εγκρίνει ή απορρίπτει τα αιτήματα αυτά με βάση τα δικά του κριτήρια.
Αυτή η μηνιαία μεταφορά αμερικανικών δολαρίων - τα οποία κυριολεκτικά πετάγονται στη Βαγδάτη σε παλέτες με σκληρά μετρητά - καθορίζει την ικανότητα του Ιράκ και των 40 εκατομμυρίων κατοίκων του να πληρώνουν για βασικές ανάγκες όπως μισθούς, τρόφιμα και φάρμακα.
Εκβιασμός του Ιράκ
Κάθε φορά που η Ουάσινγκτον θεωρεί ότι το Ιράκ δεν συμμορφώνεται με τους περιφερειακούς στόχους των ΗΠΑ, αυτές οι μεταφορές κεφαλαίων μπορούν να καθυστερήσουν ή να μειωθούν. Τον Ιανουάριο του 2020, για παράδειγμα, αφού το ιρακινό κοινοβούλιο ψήφισε την απομάκρυνση των αμερικανικών στρατευμάτων μετά τη δολοφονία του Ιρανού στρατηγού Quds Force Qasem Soleimani και του αναπληρωτή διοικητή των ιρακινών Μονάδων Λαϊκής Κινητοποίησης (PMU) Abu Mahdi al-Muhandis, η κυβέρνηση Trump απείλησε να παγώσει την πρόσβαση του Ιράκ στα έσοδα από το πετρέλαιό του.
Σήμερα, η οικονομική κατάσταση του Ιράκ παραμένει τραγική. Παρά το γεγονός πως τα έσοδα από το πετρέλαιο συσσωρεύονται στην Ομοσπονδιακή Τράπεζα της Νέας Υόρκης - υπολογίζονται σήμερα σε περίπου 120 δισεκατομμύρια δολάρια - το Ιράκ επιβαρύνεται με ένα αυξανόμενο χρέος που αντιστοιχεί σε αυτό το ποσό.
Η αδυναμία της χώρας να ελέγξει τα δικά της κεφάλαια εμπόδισε τη μακροπρόθεσμη ανοικοδόμηση και ανάπτυξη, αναγκάζοντάς την να βασίζεται σε διεθνή δάνεια. Κατά ειρωνικό τρόπο, το Ιράκ έχει επίσης γίνει ένας από τους μεγαλύτερους κατόχους εντόκων γραμματίων του αμερικανικού Δημοσίου, με επενδύσεις συνολικού ύψους 41 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2023.
Εκτός από τις οικονομικές του προκλήσεις, το Ιράκ έχει παρασυρθεί στην κλιμακούμενη περιφερειακή σύγκρουση εν μέσω του συνεχιζόμενου πολέμου στη Γάζα και της εντατικοποίησης της επιθετικότητας του Ισραήλ κατά του Λιβάνου. Οι ιρακινές δυνάμεις αντίστασης συμμετείχαν ενεργά σε στρατιωτικά πλήγματα κατά ισραηλινών στόχων σε ένδειξη αλληλεγγύης τόσο προς τις παλαιστινιακές παρατάξεις όσο και προς τη Χεζμπολάχ.
Η εμπλοκή του Ιράκ σε αυτή τη σύγκρουση δεν είναι μεμονωμένη. Οι ιρακινές παρατάξεις έχουν συστηματικά στοχοποιήσει στρατιωτικές βάσεις των ΗΠΑ στο Ιράκ και τη Συρία -που θεωρούνται παράνομες ξένες δυνάμεις που υποτάσσουν την κυριαρχία του Ιράκ- συμβάλλοντας σε μια ευρύτερη κλιμάκωση που έχει προσελκύσει δρώντες από όλη τη Δυτική Ασία.
Τα στρατεύματα αυτά έχουν ορκιστεί να συνεχίσουν την εκστρατεία τους κατά αμερικανικών και ισραηλινών στόχων, ευθυγραμμίζοντας τις ενέργειές τους με τον Άξονα της Αντίστασης της περιοχής.
Ο ΟΗΕ κλείνει το DFI, αλλά οι ΗΠΑ αρνούνται να συμμορφωθούν
Το Ιράκ έπαψε να βρίσκεται υπό κατοχή, τουλάχιστον τυπικά, όταν υπέγραψε τη συμφωνία «Στρατηγικού Πλαισίου Συνεργασίας» με τις ΗΠΑ το 2008, η οποία αναφέρει πως οι αμερικανικές δυνάμεις βρίσκονται στο Ιράκ μόνο κατόπιν αιτήματος της ιρακινής κυβέρνησης.
Οι προσπάθειες του ΟΗΕ να αποκαταστήσει τον έλεγχο των οικονομικών του Ιράκ έχουν σε μεγάλο βαθμό αποτύχει. Το 2010, το ψήφισμα 1956 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ απαίτησε το κλείσιμο του DFI το αργότερο έως τις 30 Ιουνίου 2011 και τη μεταφορά όλων των εσόδων στην ιρακινή κυβέρνηση.
Παρά τις σαφείς αυτές νομικές οδηγίες, ο λογαριασμός DFI παραμένει υπό τον έλεγχο των ΗΠΑ στην Ομοσπονδιακή Τράπεζα Αποθεμάτων της Νέας Υόρκης, σε πείσμα του ψηφίσματος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Ακόμα χειρότερα, η διαρκής κυριαρχία των ΗΠΑ επί των οικονομικών πόρων του Ιράκ έχει επιδεινώσει βαθιά τη διαφθορά και τη δυσλειτουργία που μαστίζει τη χώρα.
Ο τερματισμός των εργασιών του Διεθνούς Συμβουλευτικού και Εποπτικού Συμβουλίου του ΟΗΕ για το DFI ήταν ένας τρόπος να συγκαλυφθεί η μαζική διαφθορά και η κλοπή πόρων από αμερικανικούς και ιρακινούς παράγοντες.
Η πρωτοφανής διαφθορά που εξαπλώθηκε σε όλο το Ιράκ και τους θεσμούς του μπορεί να αποδοθεί στην πολιτική αυτή. Τα γιγαντιαία ποσά σκληρού χρήματος που εισέρχονται στη χώρα κάθε μήνα, τα ανεξέλεγκτα αστρονομικά ποσά που εξαφανίζονται από διάφορα υπουργεία και τα καταστήματα ανταλλαγής δολαρίων (τράπεζες) που έχουν συσταθεί από πολιτικές ομάδες που ευημερούσαν παράλληλα με τις αμερικανικές δυνάμεις κατοχής έχουν μετατρέψει το Ιράκ σε μια από τις πιο διεφθαρμένες χώρες του κόσμου.
Η εξάρτηση του Ιράκ από τις ΗΠΑ για πρόσβαση στα δικά του έσοδα από το πετρέλαιο, σε συνδυασμό με το αυξανόμενο χρέος του έχει σημαντικές επιπτώσεις στην κυριαρχία του, ενώ η εμπλοκή του στον περιφερειακό πόλεμο θα έχει επιπτώσεις και στις σχέσεις του με τις ΗΠΑ.
Παρόλο που το Ιράκ μπορεί να μην βρίσκεται πλέον υπό επίσημη κατοχή, οι μηχανισμοί οικονομικού ελέγχου που θεσπίστηκαν μετά την εισβολή του 2003 εξακολουθούν να υφίστανται. Αυτοί οι έλεγχοι όχι μόνο περιορίζουν την οικονομική ανάπτυξη του Ιράκ αλλά και το εμπλέκουν σε ευρύτερους γεωπολιτικούς αγώνες.
Σήμερα, τόσο η αμερικανική κυβέρνηση του Τζο Μπάιντεν όσο και η ιρακινή κυβέρνηση υπό τον Μοχάμαντ Σία αλ-Σουντανί - η οποία δεν έχει λάβει μέτρα για την απελευθέρωση των κρατικών κεφαλαίων του Ιράκ - μπορούν να θεωρηθούν ότι παραβιάζουν το ψήφισμα 1956 των Ηνωμένων Εθνών που εκδόθηκε το 2010.