 |
| South Africa's Foreign Minister Naledi Pandor (L), China's Foreign Minister Wang Yi (C) and Russia's Foreign Minister Sergei Lavrov pose for a group photo during a meeting of the BRICS Plus Ministerial Council in the city of Nizhny Novgorod, Russia June 11, 2024. REUTERS/Maxim Shemetov |
Η επίσημη αίτηση της Τουρκίας για ένταξη στους BRICS σηματοδοτεί ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός για ένα μπλοκ που διεύρυνε τα μέλη τους στις αρχές του έτους για να αγκαλιάσουν το Ιράν, την Αίγυπτο, την Αιθιοπία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Burak Elmalı - responsiblestatecraft.org / Παρουσίαση Freepen.gr
Ο 15ετής συνασπισμός, του οποίου τα αρχικά μέλη αποτελούνταν από τη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία και την Κίνα, πρόσθεσε τη Νότια Αφρική το 2010 και έχει προσφέρει πλήρη ένταξη και στη Σαουδική Αραβία.
Οι BRICS, που κάποτε θεωρούνταν «χάρτινη τίγρης», θεωρούνται όλο και περισσότερο σημαντική δύναμη, προσελκύοντας μεσαίες δυνάμεις που επιθυμούν να ενισχύσουν τις οικονομίες τους μέσω της τεχνογνωσίας στα είδη των προηγμένων τομέων, όπως η υψηλή τεχνολογία, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η πληροφορική, στους οποίους η Κίνα, παγκόσμιος ηγέτης σε βιομηχανίες αιχμής, έχει διαπρέψει.
Ενώ ο πρωταρχικός στόχος των BRICS είναι να δώσουν προτεραιότητα στα κοινά οικονομικά οφέλη, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε επίσης τους εγγενείς περιορισμούς τους. Από την αρχή, το μπλοκ φαινόταν κάπως εσφαλμένο και μετριοπαθές όσον αφορά τους στόχους και τους συνδυασμένους πόρους του. Κατά ειρωνικό τρόπο, με την επέκτασή του, εμφανίζεται τώρα ακόμη πιο ετερογενές. Σε κάποιο βαθμό, φαίνεται να απηχεί τη διάσημη φράση της Οφηλίας στον Άμλετ του Σαίξπηρ: «Ξέρουμε τι είμαστε, αλλά δεν ξέρουμε τι μπορούμε να γίνουμε».
Μια ανάλυση των ιδρυτικών και των νέων μελών των BRICS αναδεικνύει τα αποκλίνοντα συμφέροντά τους. Η Κίνα και η Ρωσία αντιτίθενται σθεναρά στην παγκόσμια τάξη υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, αλλά δε διαθέτουν ένα συνεκτικό σύνολο αξιών πίσω από αυτή τη στάση, ενώ η Ινδία ακολουθεί μια στρατηγική πολλαπλών συμμαχιών, εμπλεκόμενη τόσο με τις ΗΠΑ όσο και με τις άλλες μεγάλες δυνάμεις. Η Βραζιλία και η Νότια Αφρική, αν και λιγότερο συγκρουσιακές, έχουν επίσης υιοθετήσει ευέλικτες εξωτερικές πολιτικές, συμμετέχοντας ενεργά στις παγκόσμιες υποθέσεις, ιδίως σε περιοχές όπως η Μέση Ανατολή.
Εν τω μεταξύ, η Βραζιλία διατηρεί ισχυρές οικονομικές σχέσεις με τις ΗΠΑ και την ΕΕ, ενώ παράλληλα καλλιεργεί δεσμούς με την Κίνα και άλλα μέλη των BRICS. Η Νότια Αφρική ισορροπεί την εξωτερική της πολιτική μεταξύ των δυτικών εταίρων της και των αυξανόμενων σχέσεών της με τις αναδυόμενες οικονομίες.
Μεταξύ των νέων μελών, το Ιράν ευθυγραμμίζεται με την αντιδυτική θέση της Κίνας και της Ρωσίας, αν και ο νέος πρόεδρός του, Μασούντ Πεζεσκιάν, δεν έκρυψε την επιθυμία του να βελτιώσει τους δεσμούς του με την Ευρώπη, ιδίως. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, μακροχρόνιος και σημαντικός συνεισφορέας της αμερικανικής οικονομίας με σημαντικές επενδύσεις για πάνω από 30 χρόνια, χρησιμοποιούν την ιδιότητα του μέλους των BRICS κυρίως για να διευρύνουν τις συνεργασίες τους με χώρες, ιδίως με την Κίνα.
Η Αίγυπτος, η οποία παλεύει με οικονομικές προκλήσεις, εξασφάλισε πρόσφατα διάσωση ύψους 8 δισεκατομμυρίων δολαρίων από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στο οποίο κυριαρχεί η Δύση, ενώ η Αιθιοπία, η οποία αντιμετωπίζει οικονομική πίεση και δικές της εσωτερικές κρίσεις, απευθύνθηκε επίσης στο ΔΝΤ για δάνειο ύψους 3,4 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Αυτές οι διαφορές μεταξύ των μελών των BRICS αποκαλύπτουν μια ομάδα που καθορίζεται περισσότερο από τις διαφορές της παρά από κοινές αξίες ή συμφέροντα. Αντί για ένα ενιαίο μπλοκ, οι BRICS ξεχωρίζουν για τις ποικίλες εσωτερικές προκλήσεις και τις πολυπλοκότητες που αυτές επιφέρουν.
Εκτός από την ποικιλόμορφη σύνθεση των μελών της, οι BRICS παλεύουν επίσης με θεμελιώδεις περιορισμούς που είναι εγγενείς στη δομή τoyς. Καθώς η ομάδα μεγαλώνει, η πρόκληση της συλλογικής δράσης -αποτελεσματικός συντονισμός μεταξύ των ετερόκλητων μελών της- γίνεται όλο και πιο εμφανής.
Το ζήτημα αυτό μεγεθύνει τις διαφορές μεταξύ των εμπλεκόμενων εθνών. Η συζήτηση σχετικά με τη διεύρυνση είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα - ενώ η Κίνα υποστηρίζει την ταχεία επέκταση για να ενισχύσει την επιρροή της, χώρες όπως η Ινδία και η Βραζιλία εκφράζουν επιφυλακτικότητα, φοβούμενες ότι μια μεγαλύτερη ομάδα μπορεί να αποδυναμώσει τα δικά τους στρατηγικά συμφέροντα. Ομοίως, η δέσμευση με τη Δύση αποκαλύπτει βαθιά ρήγματα- η Ρωσία, απομονωμένη λόγω των κυρώσεων, επιδιώκει να εμβαθύνει τις αντιδυτικές συμμαχίες, ενώ η Ινδία, η Βραζιλία και η Νότια Αφρική διατηρούν πολύπλοκους αλλά κρίσιμους δεσμούς με τις δυτικές δυνάμεις.
Οι εντάσεις αυτές επιδεινώνονται από τη διαρκή αντιπαλότητα μεταξύ Κίνας και Ινδίας, όπου οι συνοριακές διαφορές και οι ανταγωνιστικές περιφερειακές φιλοδοξίες περιπλέκουν περαιτέρω τη συλλογική δράση.
Επί του παρόντος, οι BRICS παλεύουν με την κατανομή των βαρών και δε διαθέτουν την ηγεσία που απαιτείται για να επιβληθούν ως ένα τρομερό μπλοκ. Ενώ η Κίνα, με τη μακράν μεγαλύτερη οικονομία, θα μπορούσε να θεωρηθεί δυνητικός ηγέτης, η Ινδία, ο στρατός της οποίας έχει συγκρουστεί με τον στρατό του Πεκίνου για αμφισβητούμενα εδάφη, είναι απίθανο να υποχωρήσει σε ένα BRICS στο οποίο κυριαρχεί ο βόρειος γείτονάς της. Ταυτόχρονα, ο ρόλος της Κίνας στο πλαίσιο της ομάδας G77+Κίνα στα θεσμικά όργανα του Bretton Woods και στον Παγκόσμιο Νότο υποδηλώνει την προτίμησή της για μια δομή όπου διατηρεί κυρίαρχη επιρροή και πουλάει την παγκόσμια εικόνα της παρά την προώθηση ενός πραγματικά δημοκρατικού και πλουραλιστικού οργανισμού.
Παρόλα αυτά, η συμμετοχή στους BRICS προσφέρει σημαντικά πλεονεκτήματα παρά τις πολλαπλές προκλήσεις. Το μπλοκ παρέχει μια πλατφόρμα για τις χώρες μέλη να συνεργαστούν σε θέματα εμπορίου, οικονομικής ανάπτυξης, ανάπτυξης υποδομών και χρηματοπιστωτικής συνεργασίας και να μειώσουν την εξάρτησή τους από θεσμούς που κυριαρχούνται από τη Δύση, συμπεριλαμβανομένου του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας με έδρα την Ουάσιγκτον. Η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα (NDB), αν και εξακολουθεί να εξελίσσεται από τότε που την εγκαινίασαν οι BRICS το 2015, χρησιμεύει ως εναλλακτική πηγή χρηματοδότησης για τις αναπτυσσόμενες χώρες. Επιπλέον, οι οικονομικές συμπράξεις στο πλαίσιο των BRICS διευκολύνουν την πρόσβαση σε ποικίλες αγορές, ενισχύοντας τις εμπορικές και επενδυτικές ευκαιρίες σε όλες τις αναδυόμενες οικονομίες.
Υπάρχει ακόμη μακρύς δρόμος μπροστά μας. Η NDB σχεδιάστηκε για να συμπληρώνει, όχι να ανταγωνίζεται, θεσμούς όπως το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα. Εστιάζοντας κυρίως σε έργα υποδομής, ο στόχος της NDB να δανείζει σε τοπικά νομίσματα εμποδίζεται από τη συνεχιζόμενη κυριαρχία του δολαρίου. Η αποφυγή αυτής της εξάρτησης απαιτεί μακροπρόθεσμες στρατηγικές, καθώς δεν διαθέτουν όλες οι χώρες μέλη, σε αντίθεση με το γουάν της Κίνας, σταθερά νομίσματα.
Οι τάσεις δανεισμού των νέων μελών θα αποτελέσουν κρίσιμο δείκτη για το πώς εξελίσσεται η χρηματοοικονομική αρχιτεκτονική των BRICS. Για παράδειγμα, η Αίγυπτος, η οποία έλαβε πρόσφατα διάσωση ύψους 8 δισεκατομμυρίων δολαρίων από το ΔΝΤ, στοχεύει να εξασφαλίσει δάνειο ύψους 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων από την NDB μέχρι το τέλος του έτους. Αυτό υποδηλώνει πως η σημαντική απομάκρυνση από την εξάρτηση από το δολάριο και τα υφιστάμενα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα παραμένει μια μακρινή προοπτική.
Δεδομένων των εμποδίων, η ιδέα ενός κυρίαρχου συνασπισμού των BRICS που θα αντιμετωπίζει τη δυτική επιρροή παραμένει σε μεγάλο βαθμό φιλοδοξία. Η πραγματική γοητεία για τα υποψήφια μέλη έγκειται στην ευκαιρία να ενισχύσουν τη συλλογική τους φωνή στην παγκόσμια διακυβέρνηση, προωθώντας την πολυπολικότητα και αμβλύνοντας τη δυτική κυριαρχία.
Ως εκ τούτου, αυτό που πρέπει να κατανοήσει η Δύση σχετικά με το διευρυνόμενο μπλοκ των BRICS είναι ότι πρέπει να αντιμετωπίσει τα ίδια τα κίνητρα που οδηγούν αυτά τα μέλη σε αυτό το στρατόπεδο και να επανεκτιμήσει τη δέσμευσή της με τον Παγκόσμιο Νότο. Η θεώρηση των BRICS απλώς ως σύμβολο πολυπολικότητας παραβλέπει τον ρόλο τους στην ανάδειξη των ελλείψεων και των προκλήσεων του υφιστάμενου διεθνούς πλαισίου.